De plotselinge val in je bed die je kan maken als je wakker wordt uit een droom. Het nazinderen van de plekjes op je huid als je er bent aangeraakt. Het rukje aan je navel als een auto over een hobbel gaat. Gevoelens zonder naam zijn het. Dat zomer-in-de-startblokken, schooltassen-aan-de-vlaggenstokken, geur-van-warm-papier-voor-raketjes-inruilen-gevoel. Zovan: we moeten naar buiten, herinneringen smeken erom gemaakt te worden met de haast van smeltende ijsjes, verdringen bijna het stille, lome nu. Het overvalt me vandaag, nu ik voor het laatst met mijn studenten creatief schrijven hun ‘woord van de dag’ ga bespreken. Maar wat ís dat woord van de dag? Zomertristesse, loommoedigheid en zonwennigheid dekken de lading niet.
In de Van Dale ontbreken belangrijke woorden. Het Nederlands heeft allerlei woorden zoals ‘kamerplant’, ‘postbus’, ‘leidinggevende’, ‘kortetermijnplanning’, die van mij zo ingeruild mogen worden zodat er meer ruimte komt voor een vocabulaire van Obscure Melancholieën. Hiaten in de taal zijn het. En iets voelen, zonder het te kunnen benoemen, geeft hiaten in de ziel. Een van mijn creatief schrijven-studenten schreef een verhaal over zo’n obscure melancholie: de definitie is ‘het plotselinge besef dat elke voorbijganger een leven leidt dat even dynamisch en complex is als het jouwe.’ Hoe die term heet, ga ik niet verklappen. Dit begrip komt uit het Dictionary of Obscure Sorrows, een woordenboek opgesteld door kunstenaar John Koenig om emoties die nog geen woord hebben daarvan te voorzien. Het project begon op Tumblr en is inmiddels een New York Times-beststeller. Er staan woorden in als:
Exulansis: Het maar opgeven om over een bepaalde ervaring te vertellen omdat niemand het zich kan voorstellen
Vellichor: Het bevreemdende verlangen dat je in een winkel voor tweedehandsboeken overvalt
Kenopsia: De akelige, desolate sfeer van een plek waar het gewoonlijk een drukte van belang is, maar nu stil en verlaten is
Lachesism: Het verlangen om door een ramp getroffen te worden; een vliegtuigongeluk te overleven of alles in een brand te verliezen
Wat een goed idee is dit woordenboek, dacht ik, behalve dat veel emoties er nog niet in staan. Daarom wil ik, open source, schrijven aan een Nederlandse variant. Dit is geen definitieve versie, maar een poging om de exulansis van onbenoemde gevoelens te overwinnen. Wellicht wordt dit woordenboek net als het Engelse origineel ooit een hardcover. Eentje die je in een boekwinkeltje tegenkomt en onbedwingbare vellichor oproept. Ik hoop dat iedereen er zonder veel loommoed, kenopsia of lachesism de zomer mee in kan gaan.
Het Woordenboek der Obscure Melancholieën (een gedicht)
Analeugen – het gevoel dat er in een gesprek een verborgen boodschap zit, niet de hele waarheid verteld wordt, en je op twee verschillende golflengtes zit. Synoniem: anachroom
Barimpel – het oude gevoel in je handen als je uit een bad stapt
Droompel – 1. het lege gevoel in je blote voet wanneer je plotseling vanuit zand op een vlakke ondergrond stapt 2. het lege gevoel in je benen als je denkt dat er nog een traptrede komt maar dat niet zo is. Zie ook: Elephantoom - het enge gevoel in je benen als je denkt dat er geen traptrede meer komt maar dat wel zo is
Fernweh – heimwee naar een plek waar je nooit bent geweest. Zie ook: Hinausweh - de tegenzin om na een vakantie terug te keren naar huis
Ionesco – het langzaam doordringende besef dat je in een toneelscène zit waarbij niemand naar elkaar luistert
Jamais-vu-pas – het gesprek dat ontstaat wanneer een ander, blijkbaar een kennis, je uitgebreid begroet of herinneringen ophaalt en jij geen idee hebt wie het is
Kindesinde – de schaamte en toch het gemis wanneer je in je oude dagboek je zorgen en problemen van toen terugleest
Marthenen – het jezelf onnodig moeilijk maken
Negocentrisme – zielig zijn maar daar stiekem ook een beetje van genieten
Pro-skam – bij het verkopen van je eigen product of je elevator pitch ontdekken dat je een totale bedrieger bent zonder principes en je verontschuldigen voor het verdoen van iemands tijd
¿Querty? – niet zeker meer weten of je een robot bent of niet. Alternatief: QRty?
SLOMO - de angst dat je dingen mist of niet meekrijgt omdat je niet helemaal meer nuchter bent
Typifestatie - het idee dat je, door iemand met regelmaat online na te trekken, nog steeds actief een onderdeel van diens leven blijft (ook voor overleden personen) en de ontgoocheling als blijkt dat de ander gewoon zonder jou doorleeft
X – [ruimte voor aanvullingen en woordsuggesties]
Umweltschmertz – algehele malaise om de staat van het klimaat
Zolend – het besef dat verdriet zich alleen omvormt, maar nooit weg is geweest
Marthe van Bronkhorst (zij/haar) is schrijver, theatermaker en psycholoog en studeerde aan de VU Amsterdam en Harvard Medical School. Ze schreef voor onder meer Theater Ins Blau, Sonnevanck, Over het IJ festival, Kluger Hans, Meander, De Revisor en werkt aan een roman over duikers bij uitgeverij De Geus.
Jill Heesbeen is een illustrator die graag werk maakt over de relaties tussen personen op maatschappelijk en op persoonlijk niveau. Zo laat ze je nadenken over de omgang met je medemens. Ook de relatie met jezelf (en de mentale problematiek die daarmee gepaard kan gaan) is een onderwerp dat ze graag verbeeldt.