Asset 14

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden?

Deel 1. 


Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van een duinmeertje. Ik ben misschien drie jaar oud, mijn roze babybillen zitten onder het zand. Vanaf een plek buiten beeld klinkt: ‘Let je wel goed op haar?’ In de woorden klinkt een ijskoude angst, die dwars door de broeierige zomerbeelden heen snijdt. Het is de stem van mijn oma.

Toen ik twaalf was, wilde een jongen die ik leuk vond geen verkering met mij, omdat ik als enige een helm droeg op de fiets. Ik was woest - niet op hem, maar op mijn moeder, van wie ik dat onding als enige nog moest dragen. Lange tijd begreep ik niet waarom mijn moeder niet snapte dat cool zijn veel belangrijker was dan veilig zijn. Van ouders op het voetbalveldje kreeg ik te horen dat mijn moeder ‘wel erg ongerust was’, en dat ik en mijn broertjes en zusje daarom ‘zielig’ waren. Wij mochten niet doorvoetballen na het donker of naar partijtjes in het zwembad. Aan het einde van de zomers op het strand van Zandvoort bleef er een afdruk achter op onze polsen van het bandje waarop mijn vaders telefoonnummer stond — dat we overigens ook uit ons hoofd hadden geleerd.

Tijdens mijn studietijd werden de consequenties knallend zichtbaar. Bijna obsessief zocht ik naar avontuur, naar vrijheid. Ik had geluk, want het was de tijd dat vrouwelijke studentes zich steeds vaker uitspraken over slutshaming. Hoewel mijn moeder mij voorzichtig steunde, kon oma mijn uitgesproken openheid over dates en bedpartners niet aanhoren. De afstand groeide, naarmate het kleinkind dat oma’s zelfgemaakte jurken droeg steeds verder transformeerde in een licht ontvlambare jongvolwassene.

De verwachtingen van onze grootouders sijpelen door in ons leven via onze ouders, maar ze komen uit een voorbije tijd, een andere cultuur, een toekomst die al verdwenen is.

Mijn oma werd net na de Tweede Wereldoorlog geboren in een katholiek gezin met vier oudere broers. Het enige wat van haar werd verwacht, was dat zij iedere ochtend hun bedden opmaakte. Ze was slim, maar in plaats van te studeren trouwde ze toen ze 21 jaar oud was. Toen ze even oud was als ik nu, trof het noodlot haar. Een groot, eenzaam verlies. In een kil kantoortje vertelde een arts zonder op te kijken van zijn schrijfblok dat het verdriet na een paar maanden wel weer over zou zijn. Ze kon er met niemand, ook mijn opa niet, over praten. Ieder jaar op die dag is ze muisstil.

Nu ik ouder word, begrijp ik steeds beter waarom we elkaar soms niet begrijpen.

Deel 2.

In de tentoonstelling My Oma in Melly zag ik het werk EXPECTING van Marcos Kueh. Gewoven kleden met op elke een afbeelding van een urn, met eromheen de woorden: ‘In loving memory of her expectations.’ De woorden zijn gericht aan zijn moeder, wie hij nooit kleinkinderen zal geven. Het kunstwerk bracht me meteen terug naar de blik van mijn oma wanneer ze mijn keuzes veroordeelt. De verwachtingen van onze grootouders sijpelen door in ons leven via onze ouders, maar ze komen uit een voorbije tijd, een andere cultuur, een toekomst die al verdwenen is. Ik voelde een mengeling van dankbaarheid voor de verworven keuzeruimte die het mogelijk maakt deze verwachtingen te verloochenen en verdriet over de afstand die ontstaat zodra je dat doet, die als een onzichtbare sluier van onbegrip tussen generaties in hangt.


Tijdens protesten tegen fossiele subsidies op de A12 viel het me op hoeveel verschillende leeftijden er zij aan zij staan. Opa’s en oma’s zijn solidair met hun kleinkinderen in de klimaatbeweging. De sluier van onbegrip lijkt doorbroken te worden door een gedeeld doel, en wellicht een schuldgevoel over eerder ontbrekende actie. Maar emancipatie betekent voor iedere generatie iets anders, hoe zeer we ook erkennen dat we op de schouders van anderen staan. In de media worden emancipatiekwesties nauwelijks met verschillende generaties besproken. Gaat het over moederschap, dan zitten er alleen personen die pas moeder zijn geworden, of de leeftijd hebben waarop dit een rol speelt. Nooit zie ik een intergenerationeel gesprek over anticonceptie, veiligheid op straat of activisme. Kan feminisme intergenerationeel zijn?

Volgens het woordenboek betekent solidariteit ‘een gevoel van een-zijn met anderen’. Ik denk aan oma, en vraag me af langs welke verhalen of assen kan solidariteit kan ontstaan. Soms lijkt het alsof de offers die zij heeft moeten brengen haar gevoel van solidariteit met mij in de weg staan. Wat als ik geen kleinkinderen kan of wil geven? Wat als ik keuzes maak die zij veroordeelt? Wat heb ik te bieden aan degene die offers moest brengen, en wiens verwachtingen ik niet waar kon maken?

Zou oma ook iets van mij hebben geleerd?

Als kunsthistoricus ga ik vaak te rade bij kunstenaars. Mijn zoektocht naar antwoorden op deze vragen leidde me naar het werk van de Australische kunstenaar Judy Watson. Als afstammeling van de Waanyi mensen, zoekt zij naar manieren om haar band met de verloren grond van haar voorouders te hervinden. In het hartverscheurende werk grace horen en zien we haar grootmoeder, Grace Isaacson, een geleefde vrouw met een zachte blik. In een luchtig t-shirt zit ze op een plastic tuinstoeltje in de warme wind, terwijl de tranen over haar wangen biggelen. Ze beschrijft hoe ze als klein meisje bij haar moeder werd weggehaald door Australische autoriteiten. Deze brute praktijk was bedoeld om de banden tussen Aboriginal kinderen en inheemse gebruiken en tradities af te breken.

Watson onderzoekt door middel van haar kunstpraktijk hoe ze de wonden uit deze donkere geschiedenis van Australië kan helen. Daarbij reikt ze een dun touwtje door de duisternis aan: het idee van ‘rematriëring’. Dit is het door vrouwen geleidde werk om de relatie tussen inheemse bewoners en hun land te herstellen; een vorm van verbinding die voorbij gaat aan het patriarchaat en eigendomsrecht, waarbij matrilineale tradities – die van moeder op dochter werden doorgegeven - worden gehonoreerd en kennis weer wordt verweven met het land via monumenten en activiteiten waarbij verschillende generaties samenkomen. Voor Watson betekent dit dat ze de band met haar vrouwelijke familieleden, zoals grootmoeder Grace, en het Waanyi land, actief onderzoekt en probeert te hervinden.

Deel 3.

Het werk van Judy Watson zette me aan het denken: misschien ontstaat de sluier van onbegrip tussen generaties vanwege het patriarchale kader waarin we denken over solidariteit. Als solidariteit enkel bestaat rondom gedeeld onrecht - wat zich altijd uittekent binnen de lijnen van welke vrijheden we op dat moment (nog) niet hebben verworven - wordt intergenerationele solidariteit kwetsbaar. Misschien kan ook ik op zoek gaan naar een vorm van solidariteit buiten deze structuren.

Tijdens re-matriëringsactiviteiten leren jongere generaties gebruiken kennen uit het verleden, om zo het heden te herstellen. Het delen van kennis tussen verschillende generaties lijkt mij dan ook een van de krachtigste manieren om de weg vrij te maken voor intergenerationele solidariteit. Niet alleen leren we van het activisme van eerdere generaties, maar door naar elkaars ervaringen te luisteren creëer je ook begrip voor de tijdsgeest en omgeving waarin iemand is opgegroeid. Bovendien verbindt het overdragen van kennis. Ik kan me nog goed herinneren hoe oma mij leerde mijn eerste knopen aan te zetten. Hoe ze me leerde de naaimachine te gebruiken. Wanneer ze achter me zat terwijl ze met haar rimpelige handen op de mijne voorzichtig de stof meebewoog langs de naald, was het even alsof we een waren.

Zou oma ook iets van mij hebben geleerd?


Ik wil me vasthouden aan de dunne draad van solidariteit die onder de sluier doorloopt, terug de geschiedenis in.

Deel 4.

Zodra de liftdeuren openen zie ik haar al in de gang staan. Ze wacht me op in een beige broek en een groene trui die ze al tien jaar heeft (zij heeft mij geleerd dat het belangrijk is om altijd goede stoffen te kopen). Terwijl opa een salade maakt en oma eieren bakt, kletsen we wat over het nieuws, kunst en mijn reis naar Tbilisi. Oma leest een boek waarin de geschiedenis van Georgië wordt verteld aan de hand van levens van vrouwen uit verschillende generaties. 'Hoe vind je dat perspectief?' vraag ik haar. 'Heel herkenbaar.' Ik zie aan de lichtjes in haar ogen dat ze het meent.

Oma’s grootmoeder was heel muzikaal, maar zat thuis altijd achter de naaimachine. Haar moeder was een van haar acht kinderen, en trouwde met een streng katholieke man. Van hem moesten jongens en meisjes gescheiden zwemmen, maar dat vond oma’s moeder maar onzin. Daarin schitterde een klein beetje rebellie. Verder moest mijn oma als enige meisje in het gezin meewerken in het huishouden, waar ze vaak ruzie over had met haar moeder.

'Heb je ooit het gevoel gehad dat je mij niet begreep?' vraag ik plotseling aan oma. Ze kijkt verbaast. 'Nee hoor,' antwoordt ze. 'Omdat we altijd veel contact hebben met jullie, onze kleinkinderen, blijven we bij de tijd, en begrijpen we jullie wereld.' Wat ze van mij had geleerd, daar moet ze even over nadenken. Dat ik me zo uitsprak, dat waardeert ze heel erg. 'Maar,' zegt ze terwijl ze haar wenkbrauwen betekenisvol optrekt, 'op het gebied van seks moet je niet doorslaan.' Dankbaar dat ze zo eerlijk antwoordt, maar teleurgesteld dat ze dit benoemt, voel ik dat de sluier van onbegrip zich weer zachtjes sluit. Ik vraag niet verder. Ik wil me vasthouden aan de dunne draad van solidariteit die onder de sluier doorloopt, terug de geschiedenis in. Een draad gesponnen uit doorgegeven kennis van generatie op generatie en de kleine vormen van rebellie die in iedere tijd een andere gedaante hebben. Daarlangs kunnen we elkaar vinden, ook al begrijpen we niet alles. In mijn gedachten volg ik de draad terug langs alle dochters, moeders en oma’s, uitkomend bij de naaimachine van mijn betovergrootmoeder.

Mail

Laura Korvinus (1998) studeerde Kunstgeschiedenis en Politicologie in Leiden en Amsterdam. Ze werkt in de hedendaagse kunstwereld, omdat praten met makers over hun werk haar het gelukkigst maakt. Haar hart gaat sneller kloppen van kunst die haar even terugtrekt uit de gedigitaliseerde wereld en van kunst die gaat over de rommeligheid van het leven.

Isis van Duijn (1999) is een illustrator die beeldend verhalen vertelt. Gevoelige en intieme gebeurtenissen, ervaringen en momenten laat ze spreken in haar werk. Het roept herkenning op.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wil de Nederlander opstaan alsjeblieft?

Wanneer de VVD pleit voor het bijhouden van gegevens over ‘culturele normen en waarden’ van mensen met een migratieachtergrond, over welke normen en waarden hebben ze het hier dan eigenlijk? Rocher Koendjbiharie neemt de eisen onder de loep die de politiek alleen stelt aan mensen die zichtbaar wortels elders ter wereld hebben. ‘Men wil geen vermenging van culturen en geen uitwisseling van gedachten. De echte eis is assimilatie en het afbreken van wortels.’ Lees meer

Roze, wit, blauw

Roze, wit, blauw

Rechtse en nationalistische partijen laten in hun nieuwste verkiezingsprogramma’s zien dat hun ruimte voor de lhbtqia+-gemeenschap altijd voorwaardelijk is geweest. Journalist Rocher Koendjbiharie legt uit: 'Homoseksualiteit en vrouwenrechten zijn binnen rechtse kringen vaak pas relevant wanneer ze in relatie tot migratie besproken worden.' Lees meer

De achterblijvers

De achterblijvers

Fietsend over een jaagpad reflecteert Gert-Jan Meyntjens op zijn rol als echtgenoot en vader, en neemt hij je mee op een zoektocht naar wat het betekent om man te zijn. Zonder bitter te worden. Lees meer

Ik sliep rechts

Ik sliep rechts

Daten met iemand aan de andere kant van het politieke spectrum? Naomi Ronner deed het. In dit essay beschrijft ze haar ervaringen. Lees meer

De kleinste kans

De kleinste kans

Roosje van der Kamp bereidt zich altijd voor op het ergste. Een vreemd plekje op haar huid, opladers in het stopcontact: overal schuilt gevaar. Als ze achter een geheim komt in de familie begrijpt ze beter waar haar angsten vandaan komen. Ze vertelt erover in dit openhartige essay over intergenerationeel trauma. Lees meer

:Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Zomergast Koch: ‘Het is gewoon leuk om mensen iets op de mouw te spelden’

Het plezier van de leugen en de bevrijding van de agressie: volgens Zomergast Herman Koch verfraait iedereen het leven een beetje met leugens. Lees meer

Hondenvoer 1

It takes an adult to raise a village: Halsema is streng, rechtvaardig, en een tikje autoritair in Zomergasten

De bedachtzame, maar mediagetrainde, Femke Halsema nam ons als Zomergast mee in de bestuurlijke (opvoed)dilemma’s uit haar werk. Als een klassiek ouderfiguur toont ze zich streng en rechtvaardig, maar mist ze óók zelfinzicht op sommige punten. Lees meer

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

Uğur Ümit Üngör stilt in Zomergasten maar zelden onze honger naar menselijkheid en ‘goeie dingen’

‘Uğur Ümit Üngörs fragmenten zijn broodnodige kost voor een samenleving die consequent doet alsof wijdverbreid extreem (staats)geweld een ver-van-mijn-bedshow is.’ Terwijl Zomergast Üngör zichzelf kundig naar de achtergrond werkt, maakt hij duidelijk dat de zomer vele winters verstopt. Met opgewekte grimmigheid vraagt hij ons om ons zorgen te maken over het leed van anderen. Lees meer

Zomergasten met Eva Crutzen roept de vraag op of een mooi gesprek genoeg is of dat kijkers toch snakken naar goede televisie.

Zomergast Eva Crutzen zorgde voor een mooi gesprek, maar is dat genoeg?

Na de ideale televisieavond van Eva Crutzen vraagt Hanna Karalic zich af of een mooi gesprek genoeg is voor Zomergasten of dat kijkers toch snakken naar goede televisie. Lees meer

Mijn tweede kutland… 2

Mijn tweede kutland…

Toen Iskra de Vries vanuit Polen naar Nederland verhuisde, bleek dat zij niet van een koude kermis thuiskwam, maar naar een koude kermis vertrokken was. Iskra schrijft een verschroeiend eerlijke break-up brief aan het adres van ons kikkerlandje. Lees meer

Schroot voor de kunstkenner 1

Schroot voor de kunstkenner

Wat doet een beschilderd stuk schroot in het Stedelijk? Waarom ruikt het er opeens chemisch en zoet tegelijk? Het is het werk van Selma Selman, die opnieuw definieert wat kunst is en mag zijn. Ivana Kalaš is onder de indruk – en heroverweegt haar eigen positie. Zoetig en naar ijzer – dat aroma komt op... Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €3 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer