Melle vindt Radiohead beter dan Coldplay en legt aan de hand van de filosoof Roland Barthes uit waarom." /> Melle vindt Radiohead beter dan Coldplay en legt aan de hand van de filosoof Roland Barthes uit waarom." />
Asset 14

Thom Yorke is beter dan Chris Martin

Ik ben al jaren groot fan van Radiohead. Jonger broertje Coldplay laat me echter volkomen koud. Toch worden de zangers van beide bands, respectievelijk Thom Yorke en Chris Martin, vaak met elkaar vergeleken: ze maken immers allebei gebruik van dezelfde hoge, ijle falsetstem. Wat maakt dan dat de ene zanger me in staat van beroering brengt, terwijl ik bij de ander in slaap val? Het is lastig deze vraag te beantwoorden zonder te vervallen in een discussie die eindigt in de onvermijdelijke dooddoener ‘over smaak valt niet te twisten.’ Want, zo zullen velen zeggen, uiteindelijk is het gewoon een kwestie van smaak dat je meer houdt van zanger a dan van zanger b, of van bandje x dan van bandje y. En toch, voel ik, weet ik dat Thom Yorke interessanter, spannender is, ja zelfs, ik durf het te zeggen: beter.

Maar hoe bepaal je dat? En hoe kan je dat vervolgens beargumenteren? Het zijn deze kwesties die de Franse filosoof Roland Barthes aankaart in zijn essay ‘Le grain de la voix,’ (1972, in het Nederlands vertaald als 'Het ‘grein’ (of de ‘korrel’) van de stem'). Hoe, vraagt Barthes zich af, kun je schrijven over muziek zonder telkens terug te vallen op bijwoorden en bijvoeglijk naamwoorden (goed, mooi, spannend, slecht, lelijk)? Hoe kan de taal iets zeggen over muziek? In ‘Le grain de la voix’ schets hij een mogelijke benadering, een aanzet tot beantwoording van die vragen. En deze aanzet is, niet helemaal toevallig, uitstekend toepasbaar op mijn Yorke/Martin-tweedeling.

In zijn essay stelt Barthes voor om, in plaats van te focussen op ‘uiterlijke’, beschrijfbare, benoembare kenmerken (correct, fout, vals, zuiver, te snel, te langzaam, knap, makkelijk), de focus te verleggen naar iets anders: naar dat wat hij het ‘grein’ noemt. De term valt het best uit te leggen als iets dat zich in het lichaam van de zanger bevindt; een zekere lichamelijkheid die in de stem naar voren komt. Net als ik in dit stuk doe, vergelijkt Barthes twee zangers. Twee operazangers, de één op het moment van schrijven wereldberoemd, de ander dood en haast vergeten. Barthes voorkeur gaat duidelijk uit naar de tweede. Bij de eerste, schrijft hij, ‘lijk ik alleen maar longen te horen,’ met andere woorden: alleen maar lucht, techniek en machtsvertoon. Wat hij niet hoort zijn zaken als ‘tong, glottis, tanden, slijmvliezen, neus,’ dat wil zeggen: het grein in de stem - een lichaam dat zingt.

YorkeMartin

De Yorke/Martin tweedeling.

Wat betekent dit? De eerste zanger, zoals je begrijpt denk ikzelf hierbij aan Chris Martin, is een goed zanger. Hij is kundig, vaardig, wellicht zelfs heel goed. Hij beheert de techniek tot in de puntjes. Deze zaken, schrijft Barthes, hebben alles te maken met betekenis. Met inhoud en communicatie; met taal en het culturele raamwerk waarin over muziek gesproken kan worden, door critici en fans en medemusici. De stem van de tweede zanger, Thom Yorke, bevindt zich buiten dit gebied – buiten het talige, buiten het uitdrukbare – en in het lichaam. Boven (of onder) de techniek, scholing, vaardigheid en culturele betekenis ligt een laag die direct verbonden is met het lichaam van de zanger. Deze laag spreekt ons, de luisteraar, op een andere manier aan. Een manier die dieper zit, want die ook onze lichamelijkheid aanspreekt. Deze relatie is dus, zo merkt Barthes terecht op, in zekere zin erotisch. Het voegt een extra, niet talige, maar specifiek muzikale, betekenisgevend gewicht aan de muziek toe.

‘Het ‘grein’ is het lichaam in de stem die zingt, de hand die schrijft, de ledematen in een optreden,’ aldus Barthes. Het verschil tussen iemand bij wie het ‘grein’ te horen is en iemand bij wie dat niet zo is, is precies waar Barthes het over heeft: bij Thom Yorke hoor en voel je het, bij Chris Martin niet. De oplettende luisteraar weet het natuurlijk al lang: de ijle falsetstem is slechts één van de vele facetten van de stem van Thom Yorke. Wat hem zo’n fascinerende zanger maakt zijn juist de vele verschillende registers die hij open kan trekken: hij schuurt, hij schreeuwt, hij jankt, hij piept, hij fluistert. Soms klinkt hij maniakaal, soms ingetogen. Maar Barthes’ observatie over een heel andere zanger, in een heel ander genre en een hele andere tijd gaat ook voor hem steevast op: tong, glottis, tanden, slijmvliezen en neus zijn te horen. Hij zingt net zo vaak mooi als dat hij lelijk zingt en het is net zo vaak vals als dat het zuiver is, maar dat dondert niet, want het komt (en deze uitdrukking is niet toevallig gekozen) uit zijn tenen. Je zou ook kunnen zeggen: Yorke zingt alsof zijn leven er vanaf hangt.

En bij Chris Martin? Niets van dat alles. Waar Yorke’s stem gevaarlijk schuurt en frictie oproept, kleurt Martin altijd keurig binnen de lijntjes. Tuurlijk, hij zingt prima; ik kan er dan ook met plezier een paar nummers naar luisteren. En zijn melodieën zijn mooi. Ook al niets mis mee. Maar het ‘grein’? Nee. Van lichamelijkheid is bij Chris Martin geen sprake. En ‘erotisch’ is een kwalificatie die Coldplay al helemaal niet past. Romantisch, dat wel; en komen we daar niet weer uit bij het eerder genoemde culturele kader, de betekenis, de communicatie, de taligheid van de technisch perfecte, maar lichaamloze zanger?

Maar wat is daar mis mee, met het ontbreken van het ‘grein’ in een stem die verder technisch dik in orde is? Nou, schrijft ook Barthes, dit ‘gebrek aan ‘grein,’ in betekenisgevend gewicht, past uitstekend in de behoeftes van een cultuur van de middelmaat.’ Een cultuur die gaat voor het makkelijkste, best in het gehoor liggende geluid. Een cultuur die draait voor veiligheid en comfort en waar gevaar, uitdaging, frictie en spanning worden vermeden. Een door en door burgerlijke cultuur, geregeerd door goede smaak en commercie en gespeend van elke diepgaandere tendens. En zo’n cultuur zie ik niet zitten.

Mail

Melle Kromhout

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Rocher Koendjbiharie ligt in zijn essay het probleem toe: 'Homonationalisme is niks meer dan de voorwaardelijke acceptatie van mensen uit de regenbooggemeenschap ten behoeve van een nationale identiteit en een nationalistische ideologie.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Pekingeend

Winnaar juryprijs Het Rode Oor: Pekingeend

Twee personen blijven samen achter in de keuken, waar ze tijdens het bereiden van een pekingeend steeds dichter verstrikt raken in het spel van aanrakingen, blikken en opdrachten. Met Pekingeend won Fleur Klemann de juryprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

Hoeveel Big Fashion heb jij in de kast hangen?

De dood van Giorgio Armani sluit een hoofdstuk in de mode, maar zegt ook veel over de toekomst van onze kleding. In deze column legt Loïs Blank uit hoe Big Fashion steeds meer terrein weet te winnen in onze kledingkasten. Lees meer

Auto Draft 10

Als je te pletter slaat, dan klinkt dat zo

Midden in de nacht springt een man van een richel. Nee, geen man; een held. En iedereen weet: een man zoals Luciano slaat niet te pletter. In dit korte verhaal van Julien Staartjes bewegen de achterblijvers zich tussen het postuum cancelen of aanbidden van de man met gladde benen en mierzoete tong. Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Binnen de context van twee

Binnen de context van twee

In haar gedicht onderzoekt Sytske van Koeveringe de betekenis en fascinatie van het getal twee. Via paren, tegenpolen en verbindingen ondervinden twee vrouwen de mogelijkheden van samenzijn. Is er balans in vereniging? Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Rouw is een ongenode gast die steeds op mijn feestjes verschijnt

Altijd aanwezig, maar niet gewenst: Marthe van Bronkhorts rouw reist met haar mee. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer

Hondenvoer

Een overleden hondje zorgt ervoor dat moeder en dochter in een strijd belanden. Ze willen beiden laten zien wie er meer van het dier gehouden heeft. In dit verhaal van Keet Winter mondt die spanning tussen de twee vrouwen uit in een pijnlijk diner. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Stranding

Stranding

'Ze ligt hier als aanklacht / op het land gespuugd / om de noodzaak tot evenwicht / tussen mens en water te benadrukken.' Angelika Geronymaki trekt je met dit gedicht over zelfbeschikking en milieuvervuiling mee, als de aangespoelde zeemeermin in een sleepnet gevuld met platvissen, sardientjes en haringen, en slingert je vanuit het zure zeewater op een strand met grijpgrage mannenhanden. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer