Melle vindt Radiohead beter dan Coldplay en legt aan de hand van de filosoof Roland Barthes uit waarom." /> Melle vindt Radiohead beter dan Coldplay en legt aan de hand van de filosoof Roland Barthes uit waarom." />
Asset 14

Thom Yorke is beter dan Chris Martin

Ik ben al jaren groot fan van Radiohead. Jonger broertje Coldplay laat me echter volkomen koud. Toch worden de zangers van beide bands, respectievelijk Thom Yorke en Chris Martin, vaak met elkaar vergeleken: ze maken immers allebei gebruik van dezelfde hoge, ijle falsetstem. Wat maakt dan dat de ene zanger me in staat van beroering brengt, terwijl ik bij de ander in slaap val? Het is lastig deze vraag te beantwoorden zonder te vervallen in een discussie die eindigt in de onvermijdelijke dooddoener ‘over smaak valt niet te twisten.’ Want, zo zullen velen zeggen, uiteindelijk is het gewoon een kwestie van smaak dat je meer houdt van zanger a dan van zanger b, of van bandje x dan van bandje y. En toch, voel ik, weet ik dat Thom Yorke interessanter, spannender is, ja zelfs, ik durf het te zeggen: beter.

Maar hoe bepaal je dat? En hoe kan je dat vervolgens beargumenteren? Het zijn deze kwesties die de Franse filosoof Roland Barthes aankaart in zijn essay ‘Le grain de la voix,’ (1972, in het Nederlands vertaald als 'Het ‘grein’ (of de ‘korrel’) van de stem'). Hoe, vraagt Barthes zich af, kun je schrijven over muziek zonder telkens terug te vallen op bijwoorden en bijvoeglijk naamwoorden (goed, mooi, spannend, slecht, lelijk)? Hoe kan de taal iets zeggen over muziek? In ‘Le grain de la voix’ schets hij een mogelijke benadering, een aanzet tot beantwoording van die vragen. En deze aanzet is, niet helemaal toevallig, uitstekend toepasbaar op mijn Yorke/Martin-tweedeling.

In zijn essay stelt Barthes voor om, in plaats van te focussen op ‘uiterlijke’, beschrijfbare, benoembare kenmerken (correct, fout, vals, zuiver, te snel, te langzaam, knap, makkelijk), de focus te verleggen naar iets anders: naar dat wat hij het ‘grein’ noemt. De term valt het best uit te leggen als iets dat zich in het lichaam van de zanger bevindt; een zekere lichamelijkheid die in de stem naar voren komt. Net als ik in dit stuk doe, vergelijkt Barthes twee zangers. Twee operazangers, de één op het moment van schrijven wereldberoemd, de ander dood en haast vergeten. Barthes voorkeur gaat duidelijk uit naar de tweede. Bij de eerste, schrijft hij, ‘lijk ik alleen maar longen te horen,’ met andere woorden: alleen maar lucht, techniek en machtsvertoon. Wat hij niet hoort zijn zaken als ‘tong, glottis, tanden, slijmvliezen, neus,’ dat wil zeggen: het grein in de stem - een lichaam dat zingt.

YorkeMartin

De Yorke/Martin tweedeling.

Wat betekent dit? De eerste zanger, zoals je begrijpt denk ikzelf hierbij aan Chris Martin, is een goed zanger. Hij is kundig, vaardig, wellicht zelfs heel goed. Hij beheert de techniek tot in de puntjes. Deze zaken, schrijft Barthes, hebben alles te maken met betekenis. Met inhoud en communicatie; met taal en het culturele raamwerk waarin over muziek gesproken kan worden, door critici en fans en medemusici. De stem van de tweede zanger, Thom Yorke, bevindt zich buiten dit gebied – buiten het talige, buiten het uitdrukbare – en in het lichaam. Boven (of onder) de techniek, scholing, vaardigheid en culturele betekenis ligt een laag die direct verbonden is met het lichaam van de zanger. Deze laag spreekt ons, de luisteraar, op een andere manier aan. Een manier die dieper zit, want die ook onze lichamelijkheid aanspreekt. Deze relatie is dus, zo merkt Barthes terecht op, in zekere zin erotisch. Het voegt een extra, niet talige, maar specifiek muzikale, betekenisgevend gewicht aan de muziek toe.

‘Het ‘grein’ is het lichaam in de stem die zingt, de hand die schrijft, de ledematen in een optreden,’ aldus Barthes. Het verschil tussen iemand bij wie het ‘grein’ te horen is en iemand bij wie dat niet zo is, is precies waar Barthes het over heeft: bij Thom Yorke hoor en voel je het, bij Chris Martin niet. De oplettende luisteraar weet het natuurlijk al lang: de ijle falsetstem is slechts één van de vele facetten van de stem van Thom Yorke. Wat hem zo’n fascinerende zanger maakt zijn juist de vele verschillende registers die hij open kan trekken: hij schuurt, hij schreeuwt, hij jankt, hij piept, hij fluistert. Soms klinkt hij maniakaal, soms ingetogen. Maar Barthes’ observatie over een heel andere zanger, in een heel ander genre en een hele andere tijd gaat ook voor hem steevast op: tong, glottis, tanden, slijmvliezen en neus zijn te horen. Hij zingt net zo vaak mooi als dat hij lelijk zingt en het is net zo vaak vals als dat het zuiver is, maar dat dondert niet, want het komt (en deze uitdrukking is niet toevallig gekozen) uit zijn tenen. Je zou ook kunnen zeggen: Yorke zingt alsof zijn leven er vanaf hangt.

En bij Chris Martin? Niets van dat alles. Waar Yorke’s stem gevaarlijk schuurt en frictie oproept, kleurt Martin altijd keurig binnen de lijntjes. Tuurlijk, hij zingt prima; ik kan er dan ook met plezier een paar nummers naar luisteren. En zijn melodieën zijn mooi. Ook al niets mis mee. Maar het ‘grein’? Nee. Van lichamelijkheid is bij Chris Martin geen sprake. En ‘erotisch’ is een kwalificatie die Coldplay al helemaal niet past. Romantisch, dat wel; en komen we daar niet weer uit bij het eerder genoemde culturele kader, de betekenis, de communicatie, de taligheid van de technisch perfecte, maar lichaamloze zanger?

Maar wat is daar mis mee, met het ontbreken van het ‘grein’ in een stem die verder technisch dik in orde is? Nou, schrijft ook Barthes, dit ‘gebrek aan ‘grein,’ in betekenisgevend gewicht, past uitstekend in de behoeftes van een cultuur van de middelmaat.’ Een cultuur die gaat voor het makkelijkste, best in het gehoor liggende geluid. Een cultuur die draait voor veiligheid en comfort en waar gevaar, uitdaging, frictie en spanning worden vermeden. Een door en door burgerlijke cultuur, geregeerd door goede smaak en commercie en gespeend van elke diepgaandere tendens. En zo’n cultuur zie ik niet zitten.

Mail

Melle Kromhout

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Geen geld maakt ook niet gelukkig

Hard//hoofd zoekt een zakelijk assistent!

Wij zoeken een enthousiaste en veelzijdige zakelijk assistent (x/v/m) die ons zakelijke team wil versterken. In deze functie krijg je de kans om ervaring op te doen met de zakelijke en organisatorische kant van een literair tijdschrift en online platform. Lees meer

Het huis in mijn hoofd

Het huis in mijn hoofd

Wat als technologie je verbeelding probeert te esthetiseren? Mina Etemad bezocht in juni, tijdens de twaalfdaagse oorlog tussen Iran en Israël, de VR-voorstelling From Dust van Michel van der Aa. ‘Het zou troostend moeten zijn, maar hoe kan ik het rijmen met de realiteit hierbuiten?’ Lees meer

Het borrelt 1

Ortolaan

Liefde gaat door de maag, weet de chef in het verhaal van Fleur Klemann. Zorgvuldig bereidt hij al zijn ingrediënten én zijn geliefde: ‘Haar tong die ze langs haar vette lippen haalde, het rozige vlees.’ Lees meer

Naweeën

Naweeën

In Naweeën dicht Vlinder Verouden over vervellen, verpoppen, verschonen, volgroeien en legt zo het proces van veranderen vast. ‘Hier slaat de klok tien en stap ik uit spinseldraden slijmerig warm een / Laatste vinger die glijdt over de plastic bodem van een pot haargel.’ Lees meer

Het borrelt

Het borrelt

‘Vuur raakt water / en alles sist barst klapt fluit schuimt vergaat stijgt verdampt smelt breekt sterft’. Dieuke Kingma dicht over het moment dat het ondergrondse naar boven breekt: zoals bij vulkaanuitbarstingen, of de tweede symfonie van Mahler. Lees meer

Laboratoriumkinderen

Laboratoriumkinderen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In dit drieluik onderzoekt Louise van der Veen in vitro fertilisatie (IVF) als een mogelijke grond van het bestaan. Lees meer

:Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Podcast: Maandagavond – De aanleiding

Een nieuw seizoen van Maandagavonden door Nwe Tijd, dit keer ook te beluisteren bij Hard//hoofd. Met Johannes Lievens die zich – tegen wil en dank – in het feestgedruis stort, Ellis Meeusen over de voorpret, Suzanne Grotenhuis met een pleidooi voor kleine vieringen en Freek Vielen opent de avond met twee anekdotes. Lees meer

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Als de bodem niet dragen kan

Groeipijn

‘Volwassen worden is zorgen voor’ luidt de wijsheid waar de hoofdpersoon in dit verhaal zich aan vasthoudt. In Groeipijn laat Tim Kobussen zien hoe hoe er een steeds letterlijke invulling aan die wijsheid wordt gegeven in een studentenkamer. Lees meer

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen 1

In een miniatuurgrafkistje wordt het duingentiaanblauwtje naar de natuurbegraafplaats gedragen

Van het zetten van kopjes koffie en het branden van salie tot de Pinterest-pagina van DELA: Maartje Franken schrijft over rouwrituelen en onderzoekt de grond waarin rouw wortelt. Lees meer

Voor de meisjes

Voor de meisjes

Terra van Dorst dicht over de passiviteit van het wachten op morgen en het uitstellen van keuzemomenten. ‘morgen gaan we een ijsje halen / zullen de bramen rijp zijn / maak ik een besluit’ Lees meer

Regenwormen 1

Als de bodem niet dragen kan

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Anouk von Seida schrijft over de betonplaten op een boerderij en het onverwachte leven dat zich daarin afspeelt. Lees meer

Grond & Ik

Grond & Ik

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. In 'Grond & Ik' zoekt Lisia Leurdijk naar manieren om een dialoog tussen het individu en de grond te openen. Lees meer

Regenwormen

Regenwormen

Afgelopen zomer namen tien aanstormende schrijftalenten deel aan het Schrijverskamp van Frontaal, waar ze werkten ze aan teksten rondom het thema Grond. Milou Lang graaft in dit tweeluik naar wormen, gangenstelsels en de geborgenheid die de grond kan bieden. ‘hier duw ik geil zijn in de kluiten aarde / durf mijn vingers te verliezen in slib en schimmeldraden’ Lees meer

Luchtspiegeling

Luchtspiegeling

'We bewegen log en lief.' Madelief Lammers onderzoekt in dit gedicht de onstilbare honger tussen twee mensen, een wankele relatie waaraan iets fundamenteels ontbreekt. 'Zie je hoe we ondanks die woede nog zo mooi zijn als een slapend paard dat met haar huid trilt om een daas te verjagen?' Lees meer

Stomwijzer

Stomwijzer

Marthe van Bronkhorst loodst je door het wispelturige politieke landschap aan de hand van haar alternatieve stemwijzer. Lees meer

Auto Draft 8

Programma: Ik wil, wil jij ook? - consent in illustratie

Vier samen met Hard//hoofd de publicatie van onze recent verschenen bundel over seksueel consent! Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

:Winnaar publieksprijs Rode Oor: Vespula vulgaris

Winnaar publieksprijs Het Rode Oor: Vespula Vulgaris

In een pot met schuimbanaantjes vecht een wesp om los te komen. Myrthe Prins portretteert een winkelbediende die in een snoepwinkel aan zoetigheid proeft. Met Vespula Vulgaris won zij de publieksprijs van Het Rode Oor 2025. Lees meer

Winnaar Stoute Stift 2024 1

Winnaars De Stoute Stift 2025

Cynthia Van Der Heyden won met haar illustratie de publieksprijs en Sarah Pannekoek won de juryprijs van De Stoute Stift 2025. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer