Asset 14

Kijken waar ik niet kijken kan

Ieder jaar wordt op de TENT Academy Awards de crème de la crème van de eindexamen video's, films en animaties gepresenteerd. Maartje heeft alvast een favoriet.

De grootste uitdaging aan afstuderen aan de kunstacademie is dat je ervoor moet zorgen dat jouw werk er niet uitziet als een afstudeerwerk. De kijker mag niet zien dat je een heel jaar geworsteld hebt (drie kilo afgevallen en je rookt weer), dat je letterlijk alle docenten op de academie (en op het dieptepunt zelfs je ouders) om advies hebt gevraagd, dat je de laatste weken op je laptop in slaap bent gevallen en gister nog droomde dat je werd opgegeten door een groot scheermes uit Final Cut Pro.

Wanneer ik op de afstudeerexpositie van de Gerrit Rietveld Academie het werk van Rachel Heemskerk bekijk, valt me gelijk iets op. Dit is de eerste ruimte die niet aanvoelt als een klaslokaal. Tegen de muur leunen twee levensgrote foto’s waarop een jongetje en een meisje de handstand doen, rechts daarvan zijn aantekeningen op de muur gekalkt die doen denken aan de film A Beautiful Mind (maar dan minder wiskundig). Tegen de andere wand hangt een televisie die me automatisch naar zich toe trekt. Ik zie een vreemde jongen met een grote kralenketting om zijn nek, in een nog vreemder decor. Het is duidelijk een huiskamer op een set, er staat een zetel, een tafeltje en een schemerlamp, maar verder is het heel duidelijk een filmset: het meubilair is er, maar de kamer heeft geen muren.

Kijken waar ik niet kijken kan (2013) Rachel Heemskerk

Rachel Heemskerk is afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie met een project over een jongen die ze al haar hele leven kent, maar met wie zij steeds moeilijker contact kan maken. Die jongen is haar broer. Deze zoektocht naar contact komt in alle onderdelen van de installatie Kijken waar ik niet kijken kan naar voren, maar de vier minuten durende film speelt de hoofdrol. Het is een rustige film, geschoten vanuit één standpunt, mooi belicht en met helder geluid, toch word ik onrustig als ik ernaar kijk. Zowel de vragen die Rachel stelt, als de antwoorden die haar oudere broer Ralph geeft, maken me ongemakkelijk.

In gesprek met Rachel kom ik erachter dat ze het vreemde decor heeft opgebouwd met spulletjes uit haar eigen huis, “vertrouwde dingen om hem op zijn gemak te stellen.” Op de achterwand hangt een schilderij dat Ralph zelf heeft gemaakt. Toch blijft de jongen onrustig. Hij lijkt haar vragen niet te horen, verzandt in associatieve rants over Buma Stemra en Napoleon. Het enige rustpunt in beeld is de grote mok thee in zijn handen. “Dat was een idee van mijn moeder, warme dranken helpen het gemoed”, vertelt Rachel.

Kijken waar ik niet kijken kan (2013) Rachel Heemskerk

Veel kunstenaars hebben als doel de dagelijkse realiteit vanuit een ander perspectief te bekijken. Met haar project laat Rachel zien dat deze kwaliteit niet alleen aan kunstenaars is voorbehouden. Kijken waar ik niet kijken kan is namelijk een uitspraak van haar broer. Ralph is een bijzondere jongen. Hij is ervan overtuigd dat hij de uitvinder is van de ‘foto’s van de lucht maken terwijl je loopt-techniek' en wil hier patent voor aanvragen, ook heeft hij de ‘viltstiftkunst’ uitgevonden. Aan de kralenketting om zijn nek hangt de sleutel van zijn kamer bij het Leger des Heils. “Hij is zijn filter kwijt”, zegt Rachel, “daardoor ervaart hij de wereld zo anders dan ik.”

Vlak voor mijn broer op bewonersvakantie ging, heb ik hem een camera meegegeven. Dit was het resultaat.

Het ongemakkelijke gevoel dat het werk van Rachel oproept zit eigenlijk niet in haar onaangepaste broer, maar in de manier waarop zij toenadering tot hem zoekt. “Wil je naar huis?” hoor ik haar vragen in de film. Ralph antwoordt opgelucht “Ja”. Tijdens het hele interview heerst er een heel intieme sfeer, maar broer en zus praten voortdurend langs elkaar heen. “Herinner je onze vakanties, hoe leuk je dat vond?” vraagt Rachel. Ralph begint over crack.

Als Kijken waar ik niet kijken kan over Ralph zou gaan, zou het een afstudeerwerk zijn. Maar Rachel laat haar eigen zoektocht zien, en die kwetsbaarheid maakt de installatie interessant. Vroeger was niks gek genoeg, nu is het doodnormaal om gek te zijn. lees ik in het boekje met foto’s en teksten dat in de vensterbank ligt. “Als je zelf een kind bent, vind je niks raar.” zegt Rachel. In het filminterview probeert Rachel voortdurend terug te gaan naar die tijd, toen zij en haar broer nog gelijkwaardig waren. Maar telkens als zij Ralph vraagt naar zijn herinnering aan die jaren, begint hij over iets totaal anders. Alsof het voor hem niet zo bijzonder was. Alsof haar herinneringen niet de zijne zijn.

Foto: Rachel Heemskerk

Pas wanneer Rachel het eigenlijk al heeft opgegeven, maakt Ralph contact. “Eet jij ook wel eens bij de toko?” vraagt hij. Er volgt een terloops gesprekje over vegetariër zijn en vis eten. En zo houdt Ralph haar, de kijker en misschien wel de hele kunstwereld een spiegel voor. Je hoeft niet zo hard te proberen, te ensceneren, te bedenken, lijkt hij te zeggen. Het verhaal is er al. “Als je geen vis eet, kun je ook gewoon kruiden door het deeg doen.”

--
Het werk van Rachel Heemskerk en de andere genomineerden voor de TENT Academy Award 2013 is nog tot 25 augustus te zien in TENT Rotterdam, en van 27 september tot 3 oktober in het Nederlands Instituut Athene in Athene.

Mail

Maartje Smits Maartje Smits is schrijvend detective en imker. In 2015 verscheen haar dichtbundel Als je een meisje bent bij uitgeverij De Harmonie.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Witte tranen

Witte tranen

Vaak kan geconfronteerd worden met een racistische misstap veel losmaken in witte vrouwen. Waar komt dat door? Fleur den Boer onderzocht het perfectionisme van witte vrouwen en hoe zogeheten 'witte tranen' racisme in de hand werken. Lees meer

Stieren en vrouwen hebben iets gemeen

Stieren en vrouwen hebben iets gemeen

Wat hebben stieren en vrouwen gemeen? In dit essay ziet Barbara Haenen tijdens het bezoeken van een stierengevecht gelijkenissen met haar eigen ervaringen. Lees meer

Links, wees niet zo bang om hypocriet te zijn 1

Links, wees niet zo bang om hypocriet te zijn

Marthe van Bronkhorst bekijkt hypocrisie als spectrum: hoe hypocriet ben jij op een schaal van Frans Bauer tot Johan Derksen? Lees meer

Bijsturen 1

Bijsturen

In dit essay legt Belle de Rode de vinger op de zere plek. Ze beschrijft hoe zij de rol van bijsturende kapitein op zich moet nemen omwille van haar zieke vader, terwijl ze juist afscheid had willen nemen van de kritische kapitein die in haar huisde. Lees meer

In je eentje achterblijven

In je eentje achterblijven

Als vriendin K. op een date gaat, denkt Eva van den Boogaard na over hun onuitgesproken pact. Zo lang ze beiden ongelukkig in de liefde zijn, hebben ze elkaar. Maar wat als er iemand dat pact uitstapt? Lees meer

Gelukkig zien jonge mensen het verband tussen toen en nu

Durf te leren van het verleden

Op Dag 150 van de wrede vergeldingsactie van Israël is een eind van de ‘slachting’ van Palestijnen nog niet in zicht. Schrijver Marte Hoogenboom vestigt haar hoop op activisten en journalisten die het verband tussen ‘toen’ en ‘nu’ durven zien. Lees meer

Fatma Shanan: de lichtelijke melancholie van het zomerse alleen zijn 1

Fatma Shanan | De lichtelijke melancholie van het zomerse alleen zijn

Een oase van rust midden in Berlijn. De kleine geschilderde landschappen en zelfportretten in de natuur van Fatma Shanan (1986, Israël) komen goed tot hun recht in de expositieruimte van Dittriech en Schlechtriem. De tentoonstelling ‘The Inn River’ bestaat uit een bescheiden aantal van negen schilderijen. Aucke Paulusma laat zien dat een aandachtige observatie loont, maar dat de schilderijen laten niet per se een vrolijke indruk achterlaten. Lees meer

Reden tot paniek

Reden tot paniek

In dit droomachtige en persoonlijke essay blikt Wouter Degreve terug op zijn jeugd, en hij onderzoekt de effecten daarvan op het heden. Want 'de kracht van de plek waar je bent opgegroeid mag je nooit onderschatten.' Lees meer

Geld lenen

Geld lenen

‘Het spijt me,’ zeg ik. ‘Voor dit alles.’ Ik gebaar om me heen. ‘Voor Nederland.’ In deze column van Anne Schepers ontmoeten twee vrouwen, die uitkijken naar hun avond in een wijnbar, een man die een treinkaartje naar Ter Apel bij elkaar probeert te sprokkelen. Lees meer

Vijftig jaar vrijheid van beweging

Vijftig jaar vrijheid van beweging

Tom Kniesmeijer leerde dansen op de remixes van discopionier Tom Moulton. Nu zijn eerste kennismaking met de muziek van deze sterproducent bijna vijftig jaar geleden is, blikt hij terug en komt hij tot een inzicht over onze tijd. Lees meer

Kür op muziek

Kür op muziek

”Onlangs las ik over wezentjes die alleen bestaan in de droom van een slapende vrouw.” Nelson Morus schreef een kort verhaal over geforceerde gezelligheid, chatbotgesprekken over lievelingsgerechten, hectiek en de alledaagse sleur. Lees meer

Als je wordt uitgenodigd voor een euthanasiefeest, dan ga je

Als je wordt uitgenodigd voor een euthanasiefeest, dan ga je

'Als je je psycholoog écht een brevet van onkunde wil geven, moet je haar uitnodigen voor je euthanasiefeest.' Lees meer

Neoliberaal Lang Covid 2

Neoliberaal Lang Covid

Voor ons 'Aaah'-magazine, schreef Harriët Bergman een essay over hoe long covid-patiënten vallen tussen pech en onrecht. "Er is iets grondig mis met hoe we in Nederland omgaan met mensen met een beperking en chronisch zieke mensen." Lees meer

Zo het begon 1

Zo het begon

Nele Peeters schreef een ontroerend verhaal, vol treffende zinnen en beelden. Het is dromerig verhaal, over eenzaamheid, hoop, zorgzaamheid en zwaarte. Lees meer

Ik ook op jou

Ik ook op jou

Op een avond zegt iemand tegen Eva dat hij verliefd op haar is. Terwijl hij wacht op een antwoord, denkt Eva na over wat verliefd zijn eigenlijk is. Lees meer

 1

Het model

De hoofdpersoon in dit verhaal van Feico Sobel poseert op een doordeweekse avond naakt voor een schilderklasje in Spijkenisse. De sessie ontaardt in een bizarre erotische nachtmerrie waarin onze verteller zich totaal verliest. Lees meer

Waarom het over mij gaat als het over trans literatuur gaat

Waarom het over mij gaat als het over trans literatuur gaat

In dit persoonlijke essay reflecteert Tom Kniesmeijer op queer activisme en literatuur, oftewel: de reden dat we strijden en schrijven. Lees meer

:Oproep: nieuwe Chef Illustratie en Beeldredacteur online

Oproep: nieuwe Chef Illustratie en Beeldredacteur online

Hard//hoofd zoekt twee getalenteerde, assertieve, breed onderlegde beelddenker (x/v/m) die de beeldredactie willen komen versterken! Lees meer

Herhaalrecept

Herhaalrecept

Op een ochtend wordt Aisha Mansaray wakker in een parelmoeren bubbel. Ze onderzoekt hoe ze met haar depressie op de randen van de realiteit kan leven, zonder de grip erop te verliezen. ‘Mijn aandoening was een zuigend ding geweest dat zich om mij heen had gewikkeld, lelijk, en meer levend dan ik.’ Lees meer

Stop met het onderschatten van de gevolgen van het slavernijverleden

Stop met het onderschatten van de gevolgen van het slavernijverleden

Zelfs 150 jaar na de afschaffing van de slavernij, zijn de gevolgen daarvan nog steeds voelbaar. Veel Nederlanders zien helaas niet in hoe de koloniale geschiedenis het heden heeft vormgegeven. Pas als je de bloedrode draad door de Nederlandse geschiedenis begrijpt, kun je de huidige ontwikkelingen echt begrijpen stelt Jazz Komproe. ‘Een onzichtbare wond laat zich immers moeilijk genezen.’ Lees meer

Word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Meld je aan als abonnee voor slechts €2,50 per maand en ontvang ons papieren magazine twee keer per jaar in de bus. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer