Overtuigen doe je zo: ‘Aha, dus u wilt mij zeker dood hebben?!’ brulde wijlen mijn vader tegen zijn huisbaas die de deurbel niet wilde repareren, ‘Ik ben de jongste niet! Als de ambulance straks voor de deur staat en dat ding rinkelt niet, heeft u hoogstpersoonlijk bloed aan uw handen!’ De gierige huisbaas stond nu plots voor het dilemma: geld moeten uitgeven aan een reparatie of een aanklacht dood door schuld. Je wilt niet weten hoe snel die nieuwe deurbel er toen kwam. Ik wil maar zeggen: overtuigen is een kunst – en jullie kunnen dit ook. Sterker nog, ik ga het jullie leren. Daarom bij deze: hoe jij je (politieke) zin doordrijft – en nog drie tactieken die ik leerde van mijn vader.
Ding dong, hoe werkte dat vals-dilemma-trucje nou? Om dat te snappen, nemen we eerst een voorbeeld uit de politiek. Stel: je bent raadslid in de gemeente Montferland. Daar komt mogelijk een asielzoekerscentrum, wat vorige week leidde tot bewoners met zorgen ‘over de veiligheid’, zorgen die zij uitten door… gemeenteraadsleden met vuurwerk te bekogelen. ‘Wij willen geen AZC’ scandeerden de bewoners, ze wilden ‘een zwembad.’ ‘Onze kinderen willen ook een huis!’ aldus hun bordjes. Daarom ‘nee tegen het AZC’, maar dus wel ‘ja’ tegen een wildwaterwalhalla.
Hoe moet je als raadslid nou reageren?
a) in gesprek gaan, naar hun zorgen luisteren? Eén raadslid kon niet meer luisteren, die was namelijk zijn gehoor kwijt. Als hij hen nóg eens de andere wang toekeert, ligt die wang er ook af.
b) dit keihard veroordelen? Dan stemmen de boze burgers je misschien weg in de raadsverkiezingen, en komt een extremist aan de macht. Wat te doen?
Het juiste antwoord is natuurlijk:
c) Je eigen valse dilemma aan ze voorleggen. Je moet als gemeenteraad zeggen ‘Luister mensen, er zijn communisten in de samenleving, en ze komen eraan. Ze willen de verschrikkelijkste dingen: duizenden AZC’s openen, zwembaden sluiten, huizen afpakken, ten slotte de rijkdom herverdelen, ja ook jouw tafelzilver. Wij niet, wij vinden dat veel te ver gaan, wij willen alle zwembaden open houden en wij willen maar één AZC hier plaatsen. Met ons valt te praten.’ Ze zullen denken dat het nog veel erger had gekund, maar dat de realiteit best meevalt.
Om extreemrechtse geluiden tegengewicht te geven, moet links escaleren, overdrijven, tot wat nu ‘links’ is, straks het redelijke midden lijkt
Noem het hoog inzetten, noem het manipulatie. Het is net als de Veldslag om de Deurbel: ieder ander persoon zou zeggen dat een deurbel niet willen repareren, niet per se hetzelfde is als een ander actief doodwensen. Het was een regelrechte drogredenering: 1) een hyperbool, 2) een hellend vlak, 3) angstzaaierij, en 4) een vals dilemma: en al deze tactieken werkten als een malle. De huisbaas had het, toen mijn vader nog een tikje geduldiger was, alleen maar uitgesteld, gepoogd te bezuinigen, of hem een bel proberen aan te smeren op eigen kosten. Pas met het valse dilemma, kreeg mijn pa hem overstag.
Ik noem dit dus een goed gebruikt vals dilemma, want goed vals is niet lelijk. Onze politici kunnen van mijn vader leren. Want nee, linkse politiek moet helemaal niet meer gaan luisteren. Niet het midden versterken, niet meebewegen. Om extreemrechtse geluiden tegengewicht te geven, moet links escaleren, overdrijven, tot wat nu ‘links’ is, straks het redelijke midden lijkt.
Gaat er al een belletje rinkelen?
Linkse politici klagen al jaren dat het politieke debat naar rechts opschuift, maar doen daar vervolgens niets aan. Wat we nodig hebben, is dus een radicaal-linkse flank. Iemand bij wie Frans Timmermans in vergelijking Frans Aaimans is. Een communist. Een piraat. De nachtmerrie van rechts. Een partij die zulke absurde, gestoord-linkse ideeën oppert, dat Yesilgöz terugverlangt naar Sylvana Simons en Esther Ouwehand. Die voorstelt om dieren en het klimaat zetels te geven in het parlement. Die het basisinkomen wil uitbreiden met een champagnetoeslag (bekostigd door de Zuidas). Pride? Een nationale feestdag. Asielzoekerscentra in Paleis Soestdijk. Een planeconomie. Urk afstoten. Dwangarbeid voor aandeelhouders. Deportaties van geweldplegers tegen queers, naar, je raadt het al, Urk.
Rechts voert al jaren campagne met zelfverzonnen ‘stemmen van het volk’, niet-bestaande problemen en sprookjes
Maar wat nou, hoor ik jullie denken, als iedereen zo gaat overdrijven en manipuleren? Stel je voor dat iemand deze tactieken inzet, niet om een reparatie aan een huurhuis af te dwingen of asielzoekers op te vangen, maar voor slechte zaken? Het spijt me, maar dat gebeurt al. Door rechtse politici. Met zelfverzonnen ‘stemmen van het volk’, niet-bestaande problemen en sprookjes voert rechts al jaren campagne. Donald Trump liet zien dat hij een uiterst redelijke frietscheppende boy-next-door is, en hoe schetste hij de tegenstander? ‘They're performing transgender operations on illegal aliens in prison, they're eating the cats, they're eating the dogs.’
Yesilgöz, aangevuurd door Wilders kwam met het doembeeld dat hier ‘nareis op nareis’ plaatsvond maar de VVD wilde ‘verantwoordelijkheid nemen’. (Ziehier de tweetrapsraket van het valse dilemma: 1) overdrijven: de tegenstander als iets angstaanjagends afschilderen dat de overbevolking het land in haalt, en 2) jezelf positioneren als het redelijk alternatief). En wie doen dat niet, maar zoeken altijd naar die eeuwige middenweg? GroenLinks-PvdA, SP, Volt en D66.
Timmermans kondigde afgelopen week aan een andere koers in te slaan: hij wil nu ook migratie inperken. Als je plan wordt toegejuicht door CDA, VVD, en de Telegraaf, dan weet je waar je staat. De blunders van dit kabinet liggen voor het oprapen, Timmermans zou élk ander onderwerp het hoofdthema van de debatten kunnen maken, maar nee, hij beweegt mee in de anti-migratieretoriek en beweegt ook nog eens mee naar rechts. Jullie niet. Jullie weten inmiddels allang wat hem te doen staat. Is dat:
a) krampachtig ontkennen van de kritiek op migratie?
b) krampachtig meegaan in de kritiek op migratie, maar ‘gematigd/pragmatisch’?
of c) zeggen: ‘Er klinkt een geluid in de samenleving en daar moeten we wat mee doen. Dat geluid is: ‘Migratie beperken’. En dan bedoelen we de migratie van bloedgeld. De migratie van wapens. De internationale handel in fossiele brandstoffen. Onze export van vlees. Veel mensen maken zich zorgen. Daarom zeggen wij als PvdA: grenzen dicht, stop de migratie van geld waar bloed aan kleeft. Het Defensiebudget gaat geheel naar Plant een Olijfboom. Het leger zal bestaan uit één persoon: Ruben Brekelmans. Ja, het gaat vrij ver, maar het Volk Wil Het.’
Deed de PvdA dat maar. Durfden ze het narratief maar eens naar zich toe te trekken.
Goed vals is niet lelijk
Het mooiste is: deze radicale flank, partij of afsplitsing hoeft niet eens écht te bestaan. Simpelweg het idee dat deze radicale gedachten ‘worden gevoeld in de samenleving’, is al genoeg. Dan kun je zeggen dat die eng-linkse ideeën zolang in de ijskast moeten, maar dat er met jou redelijk te overleggen is.
Daar trapt toch niemand in, zou je denken?
Het was toevallig precies de strategie van de verkiezingswinnaar: Geert ‘Milders’.
Eén van de laatste dingen die mijn vader me op het hart drukte, was om zijn NS-abonnement op te zeggen. ‘Het zijn allemaal graaiers’ dixit papa. Toen ik inderdaad dit abonnement wilde opzeggen, smeekte de NS-klantenservice of hij niet toch wilde blijven, wilde hij niet soms een korting? Een goedkoper treinkaartje kon toen dus ineens wél. Zo zie je maar wat je met dreigen en overdrijven voor elkaar krijgt. Ik heb overigens geweigerd. Een korting? Mijn pa had gewild dat de hele NS genationaliseerd werd. En de post ook en de ziektekosten. Links, doe nou eens wat mijn vader deed: nooit genoegen nemen met minder.
Marthe van Bronkhorst (zij/haar) is schrijver, theatermaker en psycholoog en studeerde aan de VU Amsterdam en Harvard Medical School. Ze schreef voor onder meer Theater Ins Blau, Sonnevanck, Over het IJ festival, Kluger Hans, Meander, De Revisor en werkt aan een roman over duikers bij uitgeverij De Geus.
Jasmijn ter Stege (zij/haar) is illustrator werkend vanuit Den Haag. In haar werk laat ze graag kleurrijke metaforen, zachte vormen en stevige verhaallijnen het woord voor haar overnemen.
