Asset 14

Barcelona’s verboden kunstkabinet

Barcelona’s verboden kunstkabinet

Zoals dagtoeristen in Amsterdam naar het grachtenmuseum, het microbenmuseum en het hennepmuseum kunnen, heeft Barcelona een chocolademuseum en mummiemuseum waar nieuwsgierigen eigenaardige collecties kunnen bekijken. Vorig jaar kwam er in Barcelona nog een kunstinstelling bij: het Museum voor Verboden Kunst. Ferenz Jacobs bracht een bezoek en ontdekte al snel dat de werken uit deze privécollectie, afkomstig uit verschillende gebieden en tijdsperiodes, allen een gemeenschappelijke deler hebben: controverse.

‘Sorry, maar we kunnen om politieke redenen uw bulkbestelling legoblokjes niet leveren.’ Dit was het antwoord dat kunstenaar Ai Weiwei van de Deense speelgoedgigant kreeg, nadat hij meer dan een miljoen bouwsteentjes had besteld om daar portretten van politieke gevangenen mee te maken. Een van die portretten, alsnog vervaardigd met gedoneerde lego, hangt nu in het splinternieuwe Museum voor Verboden Kunst in Barcelona. Aangezien deze privécollectie een hoop schijnt los te maken bij de mensen, is mijn interesse meteen gewekt en op de eerste openingsdag sta ik voor de deur. Na het controleren van mijn tasinhoud (puntige of scherpe voorwerpen zijn verboden) gaat de privérondleiding die ik door de statige zalen van Barcelona’s nieuwste kunstkabinet zal krijgen van start.

Barcelona’s verboden kunstkabinet 5La civilización occidental y cristiana, León Ferrari, 1965

O mijn god!

In de eerste, zwart geschilderde zaal hangt Christus gekruisigd op de vleugels van een Amerikaanse straaljager. Dit kunstwerk De westerse en christelijke beschaving (1965) van de Argentijn Léon Ferrari was een protestbeeld tegen de Vietnamoorlog. Destijds werd het beeld preventief verwijderd uit de tentoonstellingsruimte in Argentinië en zelfs jaren later, tijdens een solo-expo in 2004, zorgde het nog voor de nodige amok in Buenos Aires. Stadskardinaal Jorge Bergoglio was woedend. ‘Deze met belastingcentjes betaalde godslastering maakt onze stad te schande! Laten we tezamen een daad van herstel maken en om vergeving vragen,’ aldus de toekomstige paus.

Duizenden katholieken haastten zich hierna naar het centrum van Buenos Aires. Ze stormden het Cultureel Centrum Recoleta binnen en vernielden enkele werken. De tentoonstelling werd vervolgens door een rechter verboden, omdat Ferrari’s kunst het land in oorlogsgevaar zou brengen. Een oorlog tussen het Vaticaan en Argentinië welteverstaan. Na diverse protesten en bommeldingen werd het kunstencentrum uiteindelijk heropend. León Ferrari verwierf wereldfaam. Toen hij in 2007 op de Biënnale van Venetië de Gouden Leeuw voor beste beeldend kunstenaar in ontvangst nam, bedankte hij paus Franciscus voor het aanwakkeren van een broodnodige discussie over de vrijheid van meningsuiting.

Barcelona’s verboden kunstkabinet 6
La Revolución, Fabián Cháirez, 2014

De fik erin!

Naast het beeld van Christus hangt De revolutie (2014) van Fabián Cháire. Op dit schilderij staat de Mexicaanse volksheld Emiliano Zapata afgebeeld. Hij zit naakt op een wit paard zonder zadel, getooid met een roze sombrero en zwarte naaldhakken. De directeur van het Paleis voor Schone Kunsten in Mexico-Stad had al zo zijn twijfels of dit portret een gevoelige snaar zou raken bij het grote publiek en besloot het schilderij strategisch in een doorloop achter een enorme muurschildering te hangen, zodat het niet te veel zou opvallen. Na een publicatie van een foto van deze queerversie van Zapata op Instagram ging het vuurtje lopen en ontving de kunstenaar al gauw de eerste doodsbedreigingen.

‘Sorry, maar dit kan écht niet!’

Familie en fans van de volksheld waren furieus. Een menigte onder leiding van Zapata’s kleinzoon (‘Sorry, maar dit kan écht niet!’) besloot het kunstpaleis binnen te dringen en eiste de onmiddellijke verwijdering van het kunstwerk. ‘De fik erin, de fin erin!’ werd door het museum geroepen. De demonstranten wilden op die manier voor eens en altijd een einde maken aan de jarenlange geruchten over Zapata’s vermeende homoseksualiteit. Volgens historici was Zapata, vader van tien, hoogstwaarschijnlijk bíseksueel. De museumdirecteur vond het na deze protestactie niet nodig om de beveiliging aan te scherpen: ‘We zullen met iedere ontevreden bezoeker met respect de dialoog aangaan.’

Barcelona’s verboden kunstkabinet 3
Not dressed for conquering - HC04 Transport, Ines Doujak, 2010

Censuur!

Een museumdirecteur die meer moeite had met een beslissing die hij heeft gemaakt vanwege een kunstwerk, is Bartomeu Marí van het MACBA Museum voor Hedendaagse Kunst in Barcelona. Het gaat om het beeld Not dressed for conquering (2010) van Ines Doujak waarop de Spaanse oud-koning Juan Carlos van achteren wordt genomen door een Boliviaanse activiste en een Duitse herder. En dit allemaal op een bedje van nazihelmen. Omdat dit pronkstuk van de expo Het beest en de soeverein (2015) niet door de beugel zou kunnen (oud-koningin Sofía is erevoorzitter van het museum), besloot Marí de tentoonstelling in haar geheel op de dag van de opening te annuleren.

Onder druk van de publieke opinie (‘Censuur! Censuur!’) koos de directeur ervoor drie dagen later de deuren van de expositiezaal alsnog te openen. Vervolgens bood hij zijn welgemeende excuses én zijn ontslag aan: ‘Sorry, ik heb duidelijk de verkeerde beslissing genomen.’ De controverse kwam overigens niet zozeer voort uit de aanwezigheid van de oud-koning, als wel uit de representatie van anale seks: een taboeonderwerp en zeker als het de seksualiteit van mensen op leeftijd vertegenwoordigt. Het beeld, dat dankzij de ophef viraal ging, heeft nu een eigen zaal in het Museum voor Verboden Kunst.

Barcelona’s verboden kunstkabinet 4
Silence Rouge et Bleu, Zoulikha Bouabdellah, 2014

Stilte!

De installatie Silence (2015) van Zoulikha Bouabdellah heeft ook een eigen ruimte in het museum gekregen. Bij het zien van de dertig islamitische gebedsmatten met een uitgesneden cirkel waarin dertig paar hoge hakken staan, worden zowel mijn gids als ik even stil. Het werk van de Frans-Algerijnse kunstenaar brengt de bezoeker op de grens van het heilige en het profane. Een grens die niet iedereen op prijs kan stellen.

Toen Bouabdellah deze installatie in het kunstencentrum Pavillon Vendôme vlak bij Parijs tentoon wilde stellen, werd ze na het ontvangen van diverse bedreigingen vriendelijk verzocht om haar kunstwerk te verwijderen. Met de aanslagen op de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo nog vers in het geheugen, zou haar kunst meer geweld kunnen oproepen. Het centrum zag jammer genoeg geen reden om extra veiligheidsmaatregelen te nemen. ‘Ik wil niet dat mijn werk gebruikt wordt als excuus om de verwarring te vergroten’, liet de kunstenaar weten en exposeerde vervolgens haar videokunstwerk We dance (2003) over hoe de Franse kolonisator de kunst van buikdansen heeft gedegradeerd tot een verleidingsdans.

Monsters!

Ook ‘kleinere’ kunst heeft z’n weg gevonden naar Barcelona. Zo versiert een reeks tekeningen gemaakt door gedetineerden van het beruchte gevangenkamp Guantánamo Bay een witte muur. Deze tekeningen waren onderdeel van de expo Ode aan de zee (2017) in New York. Aangezien de tentoonstelling in een kleine ruimte op de zesde verdieping van het John Jay College of Criminal Justice plaatsvond, trok de kunst uit Guantánamo slechts een honderdtal bezoekers.

Barcelona’s verboden kunstkabinet 2
Always Franco, Eugenio Merino, 2012

Nadat het Amerikaanse ministerie van Defensie, onder leiding van Donald Trump, hoogte kreeg van de tentoonstelling, werd er direct actie ondernomen. Er werd beslist dat het eigendomsrecht van kunst uit Guantánamo Bay voortaan bij de Amerikaanse overheid ligt, dat deze kunstwerken de gevangenis niet meer mogen verlaten en zelfs verbrand zullen worden bij de vrijlating van een gedetineerde. Jarenlang werden de Guantánamo-gevangenen afgeschilderd als monsters. Het tentoonstellen van hun kunst is juist een manier om te laten zien dat zij in plaats daarvan creatieve mensen met gevoelens zijn. Deze poging tot het veranderen van dit stereotiepe beeld probeerde de Amerikaanse overheid met alle macht te voorkomen.

Hij leeft!

Het laatste kunstwerk dat ik te zien krijg in het Museum voor Verboden Kunst is Always Franco (2012): een hyperrealistisch beeld van de Spaanse dictator Francisco Franco in een coca-colakoelkast. Kunstenaar Eugenio Merino wil met dit werk laten zien hoe het beeld van Franco als het ware ‘bevroren’ op het netvlies van de Spanjaarden staat. Ook al zijn er bijna vijftig jaren verstreken sinds zijn overlijden, Franco heeft nog steeds een grote invloed op de Spaanse samenleving.

De beursdirecteur probeerde het Streisand-effect te voorkomen

En gelijk kreeg Eugenio Merino. Always Franco werd voor het eerst gepresenteerd op de internationale kunstbeurs ARCO in Madrid. De beursdirecteur probeerde het Streisand-effect – onbedoeld de aandacht vestigen op iets wat juist verborgen had moeten blijven – te voorkomen. Hij lichtte Franco’s enige dochter van tevoren in en liet het kunstwerk niet verwijderen. Maar de Stichting Francisco Franco sleepte de kunstenaar toch voor de rechter en eiste maar liefst 18.000 euro schadevergoeding wegens het schaden van Franco’s ‘goede naam’. Uiteindelijk ‘won’ Merino de spraakmakende rechtszaak, maar hij werd gedurende jaren een persona non grata op ARCO.

Schandalig?

Via de giftshop, waar onder andere een kartonnen bouwplaat van Always Franco verkrijgbaar is, loop ik weer naar buiten. Er staat een rij kunstliefhebbers voor de ingang. Verboden dingen lijken nu eenmaal aantrekkelijker dan legitieme. Wat mij opviel tijdens mijn rondleiding is dat er van de veertigtal tentoongestelde werken eigenlijk maar heel weinig zijn die als ‘écht schandalig’ kunnen worden bestempeld. Museumoprichter Taxto Benet heeft hier de volgende verklaring voor: ‘Als je de werken allemaal bij elkaar ziet, daalt hun schokeffect, omdat ongemerkt je tolerantieniveau juist omhoog gaat. Als je naar een bepaald kunstwerk uit de collectie kijkt, kun je niet begrijpen waarom het ooit gecensureerd is. Tegelijkertijd snap je wel waarom iemand zich erdoor gekwetst zou voelen. Maar je vraagt je ook af of al die heisa nou nodig was.’

Benet wenst dat zijn museum een vrijplaats is voor kunst waar andere culturele instellingen liever niet hun vingers aan branden. De kunstwerken krijgen hier zogezegd een tweede kans. Maar eerlijk gezegd zie ik, om een voorbeeld te geven, My dearest cat Pinkeltje (2004) – de handtas die de Nederlandse kunstenaar Tinkebell van haar kat maakte na eigenhandige wurging – hier nog niet zo snel staan. Het moet natuurlijk wel leuk blijven. De verhalen achter de tentoongestelde schandaalkunst zijn boeiend, maar mijn fatsoen verlaat het Museum voor Verboden Kunst ongeschonden. Al moet ik wel zeggen dat in vergelijking tot de meeste privécollecties die alleen maar rond een bepaald onderwerp of thema zijn verzameld, dit toch andere koek is. Wereldschokkend of niet: bijzonder is het wel.

Beeld: Museu de l’Art Prohibit

Mail

Ferenz Jacobs streek na zijn studie antropologie in Leiden, met een specialisatie in visuele cultuur en Latijns-Amerika, neer in Barcelona. Hier ging hij aan de slag als freelance redacteur, begon een queer fanzine met de naam Rico en organiseerde de tijdelijke tentoonstellingen van Barcelona’s hennepmuseum. Voor een kijkje achter de schermen van de kunstwereld is hij altijd te vinden.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer