Asset 14

De ontkieming van een ruimte

De ontkieming van een ruimte

Hoewel de aandacht voor de oorlog in Oekraïne, die al twee jaar woedt, lijkt af te zwakken, blijft kunstenaar Rob Voerman (1966) onverminderd betrokken. Sophia Bustin vraagt zich af wat geëngageerde kunstenaars precies doen en betekenen voor de maatschappij en gaat daarom bij hem langs. In zijn studio vertelt Voerman over het prille plan voor zijn project in Oekraïne en over de afgelopen reis ernaartoe.

Omringd door maquettes van desolate plekken, wanden vol gereedschap en een ets van Constant Nieuwenhuys, ben ik geraakt door zijn betrokkenheid. De kwetsbaarheid waarmee hij dit onderwerp benadert, laat mij zien dat hij diep begaan is met de mensen in Oekraïne. In deze ruimte neemt het project langzaam vorm aan, als een krachtige getuigenis van het conflict en haar invloed op mens en samenleving.
Voerman vertelt over zijn voornemen om een performatieve installatie te bouwen in de ruïnes van Izyum, een stad die zwaar is getroffen door de oorlog. Samen met een Oekraïense documentairemaker, die nog niet is aangesteld, wil hij het proces vastleggen. Het unieke aan het project is dat de lokale bevolking zelf de inhoud van de installatie zal bepalen, waardoor het uiteindelijk kan fungeren als een klein 'historisch museum' - een plek om de verhalen van de inwoners te vertellen.
Weer thuis groeit mijn nieuwgierigheid. Een mailwisseling volgt. Ik stel Rob Voerman vier vragen.

Hoe zie jij je rol in het project?
Vaak sta je als kunstenaar niet echt op de voorgrond, dus om zo gefilmd te worden is nieuw voor mij. Ik ben binnen dit project de initiator en wil de mensen in Izyum de gelegenheid geven om hun verhaal te vertellen. Ik zie mijn rol als dienend. De documentairemaker zou ik veel vrijheid willen geven qua scenario en beeld. Ik sta helemaal aan het begin van dit plan en heb zelf nog geen ervaring in het maken van een film of documentaire en zal dan ook nauw met de filmmaker samenwerken. Veel zal ik nog moeten uitzoeken. Ik moet ervaren wat bij me past en waar ik me prettig bij voel.

De ontkieming van een ruimte 1

Waarom voel je je geroepen om deze rol op je te nemen? 
Tijdens mijn reis ben ik erg geraakt door de verhalen van de mensen in Izyum. Ze gaven mij het gevoel dat ik welkom was en ik merkte dat ze heel graag wilden vertellen over hun ervaringen. Ik ben altijd geëngageerd geweest en ben geïnteresseerd in wat kunst en cultuur kan betekenen, ook in situaties van crisis. Ruïnes zijn een terugkerend verschijnsel in mijn kunst als ruimtes waar ik mijn werk in én doorheen bouw. Als een leeg blad waar weer een nieuwe wereld in kan groeien.

Rob Voerman lijkt in zijn werk een spoor na te laten van architecturale verwondering. Wat eerst een lege, haast verlaten plek lijkt, krijgt in het werk van Voerman betekenis als sociale ruimte. Een ruimte waar mensen ontmoeten en waar gebouwd kan worden. Dit doet denken aan een andere Nederlandse kunstenaar, een van zijn inspiratoren, namelijk Constant Nieuwenhuys. Waar Constant in de vorige eeuw speelplekken voorzag voor de mens die zichzelf moet terugvinden in een alsmaar toenemende technologische wereld, geeft Voerman bestaansruimte aan de mens die zichzelf moet herpakken in een wereld waar die ruimte is afgepakt door kapitaal en de destructieve mens.

Voerman’s engagement, en het herpakken van ruimte, is terug te zien in zijn projecten als The Exchange in Sonsbeek, waar hij nepbankbiljetten ontwierp die letterlijke ruimtes in de natuur van in Celebes Indonesië representeerden. Door het verkopen van deze ‘nieuw ontworpen’ biljetten heeft Voerman en zijn team echt geld opgehaald voor een natuurbeschermingsproject op het eiland Celebes in Indonesië. Het project maakt inzichtelijk hoe kapitaal en natuurdestructie samenhangen. Wie het geld heeft bepaald wat er gebeurt met de natuur. Ook het project Exchange in Watou in Suriname, een gelijkend project als dat in Sonsbeek, schijnt licht op het verband tussen geld en natuurbehoud -of destructie. Ook hier creëerde hij ‘bankbiljetten als kunstvoorwerp’.

Voerman vertelde hij mij eerder al in zijn studio dat hij er bewust van is dat hij toch een soort ‘buitenstaander’ is bij dit soort projecten. Hij kraakt tijdens ons gesprek de kritische noot over Exchange in Watou: een witte man in Suriname die mensen informeert over macht en geld, kan dat wel? Zijn antwoord: ja, zolang hij zich op de achtergrond houdt en het project laat ontstaan vanuit de mensen. Zijn bouwwerken en installaties fungeren dan als ‘host’ voor het verspreiden van de boodschap van de inheemse gemeenschappen. De uitgifte en verkoop van de biljetten als symbool voor de verhouding van geld en de macht over het gebied speelt daarbij een rol om mensen aan het denken te zetten over de rechten van de inheemsen, die vaak een andere filosofie hebben op ‘bezit’ dan de mensen die handelen binnen een westers systeem. Hij werkt hierbij samen met lokale stichtingen en denkers.

De ontkieming van een ruimte 2

Ook bij het project in Oekraïne kunnen kritische vragen worden gesteld. Hebben de Oekraïners profijt van een kunstwerk in de ruïnes? Hebben de Oekraïners profijt van de inmenging van Voerman? Het credo van Voerman blijkt: als je de mogelijkheid hebt om iets te betekenen voor anderen, doe je dat. Een dappere onderneming. Geëngageerde kunst vereist sensibiliteit en een goed inschattingsvermogen om de complexiteit van ernstige conflicten niet toe te laten nemen. Inmenging bij een bevolking in conflict kan onbedoeld ook tot verdere escalatie leiden of uitwaaiering van het conflict. Het lijkt erop dat samenwerking het overkoepelende gebeuren is wat het werk van Voerman relevant maakt voor de gemeenschappen die hij ontmoet. Deze samenwerking, die van een afstand gezien zou kunnen worden als ‘ijdele bemoeienis’, vormt in zijn werk idealiter tot ‘oprechte ontmoeting’, ondanks dat hij nog steeds ‘de kunstenaar’ is. Een dunne lijn die Voerman tot nu toe lijkt te kunnen bewandelen.

Je vertelde dat het contact met de mensen die je ontmoet erg belangrijk is voor je werk, hoe uit zich dat in het project in Oekraïne?
Ik wil een plek creëren waar mensen naartoe kunnen, kunnen herdenken, verhalen kunnen vertellen. 
Bij het maken van mijn installaties helpen mensen vaak mee, die mensen huur ik in. Betrokkenheid is dan erg belangrijk. Ik kijk wie er sterk meevoelen en die personen haal ik binnen.
Het blijft altijd een proces dat enigszins onvoorspelbaar is en waarbinnen je moet anticiperen. Intuïtie en betrokkenheid zijn dan erg belangrijk.

Bij voorgaande projecten was er bewust contact gelegd met mensen die mee kunnen werken. In Izyum is het tot dusver puur toeval geweest. Spontaan kwam ik in contact met de directrice van het historisch museum. Daarnaast merkte ik dat men graag hun verhaal wilde doen over de Russische bezetting.
Dan is één en één samen twee. Ik zie dan al snel een tijdelijk mini-museumpje en ontmoetingscentrum en het optekenen van verhalen voor me. Toeval, ja… maar je moet dan wel de mogelijkheden zien… 

Wat levert het project op voor de mensen die je hebt ontmoet in Oekraïne?
Allereerst kunnen zij hun verhalen vertellen en op deze manier de wereld inbrengen. Zo’n documentaire kan op heel veel plekken getoond worden. Het kan hoop geven. En mensen daar kunnen ook geld verdienen door mee te helpen. Er is daar heel weinig werk. Ook geld inzamelen is een mogelijkheid. Het project bestaat uit het bouwen van een ‘gemeenschappelijk gebouw’ waarvan het bouwproces vastgelegd wordt op film. Zowel de documentaire als het gebouw zijn de uiteindelijke werken. Het hoofdwerk is echter de documentaire.
Heel utopisch gedacht… wellicht kan het gebouw een eerste stap zijn voor een toekomstig historisch museum in Izyum, waarin de oorlog wordt herdacht.

In een tijd waarin oorlog wordt gezien als een ‘ver van ons bed show’ en als machtsstrijd van hogere politieke krachten, en een tijd waarin activistische kunst soms meer draait om het winnen van politieke standpunten dan om het alledaagse leven, voelt het alsof Voermans werk ons herinnert aan de noodzaak om de menselijke verhalen achter conflicten te blijven zien en horen.

De foto's bij dit artikel zijn gemaakt door Rob Voerman.
http://www.robvoerman.nl/

Mail

Sophia Bustin (1995) is beeldend kunstenaar, heeft een achtergrond in filosofie en kunstgeschiedenis en schrijft graag over kunst. Vanuit een diepe verwondering over ons bestaan, of eerder een diep ontzag, probeert ze de veelheid aan nuances te laten zien van onze levens in beeld en verhaal. Sophia is daarnaast co-chef kunst voor online cultuurmagazine 8weekly.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Daanen sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay ligt hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars! 1

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars!

Als dank voor hun steun, ontvangen onze ruim 1.700 kunstverzamelaars in januari een prachtig werk van beeldend kunstenaar Dakota Magdalena Mokhammad. Om welk werk het precies gaat blijft een verrassing, maar in gesprek met onze chef Kunst Jorne Vriens licht Dakota een tipje van de sluier op. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer