We moeten het hebben over de macht van stijl. En dan bedoel ik dus niet de verschillende stijlen van macht of de verschillende machtsstructuren. Ik bedoel het vergaren van macht en invloed door stijl als middel te gebruiken.
Bewijsstuk A: Mark Zuckerberg
Dat Mark Zuckerberg de afgelopen jaren een flinke stijlupdate heeft uitgevoerd, is duidelijk en ook al vaak benoemd. De uitgegroeide krullen, het wijde designer t-shirt en de kettingen die hij nu draagt, zijn van een heel ander kaliber dan de grijze hoodie, het korte haar en altijd eenzelfde spijkerbroek, wat jaren zijn vaste look is geweest. The Times kopte in oktober 2024 al: ‘Welcome to the Zuckaissance!’ De wedergeboorte van Zuck omschreef hij zelf in een podcast met de woorden ‘I don’t apologise any more.’
Hij werkte zelfs mee aan een kledinglijn: samen met designer Mike Amiri ontwierp hij t-shirts met enkele van zijn favoriete Latijnse uitspraken erop, aldus Mark. Voor de mensen die zijn ‘I don’t apologise any more’-memo hadden gemist, schreef hij het nog even duidelijk op zijn shirts. Op het bekendste shirt uit de lijn staat ‘Carthago delenda est’ (Carthago moet worden vernietigd) – dat shirt trok Mark als gezellige outfit voor zijn veertigste verjaardag uit de kast.
Bewijsstuk B: Donald Trump
Je denkt nu misschien: Trump is qua stijl toch heel consistent? Altijd datzelfde pak, altijd het geel witte haar en altijd dat vleugje oranje op de huid. Dat klopt, maar om een stijl te ontwikkelen die door anderen herkend wordt als ‘jouw stijl’, is herhaling cruciaal, zodat mensen die stijl met jou gaan associëren. Stijl is een geheugensteuntje, een herkenningsmiddel. Filosoof en essayist Susan Sontag schreef het al in haar essay On Style (1966): ‘Every style is a means of insisting on something.’ Laten we eerlijk zijn: als jij je voor Halloween wil verkleden als Trump, haal je een overgeblondeerde vlassige pruik bij de feestwinkel, een goedkope foundation met een oranje tint en een pak. Dat is het Trump-trademark. Maar jij en je Trump-outfit werken wel mee aan de vorming van zijn stijl, doordat jij aandringt op zijn herkenbaarheid.
Overigens heeft Trump 2.0 toch her en der een andere stijl dan we in de eerste termijn zagen. Je hebt de content van het potus Instagram account waarschijnlijk wel voorbij zien komen (echt een keuze hadden we niet). Maar is het je ook opgevallen dat de gelikte video’s qua cinematografische stijl en muziekkeuze doen denken aan de trailer van een Christopher Nolan film? De openingsvideo van deze tweede termijn Trump, schildert het Witte Huis af als plek waaruit een spannende Amerikaanse thriller zich gaat ontvouwen. Met in de hoofdrol een man die door zijn looks en consistente stijl extreem herkenbaar is geworden als personage in die thriller.
Bewijsstuk C: Ivanka Trump
Op het inauguratiebal in Washington droeg Ivanka Trump een jurk van Givenchy, geïnspireerd op een beroemde Givenchy jurk die Audrey Hepburn droeg in de film Sabrina (1954). De Audrey Hepburn die speciaal VN-ambassadeur van Unicef was, daar een ‘Presidential Medal of Freedom’ voor ontving en die nog altijd mede bekend staat om haar werk op humanitair gebied.
Ben je bekend met de grote mannelijke verzaking? Dat is het historische fenomeen aan het einde van de 18e eeuw waarin mannen afstapten van het gebruik van felle kleuren en ‘frivoliteit’ in hun kleding. De hakjes, kousjes en pruiken werden verruild voor sombere kledij en het pak werd geïntroduceerd als hét uniform voor mannen.
De psycholoog John Flügel duidde deze verandering al in de jaren 30 en schreef dat mannen hun claim ‘om als mooi te worden geschouwd’ opgaven en in plaats daarvan gericht waren op ‘enkel nuttig zijn’. Dit fenomeen viel samen met het verlichtingsidee dat mannen rationeel zouden zijn en vrouwen frivool, sentimenteel en emotioneel. De verzaking vervaagde zo de lijnen tussen maatschappelijke statussen: mannen konden zich niet meer aristocratisch omhoog werken door zich als aristocraat te kleden, want – knoop dit even heel goed in je oren – de aristocraten waren zich net zo gaan kleden als de werkende klasse en gingen daardoor esthetisch op in de massa.
Het zal je niet verbazen dat de grote mannelijke verzaking in de Verenigde Staten sterk werd geassocieerd met het republikanisme. Een machthebber in een saai pak werd zo qua kleding ineens ‘een man van het volk’, omdat alle mannen saaie pakken waren gaan dragen.
Iemand als Mark Zuckerberg gebruikt nu precies dezelfde kledingtruc, maar dan in een 21e-eeuws jasje. Draag jij weleens een wijd t-shirt, met een ketting en sneakers? Zuckerberg ook! (Jullie hebben ook zo veel gemeen!) Een andere truc om stijl in te zetten als machtsmiddel, is het gebruiken om kritiek terug te claimen. Waar Zuckerberg in 2020 door paparazzi werd vastgelegd op een surfboard met een grijsblauwe hoodie aan en een dusdanige laag zonnebrand op zijn gezicht, dat mensen er online massaal grapjes over maakten, plaatste hij in de zomer van 2024 een surfvideo van zichzelf in pak met vlinderdas, zilveren ketting, en een Amerikaanse vlag in zijn hand.
Dit is ‘de kleren maken de man’, inzetten om uit te stralen dat je meelacht met het grapje – en te hopen dat de kijkers jou tot de man maken, die je wil dat ze in je zien. Maar hoe lang gaan wij dit allemaal nog weglachen in plaats van benadrukken dat stijl wel degelijk macht met zich meebrengt? Wat de bovengenoemde figuren namelijk benadrukken, is dat stijl tegenwoordig macht is. Maar dat het verkrijgen van die macht – van aandacht, van populariteit – ook afhangt van hoe er op die stijl wordt gereageerd.
De New York Post noemde Zuckerbergs transformatie al een ‘MAGA-makeover’, maar denk ook aan hoe Justin Trudeau al snel werd omgetoverd tot ‘Pilf’. Ook in Nederland zien we dat stijl wordt ingezet als machtsmiddel: Wilders stileerde zichzelf als milder tijdens zijn verkiezingscampagne en werd ineens overal Geert Milders genoemd, maar ook Rutte die op de fiets met appeltje in de hand naar de Kamer ging. Een enorm goed bedachte stijlkeuze, waar hij op internationale schaal bekend om werd.
Waar de aristocraten zich tijdens de verzaking gingen kleden als de werkende klasse om op te gaan in de massa, stileren de machthebbers zich nu op zo’n manier dat ze de massa achter zich krijgen.
Loïs Blank Loïs Blank (zij/haar, 1998) is modefilosoof en beschrijft zichzelf in één woord als interdisciplinair. Ze studeerde zowel natuurkunde als filosofie in Amsterdam en mode in Italië. Ze werkt als journalist en eindredacteur.
Bastiaan de Kramer (1993) is een tekenaar en tatoeëerder. Langzaam werkend creëert hij een droomachtige wereld die doorspekt is met persoonlijk symbolisme, folkloristische verwijzingen en een absurd gevoel voor humor.
