Bestrijd liefdesverdriet met kunst: een kunsthistorische handreiking. " /> Bestrijd liefdesverdriet met kunst: een kunsthistorische handreiking. " />
Asset 14

Kunst- geschiedenis als therapie

Kunst kan troostend zijn in alle fases van liefdesverdriet. Sanne bespreekt enkele voorbeelden uit de kunstgeschiedenis die een gebroken hart bij kunnen staan. Kunst als vorm van therapie.

Wanneer je hart gebroken is, ga je in bed liggen met een fles wijn. Behalve veel drinken en je vrienden voor je laten zorgen kun je bijvoorbeeld ook Het Bureau van Voskuil gaan lezen; naast de 5058 pagina’s met geneuzel over kwijtgeraakte nietmachines en kopjes koffie op een stoffig instituut lijkt jouw leven opeens een stuk leuker. Liefdesverdriet kan gepaard gaan met de drie fases van rouwverwerking: ontkenning, woede en aanvaarding. Als je hebt besloten zelftherapie toe te passen met behulp van de videotheek, is bij iedere fase wel een geschikte dvd te vinden: Gone With The Wind (fase 1), Fatal Attraction (fase 2) en Annie Hall (fase 3) bijvoorbeeld.

Een vaak vergeten bron van mogelijkheden om jezelf beter te voelen in tijden van grote wanhoop, is kunst. Een kunstwerk kan bij iedereen een andere emotie oproepen, die soms los staat van de officiële betekenis of analyse. Immanuel Kant introduceerde de esthetica als filosofisch discipline; het ging bij hem niet meer om het idee dat een kunstwerk een representatie van de werkelijkheid moest zijn, maar om de manier waarop het kunstwerk zich ot de toeschouwer verhoudt. Kunst kan ook een vorm van therapie zijn: als je je slecht voelt, zal er een grote positieve werking uitgaan van het bezoeken van een museum, een kerk of een andersoortige plek. Het is ook helemaal niet nodig om over achtergrondkennis van het gebodene te beschikken; in feite kun je aan elk kunstwerk jouw eigen betekenis verbinden.

“Art is [...] much more than decoration. Like science and religion, it fulfills the urge of human beings to understand themselves and the universe,” schreef H.W. Janson in het lijvige standaardwerk History of Art (1962). Een menselijke waarheid is dat we onszelf en de wereld om ons heen willen begrijpen - maar soms, bijvoorbeeld na te zijn verlaten door een geliefde, begrijpen we opeens niets meer. Kunst kan ons eventjes omhoog tillen uit de duisternis, en de onderstaande kunstwerken zijn daar bij uitstek geschikt voor.

Verdriet
Self Portrait With Thorn Necklace and Hummingbird door Frida Kahlo, 1940

Bijna de helft van de schilderijen die Frida Kahlo schilderde, bestaat uit zelfportretten. Dit portret is geïnspireerd op traditionele Mexicaanse kunst en zit vol religieuze symboliek. Om haar hals draagt ze een doornenkroon, die vernedering symboliseert. De kolibrie werd in Mexico gebruikt als amulet voor mensen die op zoek waren naar liefde; de kolibrie om Frida’s hals is dood. Het aapje verbeeldt de duivel, en de zwarte kat staat voor de dood. De vlinders boven haar hoofd representeren de wederopstanding van de ziel. Kahlo beeldde zichzelf af als een martelaar; ze schilderde dit portret toen haar turbulente huwelijk met kunstenaar Diego Rivera net was geëindigd.

Jaloezie en bedrog
Allegory of Venus
door Agnolo Bronzino, ca. 1546

Incest, jaloezie en bedrog: het zit allemaal in dit vreemde schilderij dat op elegante wijze lijkt te waarschuwen voor de valkuilen van de liefde. We vinden wederom Venus, de godin van de liefde, als middelpunt. Ze is verstrengeld in een ingewikkelde omhelzing met haar zoon, Cupido of Eros, die haar op haar mond kust. Boven hen wordt een gordijn weggetrokken door de gespierde arm van Vader Tijd - afgebeeld als een gevleugelde oudere man. Het jongetje met de rozen in zijn hand verbeeldt Dwaasheid, de schreeuwende vrouw onder Venus‘ arm stelt Jaloezie voor en helemaal linksboven bevindt zich een gemaskerde figuur: Bedrog. Het meest intrigerend is het mooie gezichtje van het meisje op de achtergrond. In haar hand biedt ze een honingraat aan; ze is de verbeelding van Genot... maar griezelig genoeg gaat haar lichaam over in een kronkelende slangenstaart. De moraal: dwaasheid verblindt, en leidt tot de jaloezie en het bedrog van verboden, sensuele liefde. De tijd onthult echter alles. Een ware soap, en dat uit de zestiende eeuw.

Woede
Judith onthoofdt Holofernes
door Artemisia Gentileschi, 1612-’21

Dit bijbelverhaal was een populair onderwerp voor schilderijen tijdens de barok. De heldin Judith woonde in een stad die belegerd werd door een Assyrisch leger onder leiding van een generaal, Holofernes. Op een nacht ging Judith met haar dienstmeid naar het vijandelijke kamp, en verleidde hem. Op het moment dat hij dronken in bed lag haalde ze een zwaard tevoorschijn en sloeg, geholpen door de dienstmeid, zijn hoofd eraf. Door deze actie waren de Assyriërs in één keer verslagen en had Judith de stad gered.

Het is een prachtige dramatische compositie, met veel duistere schaduwen en de twee vrouwen die vooral buitengewoon overtuigend overkomen: het bloed spuit uit de hals van Holofernes die machteloos op bed ligt. Artemisia Gentileschi had het als vrouwelijke kunstenares niet makkelijk; bepaalde vooroordelen zijn overigens nog steeds niet de wereld uit wanneer blijkt dat een gezaghebbend naslagwerk in relatie tot haar werk nog steeds spreekt van ‘an ambivalence towards men that was rooted in her turbulent life.’. Als Gentileschi een mannenhaatster was, had ze er ongetwijfeld alle reden toe. En wanneer jouw hart gebroken is door een hedendaagse Holofernes, geniet dan vooral van dit bloederige spektakel.

Een nieuw begin
La Primavera
door Sandro Botticelli, ca. 1480

Op dit schilderij zien we een raadselachtige scène: een wat melancholiek ogende vrouw die wordt omringd door dansende figuren, in een bosrijke omgeving waar ook nog een Cupido rondvliegt. De vrouw in het midden is Venus, de vrouwen links van haar zijn de Drie Gratiën en naast hen plukt Hermes, de boodschapper van de goden, een appel van de boom. Rechts van Venus strooit Flora, de godin van de bloemen, rijkelijk met haar handelswaar. Ondertussen is Cupido druk doende om met zijn pijl en boog nieuwe verliefdheden tot stand te brengen.
Botticelli had zich laten inspireren door Ovidius en de Romeinse dichter Lucretius, maar vooral door de geschriften van Angelo Poliziano over hoe het begin van de lente ook de geboorte van de nieuwe liefde inluidt. Het wordt lente: ga naar het Uffizi in Florence om La Primavera te bewonderen... en word weer verliefd.

De overwinning
Nikè van Samothrake
, waarschijnlijk door Pythokritos 200-190 v.chr.

Deze sculptuur uit de tweede eeuw voor christus staat bekend als een van de hoogtepunten van Hellenistische beeldhouwkunst.
Nikè was de gevleugelde Griekse godin van de victorie; ze verscheen volgens de mythologie aan het einde van de strijd op het slagveld om de soldaten aan te moedigen. Dit beeld van haar stond oorspronkelijk op een heuvel die uitkeek over de Egeïsche zee, ter herinnering aan een zeeslag die daar ooit gevoerd was. Het is een voorbeeld van de zogenaamd ‘natte stijl’: het gewaad lijkt doorweekt aan haar benen te plakken. Tegenwoordig bevindt de Nikè zich in het Louvre. Voor veel kunstenaars (onder wie Salvador Dalí) was het beeld een inspiratie, maar uiteraard is de ons allen bekende Nike Air Max ook een gevolg van haar status als cultureel icoon. Als godin van de overwinning kan niemand anders dan Nikè deze lijst afsluiten; want hoe slecht je je ook voelt, uiteindelijk zul je er sterker uitkomen.

We begonnen met het verdriet van Frida Kahlo, en eindigden met victorie. Oscar Wilde schreef in 1889 dat niet de kunst het leven, maar het leven de kunst imiteert. “The self-concious aim of Life is to find expression, and [...] Art offers it certain beautiful forms through which it may realise that energy.”

Mail

Sanne Rispens

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer