‘Als men zegt dat je jezelf niet mag uiten, of als men je niet wil zien, dan heb je twee keuzes: die omstandigheden accepteren en jezelf wegcijferen óf die omstandigheden niet accepteren en jezelf bewijzen.’ Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan?
Als mensen mij voor het eerst zien, vragen ze vaak: ‘Maar waar kom je vandaan?’ en dan zeg ik cynisch: ‘Uit Amsterdam, Nederland.’ Ik weet dondersgoed wat de persoon in kwestie bedoelt, maar het woord ‘afkomst’ vind ik misplaatst en racistisch, omdat ik er weer aan herinnerd word dat ik ‘anders’ ben, gelet op mijn krullend haar, gebruinde huid en diepzwarte amandelvormige ogen. De vragensteller kijkt me na mijn reactie vaak ongemakkelijk aan en zegt iets als: ‘Nee, ik bedoel: waar kom je nou écht vandaan?’
Afgaande op hun invulling van mijn afkomst ben ik werkelijk de meest bijzondere samenstelling ooit: soms kom ik uit Iran, dan weer Eritrea, Suriname, Saudi-Arabië, Ethiopië, Brazilië of de Dominicaanse Republiek. Nog nooit heeft iemand het in één keer goed geraden door Somaliland te zeggen. En als ik de geschiedenis van Somaliland uitleg en de ligging op de wereldkaart aanwijs, dan valt er vaak een stilte gevolgd door: ‘Wat interessant, dat wist ik niet.'
‘Nee, dat bedoel ik niet, waar kom je nou echt vandaan?’
De antwoorden die ik over mijn ‘afkomst’ hoor, vind ik niet alleen onwetend maar ook problematisch. Want waarom vindt men het belangrijk om bij een eerste aanblik mij direct in een hokje te plaatsen? Als reactie geef ik hun nu graag het ongemak terug door te vragen: ‘Waar liggen jouw roots dan, in Friesland of Zeeland?’ En dan kijk ik ze 8 seconden stilzwijgend aan en zie ik het ongemak in hun ogen. En ik moet zeggen, ik geniet daarvan.
Vastberadenheid, Compassie en Kracht
Somaliland is een land dat al 34 jaar een democratisch stelsel kent en een oud Brits protectoraat dat in 1960 haar onafhankelijkheid terugkreeg. Enkele dagen na de onafhankelijkheid koos Somaliland ervoor om zich aan te sluiten bij Somalië en niet lang daarna werd Somaliland slachtoffer van een traumatische genocide. Als je het land googelt, wordt snel duidelijk dat Somaliland door de internationale gemeenschap nog niet is erkend, maar dat is aan het veranderen. Enkele steden uit Groot-Brittannië zijn de internationale gemeenschap al voorgegaan.
En toch, ondanks het feit dat Somaliland niet door de internationale gemeenschap wordt erkend, zien de inwoners van Somaliland zichzelf wél als onafhankelijk. Zo ook de voormalig Minister van Buitenlandse Zaken van Somaliland, Edna Adan die ik in 2022 heb mogen interviewen. Via een liveverbinding sprak ze vanuit haar ziekenhuis en was ik erg onder de indruk van deze grootheid. Ze wordt niet voor niets de moeder Theresa van Oost-Afrika genoemd omdat zij ontzettend veel heeft betekent voor vrouwen uit die regio, zoals de strijd tegen vrouwenbesnijdenis.
Edna is een vrouw die tot op de dag van vandaag een enorme status heeft in de regio en daarbuiten, en dat was tijdens het interview erg voelbaar. Haar aanwezigheid, energie, aura, of hoe je het ook noemen wilt, spatte van het beeldscherm af. Elk woord dat ze uitsprak kwam binnen, maar los van haar verhaal maakte de blik in haar ogen ontzettend veel indruk op mij. Die blik vertelde veel dingen; vastberadenheid, compassie en kracht.
De betekenis van mijn naam brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee
En die blik had ik eerder gezien. Op een warme zomerse middag tijdens mijn verblijf in Somaliland in 2014 nam mijn nicht mij mee naar de markt, ook wel souq genoemd. Wij passeerden vervolgens een groep vrouwen die in de buitenlucht gouden sieraden verkochten, zonder enige bewaking. Ik raakte aan de praat met een van de verkoopsters en ik vroeg of zij niet bang was dat het goud gestolen zou worden. Daarop zei ze lachend: ‘Nee, natuurlijk niet. Dan moeten ze eerst langs ons,’ en ze wees naar haar andere vrouwelijke collega’s die verderop stonden. Ik moest lachen, maar vond het ook erg stoer. En de blik die ze op dat moment had, zag ik terug in Edna’s blik: ik herkende de trots, maar vooral ook de kracht. Wat mij bijbleef van al deze Somalilanders die ik ontmoette, is dat zij zich niet monddood laten maken. Door hun veerkracht en het geloof in hun eigen kennis en kunde hebben ze het land gebracht tot waar het nu is. Die kracht om jezelf te laten zien, je stem te laten horen en om trots te zijn op wie je bent, giert ook door mijn bloed.
My name is calling
Vanuit mijn opvoeding kreeg ik diezelfde trots op mijn roots mee. Mij werd altijd gezegd: ‘Hodo, waar je ook bent, wees trots op jezelf en laat die trots zien in hoe je handelt.’ ‘Hodo’ (uitgesproken als /Hoddoo/) – wat ‘geluk en voorspoed’ in het Somalisch betekent – wordt al heel mijn leven verkeerd uitgesproken door de meeste mensen buiten mijn familie. Vroeger vond ik dat heel vervelend, en als ik dan van school kwam – ik was toen een jaar of 9 – kon ik weleens klagen dat ik liever een andere naam had gehad. Op een dag namen mijn ouders me apart en zeiden: ‘Weet je wel wat jouw naam betekent?’ Zwijgend keek ik ze aan. ‘Weet je dat jouw naam een bijzondere betekenis in de Somalische taal heeft en niemand jouw unieke naam kan evenaren op school?’ Toen realiseerde ik me pas dat ik niet zomaar een naam heb gekregen, maar een naam met een bijzondere betekenis waar goed over is nagedacht. De betekenis van mijn naam brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee, althans zo voelt dat voor mij. En sindsdien draag ik hem met trots.
Dankzij die meertaligheid heb ik bijzondere verbanden kunnen leggen, iets dat ik waarschijnlijk niet zou hebben kunnen doen als ik de gave van meertaligheid niet zou hebben
Spirituele verbinding
Ik ben meertalig opgevoed, maar ontdekte pas op latere leeftijd de schoonheid van het Somalisch. Doordat ik vloeiend Somalisch spreek, ervaar ik een bijna spirituele verbinding met ouderen en familieleden. Ook ervaar ik een sense of belonging als ik Somalisch met kennissen of vrienden praat, grapjes vallen bijvoorbeeld beter en ik voel me op dat moment ook thuis. Uit onderzoek blijkt dat westerse meertaligheid meestal als een winst wordt gezien, terwijl niet-westerse meertaligheid vaak als een last wordt beschouwd. Mijn meertalige opvoeding heeft mij veel gebracht: de meertaligheid heeft me geleerd om met een brede blik te kijken naar het leven en de wereld. Juist door mijn meertaligheid heb ik een voorliefde voor taal ontwikkeld en dankzij die meertaligheid heb ik bijzondere verbanden kunnen leggen, iets dat ik waarschijnlijk niet kon als ik de gave van meertaligheid niet zou hebben. Gave, ja dat lees je goed, zo noem ik mijn meertaligheid. Komend jaar reis ik naar Somaliland: back to my roots. Zonder kennis van de taal kun je er nooit écht een succesvolle reis van maken. Deze kennis geeft je namelijk toegang tot een wereld waar je anders niet bij zou kunnen, mensen laten toch sneller de achterste van hun tong zien als je dezelfde taal spreekt.
Het leven na een genocide: de weg naar vrede en stabiliteit
Ik bezocht Somaliland in 1998, 2008 en 2014 en zag het land zich in rap tempo ontwikkelen. Er verschenen nieuwe koffietentjes, spa’s, verbetering van de infrastructuur, maar ook werden er ziekenhuizen gebouwd en vernieuwd. Bovendien zag ik de vakantiegangers met Somalilandse roots die vanuit Europa, Noord-Amerika en Australië het land bezochten en zich mengden met de lokale bevolking. Ik zou niet willen spreken van een cultuur clash, maar eerder van een cultuurverrijking waarbij jongeren vanuit verschillende werelden samenkwamen in hun thuisland.
Mijn laatste reis heeft de meeste indruk op mij gemaakt, omdat ik deze nog bewuster meemaakte. Ik was 22 en trok zelfstandig en met vriendinnen het land in, wat ik bij de andere vakanties minder deed omdat ik nog minderjarig was en vooral met mijn ouders, zussen en broertje optrok. Ik zag in 2014 hoe vrolijk de mensen waren, ondanks de heftige genocidale geschiedenis. Die levenslust zag ik bijvoorbeeld terug in hoe scholen, woningen en monumenten werden herbouwd. Voor mij was er geen spoor te bekennen van het leed – natuurlijk was het nog voelbaar, maar ik merkte dat mensen graag verder wilden met hun leven.
De eerste bezoekers die Hargeisa na de genocidale catastrofe aanschouwden, vergeleken de hoofdstad van Somaliland met Hiroshima
Somalië is al sinds 1991 in oorlog met zichzelf, terwijl Somaliland sinds 1991, na het uitroepen van de onafhankelijkheid, een veilig en democratisch land is geworden. De genocide die van 1987 tot 1989 plaatsvond was voor Somaliland het voornaamste argument voor afsplitsing, zoiets als ‘dit nooit meer’. Maar de weg naar vrede en stabiliteit heeft haar ontzettend veel gekost.
De mensen in Somaliland dreigden uitgeroeid te worden door de regering in Mogadishu. De genocide wordt ook wel de Isaaq-genocide en de Hargeisa-holocaust genoemd waarbij bijna een half miljoen Somalilanders werden vermoord onder leiding van dictator Siad Barre die gesteund werd door zijn schoonzoon General Morgan. Vanaf het vliegveld in Hargeisa lieten ze bommenwerpers opstijgen om diezelfde stad plat te gooien. De eerste bezoekers die Hargeisa in 1991 na de genocidale catastrofe aanschouwden, vergeleken de hoofdstad van Somaliland met Hiroshima. Jaren later zijn in de hoofdstad meer dan 200 massagraven ontdekt waar overledenen met kleren en al gevonden zijn door onderzoekers. Verschillende internationale initiatieven zijn gestart om de oorlogsmisdadigers van het Barre-regime voor de rechter te slepen. Hopelijk zal ooit het recht zegevieren en zullen de slachtoffers gecompenseerd worden in hun trauma’s en verdriet.
En juist daarom voelt het als mijn onderzoeksjournalistieke plicht om Somaliland volgend jaar, 11 jaar na mijn laatste reis, opnieuw te bezoeken en een rondreis te maken met een collega-fotograaf die het land goed kent. Het doel van deze reis is om het onbekende verhaal van Somaliland te vertellen, een stem te geven aan de Somalilanders en om antwoord te krijgen op vragen zoals: wat is de impact geweest van de genocide op het land, de inwoners en de natuur? En bovenal: waar komt de veerkracht vandaan van Somaliland en de Somalilanders?
Pijn, trauma’s en verdriet: de veerkracht overwint
De pijn, trauma’s en verdriet zijn na 34 jaar nog steeds voelbaar, maar toch zag ik ze nauwelijks terug in het dagelijks leven van Somalilanders. Een voorbeeld hiervan is dat ik in de laatste week van mijn vakantie uitgenodigd werd voor een feest, en ik wilde er natuurlijk tiptop uit zien. Samen met mijn nicht boekten we een afspraak bij een kapper en werd mijn haar gevlochten. Halverwege het gesprek kwamen de kapster en ik erachter dat we afkomstig zijn van dezelfde tribe. Ook vertelde ze dat ze heel blij is met haar eigen zaak en zichzelf wil ontwikkelen, maar tegelijkertijd ook een bijdrage wil leveren aan de community. Het was een van de vele gesprekken die ik met Somalilanders heb gevoerd waarin mensen duidelijk maakten dat ze vooral vooruit wilden kijken.
Ik vroeg me toen al af: hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft ze de kracht om door te gaan? Die mentaliteit heeft Somaliland gemaakt tot wat het nu is.
Mijn verblijf in Somaliland liet me zien hoe het is om deel uit te maken van een samenleving waarin ik niet hoefde om te gaan met racisme en andere uitsluitingsmechanismen op basis van mijn voorkomen
Ik vond dat indrukwekkend en betrok het op mezelf. Toen ik 22 jaar was, begon ik mijn roots te ontdekken. Ik was zoekende naar mijn identiteit in een dominant witte samenleving waar ik per definitie tot ‘de ander’ word gemaakt. Mijn verblijf in Somaliland liet me zien hoe het is om deel uit te maken van een samenleving waarin ik niet hoefde om te gaan met racisme en andere uitsluitingsmechanismen op basis van mijn voorkomen. Het was een verademing, maar ik vroeg me ook af hoe ik die energie vast kon houden zodra ik terug in Nederland was, omdat ik het zat was steeds die blik van onderschatting op mij geprojecteerd te krijgen. Ik werd er niet alleen cynisch van, maar na die reis dacht ik: waarom zou ik mij ongemakkelijk moeten voelen? Laat ik het ongemak teruggeven.
Opgroeien in twee werelden en de interne strijd die een thuis vinden tussen die twee werelden met zich meebrengt was interessant, maar ook verdrietig. Want waarom moet de ene wereld plaats maken voor de ander? Waarom kunnen verschillende deelidentiteiten niet naast elkaar bestaan? Met andere woorden: waarom wordt er ‘sst…’ tegen een deel van je identiteit gezegd, terwijl het andere deel wel mag bestaan, gezien en worden gehoord?
Je vlam aansteken of uitblussen?
Als men direct of indirect tegen je zegt dat je een deel van wie je bent niet mag uiten, of als men je niet wil zien, dan heb je twee keuzes: die omstandigheden accepteren en jezelf wegcijferen óf die omstandigheden niet accepteren en jezelf bewijzen. De reis die ik 11 jaar geleden naar Somaliland maakte, liet me zien dat je jezelf altijd met trots moet presenteren, en dat je het vuur in je hart nooit moet laten doven omdat anderen dat van je verwachten of vragen. De vlam in mij steek ik met een vlammenwerper aan op het moment dat ik onrecht van dichtbij zie of zelf meemaak. En op sommige momenten ben ik zo moe dat ik ervoor kies om de vlam te blussen met ijskoud water, op die momenten kies ik voor mijzelf. Wat ik weet is dat de bijzondere reis die ik dit jaar naar Somaliland zal maken voor genoeg brandstof zal zorgen. Brandstof om te blijven vlammen en om de twee werelden, Nederland en Somaliland, samen te brengen in de persoon die ik ben, zonder dat het een het ander uitsluit, want een reis naar Somaliland zal mijn wortels alleen maar meer verstevigen.
Hodo Abdullah (1991) is schrijver, onderzoeksjournalist, strategisch communicatieadviseur en mediawetenschapper. Hodo is co-ontwikkelaar van de met Gouden Kalf bekroonde productie Rampvlucht (2022). Tevens is zij coauteur van het boek Ongemakkelijke gesprekken Survivalgids – van vergadering tot familiefeest dat in 2024 uitkwam.
Khaddouj Barghout speelt met ons begrip van sensualiteit door de verkoop van gebruikt ondergoed. Ze gebruikt verschillende percepties van vrouwenlichamen in bijvoorbeeld fetish maskers, schilderijen, tattoos en Marokkaanse theeserviezen. Ontdek een palet aan geuren, gevangen in nieuwe en prikkelende vormen.
