Bestrijd liefdesverdriet met kunst: een kunsthistorische handreiking. " /> Bestrijd liefdesverdriet met kunst: een kunsthistorische handreiking. " />
Asset 14

Kunst- geschiedenis als therapie

Kunst kan troostend zijn in alle fases van liefdesverdriet. Sanne bespreekt enkele voorbeelden uit de kunstgeschiedenis die een gebroken hart bij kunnen staan. Kunst als vorm van therapie.

Wanneer je hart gebroken is, ga je in bed liggen met een fles wijn. Behalve veel drinken en je vrienden voor je laten zorgen kun je bijvoorbeeld ook Het Bureau van Voskuil gaan lezen; naast de 5058 pagina’s met geneuzel over kwijtgeraakte nietmachines en kopjes koffie op een stoffig instituut lijkt jouw leven opeens een stuk leuker. Liefdesverdriet kan gepaard gaan met de drie fases van rouwverwerking: ontkenning, woede en aanvaarding. Als je hebt besloten zelftherapie toe te passen met behulp van de videotheek, is bij iedere fase wel een geschikte dvd te vinden: Gone With The Wind (fase 1), Fatal Attraction (fase 2) en Annie Hall (fase 3) bijvoorbeeld.

Een vaak vergeten bron van mogelijkheden om jezelf beter te voelen in tijden van grote wanhoop, is kunst. Een kunstwerk kan bij iedereen een andere emotie oproepen, die soms los staat van de officiële betekenis of analyse. Immanuel Kant introduceerde de esthetica als filosofisch discipline; het ging bij hem niet meer om het idee dat een kunstwerk een representatie van de werkelijkheid moest zijn, maar om de manier waarop het kunstwerk zich ot de toeschouwer verhoudt. Kunst kan ook een vorm van therapie zijn: als je je slecht voelt, zal er een grote positieve werking uitgaan van het bezoeken van een museum, een kerk of een andersoortige plek. Het is ook helemaal niet nodig om over achtergrondkennis van het gebodene te beschikken; in feite kun je aan elk kunstwerk jouw eigen betekenis verbinden.

“Art is [...] much more than decoration. Like science and religion, it fulfills the urge of human beings to understand themselves and the universe,” schreef H.W. Janson in het lijvige standaardwerk History of Art (1962). Een menselijke waarheid is dat we onszelf en de wereld om ons heen willen begrijpen - maar soms, bijvoorbeeld na te zijn verlaten door een geliefde, begrijpen we opeens niets meer. Kunst kan ons eventjes omhoog tillen uit de duisternis, en de onderstaande kunstwerken zijn daar bij uitstek geschikt voor.

Verdriet
Self Portrait With Thorn Necklace and Hummingbird door Frida Kahlo, 1940

Bijna de helft van de schilderijen die Frida Kahlo schilderde, bestaat uit zelfportretten. Dit portret is geïnspireerd op traditionele Mexicaanse kunst en zit vol religieuze symboliek. Om haar hals draagt ze een doornenkroon, die vernedering symboliseert. De kolibrie werd in Mexico gebruikt als amulet voor mensen die op zoek waren naar liefde; de kolibrie om Frida’s hals is dood. Het aapje verbeeldt de duivel, en de zwarte kat staat voor de dood. De vlinders boven haar hoofd representeren de wederopstanding van de ziel. Kahlo beeldde zichzelf af als een martelaar; ze schilderde dit portret toen haar turbulente huwelijk met kunstenaar Diego Rivera net was geëindigd.

Jaloezie en bedrog
Allegory of Venus
door Agnolo Bronzino, ca. 1546

Incest, jaloezie en bedrog: het zit allemaal in dit vreemde schilderij dat op elegante wijze lijkt te waarschuwen voor de valkuilen van de liefde. We vinden wederom Venus, de godin van de liefde, als middelpunt. Ze is verstrengeld in een ingewikkelde omhelzing met haar zoon, Cupido of Eros, die haar op haar mond kust. Boven hen wordt een gordijn weggetrokken door de gespierde arm van Vader Tijd - afgebeeld als een gevleugelde oudere man. Het jongetje met de rozen in zijn hand verbeeldt Dwaasheid, de schreeuwende vrouw onder Venus‘ arm stelt Jaloezie voor en helemaal linksboven bevindt zich een gemaskerde figuur: Bedrog. Het meest intrigerend is het mooie gezichtje van het meisje op de achtergrond. In haar hand biedt ze een honingraat aan; ze is de verbeelding van Genot... maar griezelig genoeg gaat haar lichaam over in een kronkelende slangenstaart. De moraal: dwaasheid verblindt, en leidt tot de jaloezie en het bedrog van verboden, sensuele liefde. De tijd onthult echter alles. Een ware soap, en dat uit de zestiende eeuw.

Woede
Judith onthoofdt Holofernes
door Artemisia Gentileschi, 1612-’21

Dit bijbelverhaal was een populair onderwerp voor schilderijen tijdens de barok. De heldin Judith woonde in een stad die belegerd werd door een Assyrisch leger onder leiding van een generaal, Holofernes. Op een nacht ging Judith met haar dienstmeid naar het vijandelijke kamp, en verleidde hem. Op het moment dat hij dronken in bed lag haalde ze een zwaard tevoorschijn en sloeg, geholpen door de dienstmeid, zijn hoofd eraf. Door deze actie waren de Assyriërs in één keer verslagen en had Judith de stad gered.

Het is een prachtige dramatische compositie, met veel duistere schaduwen en de twee vrouwen die vooral buitengewoon overtuigend overkomen: het bloed spuit uit de hals van Holofernes die machteloos op bed ligt. Artemisia Gentileschi had het als vrouwelijke kunstenares niet makkelijk; bepaalde vooroordelen zijn overigens nog steeds niet de wereld uit wanneer blijkt dat een gezaghebbend naslagwerk in relatie tot haar werk nog steeds spreekt van ‘an ambivalence towards men that was rooted in her turbulent life.’. Als Gentileschi een mannenhaatster was, had ze er ongetwijfeld alle reden toe. En wanneer jouw hart gebroken is door een hedendaagse Holofernes, geniet dan vooral van dit bloederige spektakel.

Een nieuw begin
La Primavera
door Sandro Botticelli, ca. 1480

Op dit schilderij zien we een raadselachtige scène: een wat melancholiek ogende vrouw die wordt omringd door dansende figuren, in een bosrijke omgeving waar ook nog een Cupido rondvliegt. De vrouw in het midden is Venus, de vrouwen links van haar zijn de Drie Gratiën en naast hen plukt Hermes, de boodschapper van de goden, een appel van de boom. Rechts van Venus strooit Flora, de godin van de bloemen, rijkelijk met haar handelswaar. Ondertussen is Cupido druk doende om met zijn pijl en boog nieuwe verliefdheden tot stand te brengen.
Botticelli had zich laten inspireren door Ovidius en de Romeinse dichter Lucretius, maar vooral door de geschriften van Angelo Poliziano over hoe het begin van de lente ook de geboorte van de nieuwe liefde inluidt. Het wordt lente: ga naar het Uffizi in Florence om La Primavera te bewonderen... en word weer verliefd.

De overwinning
Nikè van Samothrake
, waarschijnlijk door Pythokritos 200-190 v.chr.

Deze sculptuur uit de tweede eeuw voor christus staat bekend als een van de hoogtepunten van Hellenistische beeldhouwkunst.
Nikè was de gevleugelde Griekse godin van de victorie; ze verscheen volgens de mythologie aan het einde van de strijd op het slagveld om de soldaten aan te moedigen. Dit beeld van haar stond oorspronkelijk op een heuvel die uitkeek over de Egeïsche zee, ter herinnering aan een zeeslag die daar ooit gevoerd was. Het is een voorbeeld van de zogenaamd ‘natte stijl’: het gewaad lijkt doorweekt aan haar benen te plakken. Tegenwoordig bevindt de Nikè zich in het Louvre. Voor veel kunstenaars (onder wie Salvador Dalí) was het beeld een inspiratie, maar uiteraard is de ons allen bekende Nike Air Max ook een gevolg van haar status als cultureel icoon. Als godin van de overwinning kan niemand anders dan Nikè deze lijst afsluiten; want hoe slecht je je ook voelt, uiteindelijk zul je er sterker uitkomen.

We begonnen met het verdriet van Frida Kahlo, en eindigden met victorie. Oscar Wilde schreef in 1889 dat niet de kunst het leven, maar het leven de kunst imiteert. “The self-concious aim of Life is to find expression, and [...] Art offers it certain beautiful forms through which it may realise that energy.”

Mail

Sanne Rispens

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer