Asset 14

“Excuses voor de slavernij? Moet ik me schuldig voelen?”

Rueben Millenaar

De Gemeente Amsterdam bereidt een onderzoek voor naar officiële excuses voor het slavernijverleden. Maar hoe zorgen we ervoor dat deze echt iets betekenen als veel witte Nederlanders zich niet in het schuldgevoel herkennen?

Toen ik achttien was maakte ik een stompzinnige, racistische “grap” in het gezicht van de enige zwarte jongen in mijn vriendengroep. Ik heb hem nu al jaren niet gezien. Zou hij het zich nog herinneren? Zou ik nog excuses aan hem kunnen maken? Of kan ik het maar beter laten rusten?

Voor die opmerking van toen schaam ik mij echt. Eens in de zoveel tijd komt het gefronste gezicht van die jongen mij nog lastigvallen als ik in bed lig te peinzen, en voel ik mijn wangen rood worden in het donker. Deze directe, persoonlijke schaamte voelt -natuurlijk- heel anders dan wat ik voel als ik aan het koloniale verleden denk. Als je één blik in de geschiedenisboeken werpt zie je meteen: Nederland moet zich schamen. Maar doe ik dat echt? Om eerlijk te zijn lig ik met mijn witte privilege niet echt te woelen van koloniaal schuldgevoel. En zit daar wel iemand op te wachten?

Onder antiracisme-activisten wordt de term White Guilt Complex smalend gebruikt voor witte mensen die hun eigen schuldgevoelens centreren. Schuld bekennen is veilig, dan sta je in ieder geval aan de goede kant en kun jij ook anderen de maat nemen, als een strenge geestelijke. Op een andere manier kan schuld bekennen ook weer een beetje lui zijn, een sorry om het er maar niet meer over te hebben.

Maar hoewel ik mijn eigen koloniale schuldgevoel dus niet zo duidelijk weet vast te pinnen, doet de Gemeente Amsterdam daar zelf wel een poging toe: de gemeente maakt voorbereidingen voor officiële excuses voor haar rol bij het slavernijverleden. Officiële overheidsexcuses, om eerlijk te zijn klinken ze me eerder zakelijk, koel en formeel in de oren dan kwetsbaar en schaamtevol. Want wat zijn excuses eigenlijk als zij niet van een mens van vlees en bloed komen, iemand die op de eigen acties reflecteert en om vergiffenis vraagt, om op zijn kwetsbaarste moment in het gezicht te kunnen worden gespuugd?

Het voorstel voor de Wiedergutmachung werd nipt aangenomen, en Duitsland betaalt nog steeds

Bovendien gaan officiële overheidsexcuses ook om… geld? Toch? In de Verenigde Staten in ieder geval wel. Daar is het debat over herstelbetalingen de laatste jaren aangezwengeld door Ta-Nehisi Coates. Met zijn vlammende betoog The Case For Reparations liet Coates zien hoe diefstal en plundering van de Afro-Amerikaanse gemeenschap als een rode draad door de Amerikaanse geschiedenis lopen. Hij geeft niet zozeer om wit schuldgevoel, hij wil geld zien om de scheuren van het historische onrecht te dichten voor zijn mensen. Een materiële vergoeding voor een echt probleem van leven en dood: hedendaagse armoede in de Verenigde Staten.

Hoewel er al in de achttiende eeuw over werd gedebatteerd, namen Afro-Amerikaanse burgerrechtenleiders voorstellen voor herstelbetalingen pas na de Tweede Wereldoorlog echt serieus, toen Duitsland overging tot herstelbetalingen aan Holocaustoverlevenden en nazaten van slachtoffers. Schuld betalen met keiharde pegels, het kon dus wel. Interessant genoeg keerde de Israëlische oppositie zich in de jaren vijftig fel tegen het “bloedgeld” van West-Duitsland. Die moffen moesten mooi niet de kans krijgen om hun schuld af te kopen, want wat konden woorden van spijt en schuld nu echt nog betekenen? Sorry voor de Holocaust? Het voorstel voor de Wiedergutmachung werd desalniettemin nipt aangenomen, en Duitsland betaalt nog steeds.

Ook voor Nederland zouden de excuses nu uit kunnen monden in betalingen. In 2013 kwam de vereniging van Caribische landen (CARICOM), waarbij ook Suriname is aangesloten, met een juridische aanklacht tegen West-Europese landen. In 2014 volgde een tienpuntenplan voor goede reparations, waaronder een kwijtschelding van de nationale schulden van Caribische landen. Want zonder echte actie om de ongelijkheid te herstellen, de erfenis van het kolonialisme, zijn excuses toch maar een lege huls?*

Rueben Millenaar

Toch lijkt het in Nederland (vooralsnog) minder om geld te gaan en meer om gevoelsthema’s zoals trots en bewustzijn. Misschien omdat Nederland Suriname al 3,5 miljard ontwikkelingshulp heeft betaald sinds de onafhankelijkheid en dat geld nauwelijks terecht kwam bij de mensen die het nodig hebben, maar ook omdat er juist op immaterieel vlak nog zoveel werk is te doen. Meer dan de helft van de Nederlandse respondenten antwoordde bij dit onderzoek van YouGov dat een “imperialistische geschiedenis eerder iets is om trots op te zijn dan om je voor te schamen”, als hoogste percentage van Europa. Duidelijk. Het spijt witte Nederlanders helemaal niet, ze hebben vaak geen enkel benul, en daar mag de overheid best eens wat aan doen.

Maar hoe langer ik me hierin verdiep, hoe meer mijn witte zielenroerselen me voorkomen als ijdel en egocentrisch. In het tienpuntenplan van het CARICOM spreken landen die hun gebroken gemeenschappen willen helen, de ongeletterdheid bestrijden en de volksgezondheid bevorderen, maar geen woord over zenuwachtige kerels met white guilt. Natuurlijk niet. Met musea, literatuur en onderwijs eisen Afro-Caribische mensen het recht op om zelf het verhaal van de slavernij te vertellen. Toen mensen met mijn huidskleur de woorden mochten bepalen stonden zwarte mensen als passieve ‘slaaf’ in de geschiedenisboeken, als goed, als handelswaar. Nu het perspectief aan het veranderen is lezen we over ‘tot slaaf gemaakten’, over mensen die onder de verschrikkelijkste omstandigheden nooit hun menselijkheid verloren. Alles wat ik hoef te doen is te luisteren.

Overheidsexcuses zijn hét moment voor Nederland om het koloniale verleden eens recht in het gezicht aan te kijken

Maar om een probleem op te lossen moet het eerst erkend worden. Daarom is het afdwingen van officiële excuses van Europese overheden toch het allereerste punt in het plan van het CARICOM van het CARICOM het afdwingen van officiële excuses van de Europese overheden, een vereiste voor “het helingsproces voor slachtoffers en nazaten van tot slaaf gemaakten”. Voor eerherstel en de aanpak van racisme moeten overheden een statement maken dat de geschiedenis van Europese slavenhouders geen natuurlijke vanzelfsprekendheid was, maar een weerzinwekkend wreed machtsspel dat afkeuring verdient, en daarmee excuses. Kritisch geschiedenisonderwijs en een nationaal slavernijmuseum moeten deze boodschap naar de gewone Nederlander brengen. Want White Guilt is misschien niet het belangrijkste voor dekolonisatie, maar onwetendheid en witte superioriteitsgevoelens houden die verandering wel tegen.

Ik ben overtuigd. Overheidsexcuses zijn hét moment voor Nederland om het koloniale verleden eens recht in het gezicht aan te kijken, om de horror van de slavernij bij alle witte mensen onder de neus te wrijven. En dan dringt zich meteen een nieuwe vraag op: Als Amsterdam is geweest, hoelang kunnen nationale excuses dan nog uitblijven? Want moeten we niet juist voorkomen dat het een exclusieve aangelegenheid wordt van linkse grachtengordelelites die hun eigen straatje schoon willen vegen? Als het halve land deze excuses nauwelijks voelt en begrijpt, het gezicht in november weer zwart schminkt en de rug keert naar de zelfreinigende, in schuldgevoel badende kosmopoliet uit Amsterdam, dan zijn we duidelijk nog niet klaar. Het zou zonde zijn als Amsterdamse excuses voor het slavernijverleden, zo’n mooi en belangrijk moment, een nieuwe speelbal worden in de bescheiden cultuuroorlog tussen randstad en de rest van Nederland. Bovenal zou het alle aandacht afleiden van waar het eigenlijk om draait: het helen van een hele diepe wond.

*(Overigens is één van de interessantste voorstellen van het tienpuntenplan de mogelijkheid tot een “terugkeer” naar Afrika. Het CARICOM noemt geen specifieke landen voor deze repatriatie, maar Ghana heeft uit zichzelf een recht op terugkeer aangeboden aan mensen uit de Afrikaanse diaspora, als onderdeel van zijn eigen excuses voor het slavernijverleden).

Verder lezen:
• Ana Lucia Araujo. Reparations for Slavery and the Slave Trade (2017). Standaardwerk over de geschiedenis van de trans-Atlantische discussie over herstelbetalingen
• Ta Nehesi Coates. The Case For Reparations (2014)
• Lees hier meer over gemaakte en ongemaakte excuses in Benin, Ghana, de Verenigde Staten en Nigeria
• Lees hier meer over herstelbetalingen voor de Holocaust

Mail

Lennart Bolwijn (1993) is lievelingsbroer, bereid het ongezellig te maken als het moet en echt bijna uitgetinderd. Als hij teveel peinst en piekert kun je hem rustig krijgen door een paar uur met hem over voetbal te praten.

Rueben Millenaar is een illustrator die werkt in Groningen. Hij houdt zich het liefste bezig met maatschappelijke kwesties in beeld te krijgen. Vaker dan niet resulteert dat in het tekenen van naakte mensen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer