Asset 14

“Excuses voor de slavernij? Moet ik me schuldig voelen?”

Rueben Millenaar

De Gemeente Amsterdam bereidt een onderzoek voor naar officiële excuses voor het slavernijverleden. Maar hoe zorgen we ervoor dat deze echt iets betekenen als veel witte Nederlanders zich niet in het schuldgevoel herkennen?

Toen ik achttien was maakte ik een stompzinnige, racistische “grap” in het gezicht van de enige zwarte jongen in mijn vriendengroep. Ik heb hem nu al jaren niet gezien. Zou hij het zich nog herinneren? Zou ik nog excuses aan hem kunnen maken? Of kan ik het maar beter laten rusten?

Voor die opmerking van toen schaam ik mij echt. Eens in de zoveel tijd komt het gefronste gezicht van die jongen mij nog lastigvallen als ik in bed lig te peinzen, en voel ik mijn wangen rood worden in het donker. Deze directe, persoonlijke schaamte voelt -natuurlijk- heel anders dan wat ik voel als ik aan het koloniale verleden denk. Als je één blik in de geschiedenisboeken werpt zie je meteen: Nederland moet zich schamen. Maar doe ik dat echt? Om eerlijk te zijn lig ik met mijn witte privilege niet echt te woelen van koloniaal schuldgevoel. En zit daar wel iemand op te wachten?

Onder antiracisme-activisten wordt de term White Guilt Complex smalend gebruikt voor witte mensen die hun eigen schuldgevoelens centreren. Schuld bekennen is veilig, dan sta je in ieder geval aan de goede kant en kun jij ook anderen de maat nemen, als een strenge geestelijke. Op een andere manier kan schuld bekennen ook weer een beetje lui zijn, een sorry om het er maar niet meer over te hebben.

Maar hoewel ik mijn eigen koloniale schuldgevoel dus niet zo duidelijk weet vast te pinnen, doet de Gemeente Amsterdam daar zelf wel een poging toe: de gemeente maakt voorbereidingen voor officiële excuses voor haar rol bij het slavernijverleden. Officiële overheidsexcuses, om eerlijk te zijn klinken ze me eerder zakelijk, koel en formeel in de oren dan kwetsbaar en schaamtevol. Want wat zijn excuses eigenlijk als zij niet van een mens van vlees en bloed komen, iemand die op de eigen acties reflecteert en om vergiffenis vraagt, om op zijn kwetsbaarste moment in het gezicht te kunnen worden gespuugd?

Het voorstel voor de Wiedergutmachung werd nipt aangenomen, en Duitsland betaalt nog steeds

Bovendien gaan officiële overheidsexcuses ook om… geld? Toch? In de Verenigde Staten in ieder geval wel. Daar is het debat over herstelbetalingen de laatste jaren aangezwengeld door Ta-Nehisi Coates. Met zijn vlammende betoog The Case For Reparations liet Coates zien hoe diefstal en plundering van de Afro-Amerikaanse gemeenschap als een rode draad door de Amerikaanse geschiedenis lopen. Hij geeft niet zozeer om wit schuldgevoel, hij wil geld zien om de scheuren van het historische onrecht te dichten voor zijn mensen. Een materiële vergoeding voor een echt probleem van leven en dood: hedendaagse armoede in de Verenigde Staten.

Hoewel er al in de achttiende eeuw over werd gedebatteerd, namen Afro-Amerikaanse burgerrechtenleiders voorstellen voor herstelbetalingen pas na de Tweede Wereldoorlog echt serieus, toen Duitsland overging tot herstelbetalingen aan Holocaustoverlevenden en nazaten van slachtoffers. Schuld betalen met keiharde pegels, het kon dus wel. Interessant genoeg keerde de Israëlische oppositie zich in de jaren vijftig fel tegen het “bloedgeld” van West-Duitsland. Die moffen moesten mooi niet de kans krijgen om hun schuld af te kopen, want wat konden woorden van spijt en schuld nu echt nog betekenen? Sorry voor de Holocaust? Het voorstel voor de Wiedergutmachung werd desalniettemin nipt aangenomen, en Duitsland betaalt nog steeds.

Ook voor Nederland zouden de excuses nu uit kunnen monden in betalingen. In 2013 kwam de vereniging van Caribische landen (CARICOM), waarbij ook Suriname is aangesloten, met een juridische aanklacht tegen West-Europese landen. In 2014 volgde een tienpuntenplan voor goede reparations, waaronder een kwijtschelding van de nationale schulden van Caribische landen. Want zonder echte actie om de ongelijkheid te herstellen, de erfenis van het kolonialisme, zijn excuses toch maar een lege huls?*

Rueben Millenaar

Toch lijkt het in Nederland (vooralsnog) minder om geld te gaan en meer om gevoelsthema’s zoals trots en bewustzijn. Misschien omdat Nederland Suriname al 3,5 miljard ontwikkelingshulp heeft betaald sinds de onafhankelijkheid en dat geld nauwelijks terecht kwam bij de mensen die het nodig hebben, maar ook omdat er juist op immaterieel vlak nog zoveel werk is te doen. Meer dan de helft van de Nederlandse respondenten antwoordde bij dit onderzoek van YouGov dat een “imperialistische geschiedenis eerder iets is om trots op te zijn dan om je voor te schamen”, als hoogste percentage van Europa. Duidelijk. Het spijt witte Nederlanders helemaal niet, ze hebben vaak geen enkel benul, en daar mag de overheid best eens wat aan doen.

Maar hoe langer ik me hierin verdiep, hoe meer mijn witte zielenroerselen me voorkomen als ijdel en egocentrisch. In het tienpuntenplan van het CARICOM spreken landen die hun gebroken gemeenschappen willen helen, de ongeletterdheid bestrijden en de volksgezondheid bevorderen, maar geen woord over zenuwachtige kerels met white guilt. Natuurlijk niet. Met musea, literatuur en onderwijs eisen Afro-Caribische mensen het recht op om zelf het verhaal van de slavernij te vertellen. Toen mensen met mijn huidskleur de woorden mochten bepalen stonden zwarte mensen als passieve ‘slaaf’ in de geschiedenisboeken, als goed, als handelswaar. Nu het perspectief aan het veranderen is lezen we over ‘tot slaaf gemaakten’, over mensen die onder de verschrikkelijkste omstandigheden nooit hun menselijkheid verloren. Alles wat ik hoef te doen is te luisteren.

Overheidsexcuses zijn hét moment voor Nederland om het koloniale verleden eens recht in het gezicht aan te kijken

Maar om een probleem op te lossen moet het eerst erkend worden. Daarom is het afdwingen van officiële excuses van Europese overheden toch het allereerste punt in het plan van het CARICOM van het CARICOM het afdwingen van officiële excuses van de Europese overheden, een vereiste voor “het helingsproces voor slachtoffers en nazaten van tot slaaf gemaakten”. Voor eerherstel en de aanpak van racisme moeten overheden een statement maken dat de geschiedenis van Europese slavenhouders geen natuurlijke vanzelfsprekendheid was, maar een weerzinwekkend wreed machtsspel dat afkeuring verdient, en daarmee excuses. Kritisch geschiedenisonderwijs en een nationaal slavernijmuseum moeten deze boodschap naar de gewone Nederlander brengen. Want White Guilt is misschien niet het belangrijkste voor dekolonisatie, maar onwetendheid en witte superioriteitsgevoelens houden die verandering wel tegen.

Ik ben overtuigd. Overheidsexcuses zijn hét moment voor Nederland om het koloniale verleden eens recht in het gezicht aan te kijken, om de horror van de slavernij bij alle witte mensen onder de neus te wrijven. En dan dringt zich meteen een nieuwe vraag op: Als Amsterdam is geweest, hoelang kunnen nationale excuses dan nog uitblijven? Want moeten we niet juist voorkomen dat het een exclusieve aangelegenheid wordt van linkse grachtengordelelites die hun eigen straatje schoon willen vegen? Als het halve land deze excuses nauwelijks voelt en begrijpt, het gezicht in november weer zwart schminkt en de rug keert naar de zelfreinigende, in schuldgevoel badende kosmopoliet uit Amsterdam, dan zijn we duidelijk nog niet klaar. Het zou zonde zijn als Amsterdamse excuses voor het slavernijverleden, zo’n mooi en belangrijk moment, een nieuwe speelbal worden in de bescheiden cultuuroorlog tussen randstad en de rest van Nederland. Bovenal zou het alle aandacht afleiden van waar het eigenlijk om draait: het helen van een hele diepe wond.

*(Overigens is één van de interessantste voorstellen van het tienpuntenplan de mogelijkheid tot een “terugkeer” naar Afrika. Het CARICOM noemt geen specifieke landen voor deze repatriatie, maar Ghana heeft uit zichzelf een recht op terugkeer aangeboden aan mensen uit de Afrikaanse diaspora, als onderdeel van zijn eigen excuses voor het slavernijverleden).

Verder lezen:
• Ana Lucia Araujo. Reparations for Slavery and the Slave Trade (2017). Standaardwerk over de geschiedenis van de trans-Atlantische discussie over herstelbetalingen
• Ta Nehesi Coates. The Case For Reparations (2014)
• Lees hier meer over gemaakte en ongemaakte excuses in Benin, Ghana, de Verenigde Staten en Nigeria
• Lees hier meer over herstelbetalingen voor de Holocaust

Mail

Lennart Bolwijn (1993) is lievelingsbroer, bereid het ongezellig te maken als het moet en echt bijna uitgetinderd. Als hij teveel peinst en piekert kun je hem rustig krijgen door een paar uur met hem over voetbal te praten.

Rueben Millenaar is een illustrator die werkt in Groningen. Hij houdt zich het liefste bezig met maatschappelijke kwesties in beeld te krijgen. Vaker dan niet resulteert dat in het tekenen van naakte mensen.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie 2

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie

Insecten hebben een slecht imago. We houden ze het liefst ver uit de buurt, maar dat is onterecht, vindt Jitte. Met dit artikel bewijst hij je graag van het tegendeel en vertelt hij hoe sluipwespen lieveheersbeestjes inschakelen als lijfwacht voor haar larven, over de indrukwekkende hersenen van de Darwinwesp, en hoe je een mierenkolonie opzet met één koningin. Lees meer

Composthoop

Een symfonie van het kleine leven

Jesse Van den Eynden neemt je mee in de symfonie van het kleine leven dat zich afspeelt in de duisternis van de composthoop. In dit liefdevolle essay beschrijft hij hoe zijn leven steeds meer overgenomen wordt door de rottende en levende massa in zijn tuin, en hoe het slurpen, klikken en kraken van de aarde en haar bewoners een meditatieve ervaring worden. Lees meer

Eiland zonder eilandjes

Eiland zonder eilandjes

Bram de Ridder is vervangend psychiater op Bonaire. Maar hoe moet hij zich als witte zorgprofessional verhouden tot de mensen van het eiland? Lees meer

Huizen, omhulsels

Huizen, omhulsels

Anne Schepers had nooit gedacht dat ze een huis kon kopen. Tijdens de verbouwing denkt ze na over huizen als politiek middel, hoe het is om als sociale klimmer ruimte in te nemen en waarom dromen over een fantasiehuis een privilege is. Lees meer

:Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent is complex in een wereld gevormd door koloniaal geweld. Yousra Benfquih vraagt zich in haar eerste brief aan Alara Adilow af hoe consent een instrument kan worden van verzet. Lees meer

Iemand die in je gelooft

Iemand die in je gelooft

Jam van der Aa ontdekte pas laat dat ze autisme heeft. Toen ze jong was herkende jeugdzorg bovendien niet de rol van autisme in de onveilige situatie bij haar thuis. Ze was gedreven en nieuwsgierig, maar lange tijd op zichzelf aangewezen. Dit essay is een pleidooi voor betere jeugdzorg en gaat over veerkracht en jezelf leren begrijpen en vertrouwen. Lees meer

Automatische concepten 87

Van mijn spreekkamer tot aan Afghanistan

In haar behandelkamer zit Jihane Chaara als forensisch psycholoog niet alleen tegenover slachtoffers, maar ook tegenover daders van dwingende controle, een vorm van huiselijk geweld. Wat is het verband tussen deze psychologische, onderdrukkende machtstructuur van een individidu als meneer X in haar spreekkamer, en het regime van de Taliban in Afghanistan? Een essay over de verbinding tussen daderschap, ontkenning, grotere structuren van vrouwenonderdrukking en verzet. Lees meer

Einde Schooldag

Einde Schooldag

Leerlingen zijn als tijdelijke passanten van wie je een hoop weet, maar nooit hoe het met ze af zal lopen. 'Ze zijn open eindes', zo schrijft Engels docente Charlotte Knoors in dit persoonlijke essay over de raadselachtige verhouding tussen docent en student. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer