Het zwaartepunt in de discussie over wie waarover mag schrijven, ligt meestal bij de auteur en de zogenoemde ‘gatekeepers’ daaromheen: uitgevers, redacteurs, recensenten. Bijna niemand heeft het over de consument en de vrije keuze om het ene boek te lezen en het andere niet. De lezer heeft daarmee veel meer macht dan we vaak denken, aldus Emma Laura Schouten.
Afgelopen mei verscheen het nieuwe boek van A.F.Th. van der Heijden: Stemvorken. De publicatie was aanleiding voor een voorspelbare discussie: mag een – voeg hier naar wens bijvoeglijke naamwoorden toe: oude/witte/etcetera – man een boek schrijven over een relatie tussen twee vrouwen? Deze mediagenieke kwestie leidt af van de vraag die werkelijk gesteld moet worden: welke lezer wil weten hoe een relatie tussen twee vrouwen eruitziet in de verbeelding van Van der Heijden?
Mensen in het literaire veld – of dat nu schrijvers, recensenten of uitgevers zijn – hebben de macht om te beslissen welke verhalen een publiek bereiken. De gaande discussie werkt die macht in de hand, omdat ze in wezen werkt als een succesvol staaltje gratis promotie vermomd als een maatschappelijk relevant debat. Zolang er echter genoeg keuzevrijheid is in de soorten verhalen die beschikbaar zijn en zolang er genoeg variatie is in de identiteiten van schrijvers die de kans hebben een publiek te bereiken – iets waar zeker nog veel winst valt te behalen in Nederland – heeft de lezer de werkelijke macht. Want alleen de lezer bepaalt wat er daadwerkelijk gelezen wordt.
Ik ben gewoon niet nieuwsgierig naar wat Van der Heijden me te vertellen heeft over een relatie tussen twee vrouwen
Een oudere generatie zal Stemvorken eventueel willen lezen uit loyaliteit aan gevestigde auteurs, fans willen misschien niets liever dan zich tegoed doen aan de specifieke A.F.Th.-schrijfstijl, en weer een ander wil gewoonweg weten of de commotie terecht is: kan een man overtuigend een seksuele relatie tussen twee vrouwen beschrijven? Al deze redenen zijn even legitiem: de schrijver mag schrijven, de lezer mag lezen. Neem als lezer die macht serieus en zorg dat je weet waarom je leest wat je leest; daarmee geef je het literaire veld alvast het goede voorbeeld.
Zelf ben ik heilig overtuigd van de kracht van verbeelding, en een schrijver hoeft van mij heus niet persoonlijk in een cockpit te hebben gezeten om te mogen schrijven over een leven als piloot. Maar in dit geval ben ik eenvoudigweg niet nieuwsgierig naar wat Van der Heijden me te vertellen heeft over de relatie tussen twee vrouwen – ook niet als het prachtig geschreven of goed geresearcht zou zijn. Als lezer vind ik het bij bepaalde onderwerpen belangrijker dan bij andere om bewust een boek te kiezen van een auteur die vanuit de eigen ervaring inzichten kan verschaffen, en dit is daar één van.
Over de vraag die de afgelopen weken zo vaak is gesteld, kunnen we kort zijn: er geldt geen censuur in Nederland, een schrijver mag in principe over alles schrijven. Dan rest lezers alleen nog de nodige introspectie om voor zichzelf in kaart te brengen wanneer ze het belangrijk vinden wie de persoon achter het boek is, en wanneer niet.