Muzikale stadsportretten en taalmuziek van componist Tom America." /> Muzikale stadsportretten en taalmuziek van componist Tom America." />
Asset 14

Tom America

[audio:http://www.hardhoofd.com/wp-content/uploads/2009/11/Track-No05-herderkes.mp3]

"De Herderkes" van Tom America
(Fragment van de CD "De Winter? De Winter!", 2000.)

Tom America is ‘taalmusicus’. Hij verzamelt al jaren gesproken taal en andere stemfragmenten, in het bijzonder stadsdialecten, en zet deze spraak op muziek. Met regelmaat schrijft hij voor een klein ensemble, maar speelt net zo goed solo met een sampler en een midi-keyboard, waar zorgvuldig gekozen stemfragmentjes onder de toetsen verdeeld zitten.

tjielp-tjielp

Met zijn bevlogen en nieuwsgierige persoonlijkheid weet hij vaak de meest oprechte en ontroerende woorden uit ‘gewone mensen’ te halen. Een hoogbejaarde Tilburgse dame is hiervan een mooi voorbeeld: gravend in haar herinneringen begint ze spontaan in zwaar Tilburgs dialect - en onwaarschijnlijk vals - De Herderkes Laoge bij Naaachte voor America te zingen. "Iedereen komt met een verhaal. Of je nu mensen in Dover of in Oostende aan de kust vraagt over de meeuw, of mijnwerkers in Maastricht of Aachen naar het gevaar in de mijnen: je hoort twee talen, maar ze vertellen in feite hetzelfde," vertelt America. "Het geeft je als kunstenaar een zekere macht. Je hebt een legitieme reden om grenzen uit te gummen."

Tom America is politiek betrokken, maar kijkt vooral scherp om zich heen: met de nieuwsgierigheid van een kind, op zoek naar tegelijkertijd het gewone en het unieke. America vergelijkt zich voorzichtig met Vincent van Gogh, een van zijn grote inspiratiebronnen. “Dat is iemand die oog heeft voor het simpele, het kleine.” America houdt bescheiden zijn handen op. “Ik ga me niet vergelijken met de grootheid van Van Gogh hoor, maar ik doe eigenlijk hetzelfde als Van Gogh. Hij ziet die postbode of die zaaier, en zijn stiel is met die verf rommelen - én hij is natuurlijk die geweldig indrukwekkende man, die de poëzie die juist hem raakt wil vastleggen. Vervolgens heeft Van Gogh zijn discipline, zijn medium, en dat is dat geel en dat rood en die krachtige lijnen... Dat is wat ik ook probeer: door mijn kracht, datgene wat ik zie en wat mij ontroert, via míjn medium te communiceren."

Uit zijn opgenomen conversaties knipt America geluidsframes - zijn readymades zoals hij ze zelf noemt - die de basis vormen voor zijn taalcomposities. Daarnaast heeft hij ook vele gedichten van muzikale collages voorzien, waaronder het 'klankdicht' De Mus van Jan Hanlo. De volledige dichtbundel van Hanlo op muziek van America is onder de titel Tjielp Tjielp dit jaar heruitgegeven door Uitgeverij De Harmonie in Amsterdam.

"De Mus" van Tom America en Jan Hanlo
(Animatie: Bjoern Hofmans. Stemmen: Tom America, Henny Vrienten, Laetitia van Krieken en Henk Hofstede)

America: “Ik hou van het niet-protserige, het niet-krullerige. Kijk, horloges van 20.000 euro moet je natuurlijk meteen met een hamer kapot slaan, of in een teil water gooien. Gewoon, eentje van 3 euro waar je de tijd op kan zien, dat is genoeg. Zo werkt het ook met wat ik mooi vind. Iets kan ongelooflijk poëtisch zijn in z’n alledaagsheid. Natuurlijk kun je niet iedereen overtuigen van die schoonheid, het blijft iets persoonlijks, maar je kunt wel intermediair zijn en zo iemand ontroeren."

In zijn studio is het geen oneindige weelde van high-tech vernuftigheden. Er staat enkel wat America nodig heeft voor het beluisteren van zijn stemmaterialen en het maken van het bijbehorende arrangement. Hij heeft als het ware een uniek werkeiland gecreëerd, waar volledig met de hand uitgeschreven interviews worden voorzien van woeste aantekeningen, en ongewone partituurtjes op kleine kartonnen kaarten de werktafel omringen. "Ik schrijf al mijn interviews uit, woord voor woord. Dat is mijn eerste partituur, anders kan ik niet werken. Ik breng het materiaal in kaart en bouw dan stukje voor stukje m'n composities uit."

Er komt een telefoontje tussendoor. De vrouw aan de andere kant van de lijn wil van Tom weten wat hij qua techniek nodig heeft voor zijn performance. “Nou, het stelt allemaal niks voor. Gewoon een fatsoenlijke stereo installatie, zodat ik m’n muziekjes af kan draaien, gewoon iets waar ik het geluid van m’n laptop op kan inpluggen. […] Ja, en een beamer en een scherm, enzo. Ik kom in feite met een Powerpoint. Tis keisimpel, dus dat kan eigenlijk nie fout gaan.”

Ik zou durven zeggen dat er absoluut niemand op dit moment in Nederland is die er deze werkwijze op nahoudt. Rondkijkend in zijn studio moet ik de gedachte onderdrukken dat het waarschijnlijk allemaal wel wat efficiënter zou kunnen, en de techniek kan misschien ook wel een tandje vooruit, maar dit is Tom America en zo is het goed. En het is absoluut heel eigen en uniek.

[audio:http://www.hardhoofd.com/wp-content/uploads/2009/11/02-Jossie.mp3]

"Jossie" van Tom America
(Van de CD met dichtbundel "Tjielp Tjielp" van Tom America & Jan Hanlo, 1997. Uitgeverij De Harmonie, Amsterdam, 2009.)
________

Een greep uit het oeuvre van Tom America:
De afgelopen 15 jaar verschenen naast de muziek ook verschillende ‘gecomponeerde documentaires’, onder meer in samenwerking met beeldend kunstenaar Rob Moonen. Zo maakte America in 2004 met Moonen een video-opera over de geschiedenis van het vliegveld Tempelhof, dat middenin de stad Berlijn ligt en inmiddels definitief gesloten is.
America schreef opvallende liedjes voor Kinderen voor Kinderen, waaronder Zomaar, Domme domme dodo en Keppurzinnin. Hij vormde met zijn taalcomposities een grote inspiratie voor Spinvis, maar wist tegelijkertijd een – muzikale én wezenlijke - brug te slaan tussen uiteenlopende bewoners in een ‘probleemwijk’ in Tilburg Noord (NOORD, i.s.m. onder andere Rob Moonen, Eddy Becquart en dansers, 2008), voormalig mijnwerkers in de Euregio Maas-Rijn (Mijn/Koel, i.s.m. met Rob Moonen, 2008) en kustbewoners van Oostende en Dover (Mewen/Seagulls, 2006).

Momenteel staan er allerlei nieuwe samenwerkingen op stapel. Afgelopen weekend ging De Cauberg in première, America's laatste muzikale filmproject in samenwerking met filmmaker Bjoern Hofmans: een ode aan De Cauberg in Valkenburg. Een opdracht ter ere van het Limburgs dialect, maar ook een portret van een verdwenen dierentuin en een heroïsche plek voor wielrenners.
________

Zie voor meer beeld- en geluidsfragmenten:

www.tomamerica.nl
www.inberlin.nl
www.mijnkoel.nl

Mail

Audioredactie

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer