Asset 14

De ware zelf van Bert Pinkelschraaf

Essay: De ware zelf van Bert Pinkelschraaf 2

Verhalend essay gebaseerd op een korte episode uit Prosper de Roos' leven waarin hij per abuis op internet als cursuscentrum werd aangezien.

Voor mijn deur staat een man van middelbare leeftijd, hij tilt zijn bril op en bekijkt de verschillende naambordjes. Wanneer hij mij ziet aankomen draait hij zich om en vraagt me nerveus: ‘Bent u van het spiritueel centrum? Ik ben op zoek naar centrum Roos.’

Hij is de zoveelste die voor mijn deur staat in de veronderstelling een cursuscentrum aan te treffen. Vorige week werd er door een jonge vrouw aangebeld die te laat was voor haar mindfulnessworkshop, een paar dagen geleden stond er een groepje zestigers op de stoep op zoek naar wedergeboorte. Met moeite kon ik ze buiten houden.

De mensen die bij mij aanbellen willen een paar uur aan zichzelf werken in een workshop droomduiding of geweldloze communicatie met klankschalen. Op raadselachtige wijze heeft de internetmultinational Google mij als spiritueel centrum aangemerkt. Wie online naar chakra of zelfontwikkeling zoekt komt bij mij uit. In de routeplanner zweeft boven mijn huis een mediterend icoontje. Ik ben slachtoffer van digitale persoonsverwisseling. Het cursuscentrum zit een paar huizenblokken verderop. Ik heet de Roos, het echte spirituele centrum Roos. Een lidwoord verschil.

De man die voor mijn deur staat kijkt mij vragend aan. Meestal wijs ik de mensen naar het juiste adres, maar vandaag voel ik me anders. ‘Welkom! Kom binnen,’ zeg ik tegen de man die achter mij aan het huis inloopt.
‘Komt u voor energetisch reinigen?’ vraag ik hem.
‘Stembevrijding om twee uur,’ antwoordt hij fluisterend. De man nestelt zich aan mijn keukentafel en kijkt verwonderd naar de vieze vaat.
‘Awakenings heeft vergeten op te ruimen. Kopje thee? Meneer... ’
‘Pinkelschraaf, maar noem me maar Bert,’ antwoordt hij onhoorbaar.
‘Je bent hier voor stembevrijding,’ vraag ik Bert, ‘Waarom wil je je stem bevrijden? Je hebt toch een hele mooie stem.’

Bert barst in huilen uit. Terwijl ik een keteltje met water opzet vraag ik me af waar ik aan ben begonnen. Ik weet helemaal niets van stembevrijding en kan geen thee zetten. Wie houd ik voor de gek? Wat kan ik die man bieden? Waarom heeft Google een mediterend mannetje op mijn huis geplakt!

Het kokende water laat een fluittoon door de keuken galmen. Tussen de vuile vaat vind ik een pannetje dat als theepot dienst kan doen. Bert Pinkelschraaf snuit zijn neus. Hij heeft op zijn routeplanner deze keuken gevonden en is nu een deel van zichzelf aan het ontdekken. Maar hij zit in het verkeerde huis, zijn verlichting ligt een paar straten verder op hem te wachten.

Bert informeert naar de mogelijkheden die het spiritueel centrum biedt om zijn innerlijk te bevrijden. ‘Waarvan?’ vraag ik hem.
‘Dat weet ik niet, maar ik wil ervaren wie ik werkelijk ben,’ antwoordt hij.

Het ‘ik’ veroorzaakt lijden, mompel ik, Boeddha had gelijk. ‘Wat is datgene dat je hoopt te vinden?’ vraag ik Bert.
‘Geen idee, daarvoor ben ik hier, om het te ontdekken.’
‘Weet je wel zeker dat je het hebt.’
‘Wat?’
‘Een ware zelf.’
‘Ja natuurlijk, iedereen heeft er een.’
‘Ik ook?’
‘Ja.’

Ik heb wel eens gelezen dat in een onderzoek uit het begin van de vorige eeuw, waarbij 6 tuberculosepatiënten en 15 honden op hun sterfbed werden gewogen, ieder mens 21 gram lichter wordt op het moment dat de dood intreedt. De honden niet. De Amerikaanse arts MacDougall postuleerde dat hij de menselijke ziel had gewogen. Een ongedefinieerde substantie die het lichaam verlaat bij de laatste ademtocht. Zou mijn essentie te vatten zijn in die 21 gram, in drie plakjes leverworst?

Waar zou deze kern zitten? Ergens binnenin? Verschuilt mijn ware zelf zich in mijn hart of in mijn diepere verlangens? In die emotionele vergaarbak die door wie weet wat gevoed wordt, van onbereikbare liefdes, mislukte dates, hormonen, familieperikelen, beknellende sociale conventies tot het vervliegen van de tijd. Zit mijn essentie verstopt in de wijze waarop ik naar de wereld kijk, in de vele gedachtekronkels en mijn eigen fata morgana’s? In het geheugen dat oneindig veel hoekjes kent, waar ik nooit een volledige plattegrond van zal krijgen, waar het totaaloverzicht mij altijd zal ontgaan. Misschien zie ik het verkeerd en ligt mijn kern juist ergens buiten mijn lichaam. Ik ben natuurlijk ook te definiëren door de mensen met wie ik me omring, door de dingen die ik doe. Of ligt, zoals Freud opperde, mijn ware zelf in het onbewuste, daar waar ik of anderen geen of heel moeilijk toegang tot hebben. Kan ik mezelf dan wel kennen?

Terwijl de dampende thee Berts ogen achter een beslagen bril laat verdwijnen, vraag ik me af wie hij werkelijk is. Ik zie een nerveus lichaam dat behoedzaam manoeuvreert, vragend de omgeving in zich opneemt. Wat zit zijn ware zelf in de weg? Is dat een onverwerkt verleden, zijn werk of de voortdurende economische ratrace waar velen zich aan over geven? Is de blokkade lichamelijk en misschien met een paracetamol op te lossen? Of zit zoals Rousseau meende de altijd aanwezig sociale druk onze authenticiteit in de weg. Verbergt Bert zijn échte verlangens en gedachten achter wenselijk sociaal gedrag? Ligt zijn bevrijding dan in het volgen van zijn hart? In wat hij écht wil? Dat lijkt me nog best lastig. Hoe maak je in vredesnaam onderscheid tussen citroensorbet of tompouce, tussen zekerheid of avontuur, tussen wel of geen kinderen? Onze lusten, wensen en neigingen worden gevormd door talloze toevalligheden. Verlangen we niet altijd naar de plekken waar we niet zijn geweest, naar diegene die we niet hebben gezoend en de wegen die we niet hebben bewandeld? Het leven overkomt ons.

Het idee van een ware zelf is volgens mij een schijngevecht tussen ons innerlijk en de buitenwereld. Zoals voelbaar bij kerkvader Augustinus die meende dat wij met onze rug naar onze ware zelf staan, dat wij voornamelijk gericht zijn op de wereld buiten ons, op het kwade. Terwijl de weg naar het goddelijke, naar het goede, de weg naar binnen is. De ontdekking van je essentie is hier verweven met een leven na de dood en dienstbaarheid naar de heer. Deze metafoor suggereert dat er een onderdrukte kern is die boven alle twijfel goed is en je zal redden van de aardse ellende. Dit idee gaat gepaard met training en strijd. Je ware zelf moet immers niet alleen ontdekt maar ook bevrijd worden, door introspectie, transformatie of stembevrijding zoals bij Bert.

Nu is aan jezelf werken natuurlijk aan te prijzen; wie wil er niet een betere kok of minnaar worden, of anders omgaan met de ellende die je op je pad tegenkomt. Maar in elke bevrijdingsgedachte sluimert een nieuwe gijzeling, een nieuwe tegenstelling. Wanneer ik één bepaalde wens vooropstel en bevrijd door hem als authentiek te bestempelen, druk ik automatisch andere verlangens naar de achtergrond. Dit creëert nieuwe zaken die schreeuwen om bevrijding.

‘Aaaaaaa, aaaaaaa, aaaaaaa! Bak, bak, ohmmm.’ Bert begint vrij luid zijn keel te schrapen. Hij knakt zijn nek een paar keer en haalt diep adem. Langzaam komen zijn witte wangen tot leven.
‘Gaat het?’ vraag ik hem. Bert knikt.
‘Heerlijke thee. Wat een fijne workshop.’ zegt Bert. ‘Ik heb het gevoel dat ik hier kan ademen.’
‘Het is vandaag wel een kleine groep,’ antwoord ik verontschuldigend.
‘Meer tijd om onszelf te vinden!’ vult Bert monter aan.

We nippen beiden aan de hete thee, twee eenzame zielen in een verder lege keuken. Terwijl Bert losse theeblaadjes van zijn tong vist, vraag ik me af in hoeverre het idee van een authentieke zelf verbonden is met de gemeenschap waar iemand deel van uitmaakt. Het idee dat Bert of ik unieke individuen zijn is geen universele gedachte. In veel culturen is de ander juist een voorwaarde voor de zelf. Zo staat de rol van lamzak, trouwe echtgenote, avonturier of écht verenigingsmens niet op zichzelf. We krijgen vorm door de mensen die ons omringen, door allerlei ongeschreven regels en sociale structuren. Of je het wilt of niet, je maakt altijd ergens deel van uit: van een groep, familie, clan, natie, sociale klasse, gender of ras, noem maar op. Als individu hebben we bitter weinig invloed op deze groepsidentiteiten en hoe ze bekeken worden. Dit is het tweekoppige monster van het mens-zijn: mijn identiteit ligt voor een deel buiten me.

Deze onhandige verwevenheid tussen het ik en de ander maakt elke notie van spirituele bevrijding problematisch. Want wat is mijn unieke kern waard wanneer hij vorm krijgt door de gemeenschappen waar ik bewust of onbedoeld deel van uitmaak? De buitenwereld is in dat geval juist een voorwaarde voor dat wat mij definieert. Vind ik mijn ware zelf dan in een andere sociale rol of in een nieuwe gemeenschap? Geen flauw idee.

Misschien ligt mijn kern in alles tegelijkertijd. Zowel in die 21 gram, in mijn onderdrukte verlangens, mijn verleden, in de dingen die ik doe en de mensen die mij omringen. Misschien ligt wie we zijn verscholen in deze bonte verzameling; een verhaal dat bij ieder mens anders zal lezen. Maar kan je dan nog wel van een essentie spreken? Van een kern die bevrijd moet worden? Voor de Duitse filosoof Fichte is het zelf niet tot een kern te reduceren. Mijn zelfbewustzijn is geen bewustzijn van iets dat al aanwezig is, maar krijgt juist vorm in het doen. Het is iets dat doorlopend tot wording komt. Net zoals de theeblaadjes die door het warme water drijven en aan je gehemelte blijven plakken, het verandert voortdurend. Wat valt er dan te ontdekken of te bevrijden? De theeblaadjes van het water of het water van de mok?

Bert Pinkelschraaf en ik kijken elkaar aan als verre neven. Het voelt vreemd, maar tegelijkertijd ook niet. Twee mensen die zichzelf vinden. De één in stembevrijding en de ander in digitale persoonsverwisseling. Wij zijn allebei (nog) niet degene die we zijn!

Zou Google het dan toch goed zien? Misschien is mijn keuken wel een spiritueel centrum en ik een virtuele yogi. Misschien heb ik mezelf altijd verkeerd begrepen. Wellicht is het per abuis geplaatste icoontje op internet het begin van mijn transformatie. Goed beschouwd zijn meer dan vijftig procent van mijn cellen niet de mijne. Ik ben in eerste instantie een gemeenschap van bacteriën, virussen, parasieten en slechts een handvol menselijke cellen. Waarom zou ik de digitale wereld uitsluiten van al deze perverterende microscopisch kleine wezentjes die ik ben? Tulpen worden gekleurd door hun schimmels, word ook ik niet gevormd door datgene dat op mij parasiteert?

‘Aaaaa, aaaaa, aaaaa!’ Zonder dat ik er erg in heb begin ik mijn keel te schrapen en voel een rust indalen. Ik knak mijn nek en schenk nog een kopje thee bij. Terwijl Bert zijn bril schoonmaakt informeert hij of hij de cursuskosten kan overmaken.

‘Natuurlijk geen probleem, dat is 75 euro,’ antwoord ik onwillekeurig. Bert knikt instemmend.

Mail

Prosper Prosper schrijft, maakt en verwondert zich.

Friso Blankevoort (a.k.a. Freshco) is een illustrator/designer die woont en werkt in Amsterdam. De skateboardcultuur heeft een grote invloed op zijn werk, dat ook beïnvloed wordt door de traditie van grafisch ontwerp in Nederland.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer