Asset 14

Kijken waar ik niet kijken kan

Ieder jaar wordt op de TENT Academy Awards de crème de la crème van de eindexamen video's, films en animaties gepresenteerd. Maartje heeft alvast een favoriet.

De grootste uitdaging aan afstuderen aan de kunstacademie is dat je ervoor moet zorgen dat jouw werk er niet uitziet als een afstudeerwerk. De kijker mag niet zien dat je een heel jaar geworsteld hebt (drie kilo afgevallen en je rookt weer), dat je letterlijk alle docenten op de academie (en op het dieptepunt zelfs je ouders) om advies hebt gevraagd, dat je de laatste weken op je laptop in slaap bent gevallen en gister nog droomde dat je werd opgegeten door een groot scheermes uit Final Cut Pro.

Wanneer ik op de afstudeerexpositie van de Gerrit Rietveld Academie het werk van Rachel Heemskerk bekijk, valt me gelijk iets op. Dit is de eerste ruimte die niet aanvoelt als een klaslokaal. Tegen de muur leunen twee levensgrote foto’s waarop een jongetje en een meisje de handstand doen, rechts daarvan zijn aantekeningen op de muur gekalkt die doen denken aan de film A Beautiful Mind (maar dan minder wiskundig). Tegen de andere wand hangt een televisie die me automatisch naar zich toe trekt. Ik zie een vreemde jongen met een grote kralenketting om zijn nek, in een nog vreemder decor. Het is duidelijk een huiskamer op een set, er staat een zetel, een tafeltje en een schemerlamp, maar verder is het heel duidelijk een filmset: het meubilair is er, maar de kamer heeft geen muren.

Kijken waar ik niet kijken kan (2013) Rachel Heemskerk

Rachel Heemskerk is afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie met een project over een jongen die ze al haar hele leven kent, maar met wie zij steeds moeilijker contact kan maken. Die jongen is haar broer. Deze zoektocht naar contact komt in alle onderdelen van de installatie Kijken waar ik niet kijken kan naar voren, maar de vier minuten durende film speelt de hoofdrol. Het is een rustige film, geschoten vanuit één standpunt, mooi belicht en met helder geluid, toch word ik onrustig als ik ernaar kijk. Zowel de vragen die Rachel stelt, als de antwoorden die haar oudere broer Ralph geeft, maken me ongemakkelijk.

In gesprek met Rachel kom ik erachter dat ze het vreemde decor heeft opgebouwd met spulletjes uit haar eigen huis, “vertrouwde dingen om hem op zijn gemak te stellen.” Op de achterwand hangt een schilderij dat Ralph zelf heeft gemaakt. Toch blijft de jongen onrustig. Hij lijkt haar vragen niet te horen, verzandt in associatieve rants over Buma Stemra en Napoleon. Het enige rustpunt in beeld is de grote mok thee in zijn handen. “Dat was een idee van mijn moeder, warme dranken helpen het gemoed”, vertelt Rachel.

Kijken waar ik niet kijken kan (2013) Rachel Heemskerk

Veel kunstenaars hebben als doel de dagelijkse realiteit vanuit een ander perspectief te bekijken. Met haar project laat Rachel zien dat deze kwaliteit niet alleen aan kunstenaars is voorbehouden. Kijken waar ik niet kijken kan is namelijk een uitspraak van haar broer. Ralph is een bijzondere jongen. Hij is ervan overtuigd dat hij de uitvinder is van de ‘foto’s van de lucht maken terwijl je loopt-techniek' en wil hier patent voor aanvragen, ook heeft hij de ‘viltstiftkunst’ uitgevonden. Aan de kralenketting om zijn nek hangt de sleutel van zijn kamer bij het Leger des Heils. “Hij is zijn filter kwijt”, zegt Rachel, “daardoor ervaart hij de wereld zo anders dan ik.”

Vlak voor mijn broer op bewonersvakantie ging, heb ik hem een camera meegegeven. Dit was het resultaat.

Het ongemakkelijke gevoel dat het werk van Rachel oproept zit eigenlijk niet in haar onaangepaste broer, maar in de manier waarop zij toenadering tot hem zoekt. “Wil je naar huis?” hoor ik haar vragen in de film. Ralph antwoordt opgelucht “Ja”. Tijdens het hele interview heerst er een heel intieme sfeer, maar broer en zus praten voortdurend langs elkaar heen. “Herinner je onze vakanties, hoe leuk je dat vond?” vraagt Rachel. Ralph begint over crack.

Als Kijken waar ik niet kijken kan over Ralph zou gaan, zou het een afstudeerwerk zijn. Maar Rachel laat haar eigen zoektocht zien, en die kwetsbaarheid maakt de installatie interessant. Vroeger was niks gek genoeg, nu is het doodnormaal om gek te zijn. lees ik in het boekje met foto’s en teksten dat in de vensterbank ligt. “Als je zelf een kind bent, vind je niks raar.” zegt Rachel. In het filminterview probeert Rachel voortdurend terug te gaan naar die tijd, toen zij en haar broer nog gelijkwaardig waren. Maar telkens als zij Ralph vraagt naar zijn herinnering aan die jaren, begint hij over iets totaal anders. Alsof het voor hem niet zo bijzonder was. Alsof haar herinneringen niet de zijne zijn.

Foto: Rachel Heemskerk

Pas wanneer Rachel het eigenlijk al heeft opgegeven, maakt Ralph contact. “Eet jij ook wel eens bij de toko?” vraagt hij. Er volgt een terloops gesprekje over vegetariër zijn en vis eten. En zo houdt Ralph haar, de kijker en misschien wel de hele kunstwereld een spiegel voor. Je hoeft niet zo hard te proberen, te ensceneren, te bedenken, lijkt hij te zeggen. Het verhaal is er al. “Als je geen vis eet, kun je ook gewoon kruiden door het deeg doen.”

--
Het werk van Rachel Heemskerk en de andere genomineerden voor de TENT Academy Award 2013 is nog tot 25 augustus te zien in TENT Rotterdam, en van 27 september tot 3 oktober in het Nederlands Instituut Athene in Athene.

Mail

Maartje Smits Maartje Smits is schrijvend detective en imker. In 2015 verscheen haar dichtbundel Als je een meisje bent bij uitgeverij De Harmonie.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer