Asset 14

Zomergast Lieke Marsman was eenzaam tussen de camera's

Zomergast Lieke Marsman was eenzaam tussen de camera's

Lieke Marsman bleek een eerlijke en grootmoedige Zomergast, met liefde voor het onverklaarbare en het ongemakkelijke. Presentator Janine Abbring vroeg haar gast weliswaar emotie te tonen, maar wist zich geen raad met het verdriet dat Marsman niet uit de weg ging.

Op naaldhakken zit ze erbij, met een snelle verteltrant en een lichaam dat nog herstelt van een operatie. Lieke Marsman (1990) is Dichter des Vaderlands, filosoof en schrijver. En zondag ook: Zomergast. De thema’s van haar avond zijn de dood, de taal en de demonen die daartussen leven. Zoals taalmonsters, de drogredeneringen van de mensen met macht. Marsmans eigen taal is, gelijk haar gedichten, maatschappijkritisch, analytisch, sarcastisch. De spanning in de avond werd gecreëerd door wat juist niet werd gezegd. De kijker weet dat het thema dood ook hyperpersoonlijk is: Marsman is ongeneeslijk ziek. Sinds ze Dichter des Vaderlands is, werpt zij zich op als spreekbuis van het ‘dorre hout’ van de samenleving, de zwakkeren, de mensen die tussen wal en schip van de verzorgingsstaat vallen, zowel in haar gedichten als op Twitter, waar ze ruim 21.000 volgers heeft en zich met regelmaat kritisch uitlaat over sociale thema’s.

Taal corrumpeert en verruimt ons blikveld tegelijk, toont Marsman zondagavond. Die corrumperende werking van de taal zien we vooral in het eerste halfuur. In een fragment spreekt een tennisster een scheidsrechter aan op een fout. ‘Ach, nou is ze toch weer een heel klein meisje,’ zegt de NOS-commentator. Fluitconcerten van het publiek volgen. Zo eenvoudig toont Marsman aan hoe alledaags seksisme in de sporttaal was (en is). In een ander fragment zien we een Roemeense vrouw die letterlijk gek wordt gemaakt door de kafkaëske wartaal van een overheid. In een derde fragment zit klimaatactiviste aan tafel bij Good Morning Britain (zeg maar het Britse Goedemorgen Nederland). Ze noemt het aantal graden opwarming waar de aarde op afstevent en komt met concrete oplossingen. De news anchor vraagt zich af of haar voorstel niet ‘very childish’ is. De andere tafelgast kijkt de activiste niet aan maar zegt: ‘With all due respect, I’m twice her age, I’m a mother. Here we go again, it’s eco festival time, one big jamboree.’
Na het fragment valt Marsman, zoals haar zelden gebeurt, even van haar analytische voetstuk: ‘Die vrouw, die… die vind ik gewoon stom.’

Persoonlijk wordt Marsman zondagavond wel, emotioneel niet

Persoonlijk wordt Marsman zondagavond wel, emotioneel niet: ze is een control freak, zegt ze zelf. De amputatie van haar arm en schouder, die ze onlangs onderging, komt als olifant in de kamer na drie kwartier ter sprake. Abbring spreekt haar verbazing uit dat Marsman zo snel daarna alweer in de studio zit, die ze cynisch wegwuift: ‘Een make-upje kan veel doen.’ Marsman, toppunt van strijdbaarheid, heeft zichzelf met links leren tennissen. Janine Abbring vraagt voorzichtig hoe het verlies van de arm voor Marsman is. Marsman, droog: ‘Tja, soms denk ik: als ik twee armen had, had ik die bal wel kunnen raken.’

Terug naar dat andere middel dat Marsman zo moeiteloos beheerst: de taal. Die kan ons ook doen openstaan voor nieuwe ideeën. Na een uur volgt, vrij ingecalculeerd, Marsmans ‘gekke uitstapje’ naar het thema aliens, ogenschijnlijk om te laten zien dat ze ook een mens van vlees en bloed is. Marsman heeft een fascinatie met ufo’s. Half-grappend of niet, ze toont een korrelige videodocu van Zimbabwaanse kinderen die een ruimteschip zeggen te hebben gezien. Ze probeert er een pleidooi van te maken voor het vrije denken: ‘Zoveel mensen geloven in vreemde dingen (…) maar dit is officieel erkend door het Pentagon. Wij zijn als planeet niet het scherpste mes in de la.’ Een sneer naar de medische wetenschap volgt later: ‘Neem nou chronisch vermoeidheidssyndroom. Pas nu al die artsen chronische vermoeidheid hebben, denken ze: “O ja, dat is toch wel iets.”’

Maar eigenlijk gaat de fascinatie voor de ruimte over sterfelijkheid. Plotseling persoonlijk bekent Marsman dat ze tijdens haar ziekteproces troost heeft gezocht in de Bijbel. ‘Op momenten dat ik me het meest voelde doodgaan, en dat heel erg vond.’ Die troost en hoop is er ook in het idee van buitenaards leven: ‘Als deze planeet anders ingericht was, zou ik gered kunnen worden. Als er ergens in dit heelal technologie is, dan wil ik daar wel naartoe ontvoerd worden.’ Haar schild gaat direct weer op. Ze lacht om zichzelf voordat Janine Abbring dit kan doen. ‘God is de oorzaak van alle kwaad in de wereld, maar oké, blijkbaar geloof ik dus nu in God.’

Marsman, die haar scriptie schreef over de doodsangst van Heidegger en Sartre, heeft zelf nog geen passend ritueel gevonden voor de dood

Een opvallende uitspraak: van haar arm heeft Marsman geen afscheid genomen voordat deze geamputeerd werd. Een verpleegster had haar gesuggereerd een ceremonie te houden, Marsman zegt: ‘Ja, dan maak je het meteen…’ Ze maakt de zin niet af, maar ik denk dat ze ‘zo groot’ wil zeggen. Marsman, die haar scriptie schreef over de doodsangst van Heidegger en Sartre, heeft zelf nog geen passend ritueel gevonden voor de dood. Ze leest zelf liever geen fictie meer. Zo bewust van het feit dat haar tijd beperkt is, zegt ze: ‘Waarom zou ik me dan nog verdiepen in een personage?’ De pen is machtig, maar misschien niet machtiger dan de dood. Marsman heeft een groot verlangen naar een bewijs van een hiernamaals, maar: ‘Ik denk niet dat ik ooit echt iemand ga zijn die dat gelooft. Maar dat ik dat wil, is nieuw voor mij. Ik ben bang dat er tekens zijn maar dat ik ze mis.’

En daar houdt de doodsangst niet op. Marsman is bang om in het hiernamaals alleen te zijn: ‘Dat ik daar als eerste aankom. Mijn ouders en al mijn vrienden leven nog. Dan moet ik twintig jaar wachten.’ De diepe eenzaamheid die uit deze uitspraak spreekt, is ontstellend. Janine Abbring wordt er zelf zwaar ongemakkelijk van, prevelt iets over een drankje kunnen drinken met dode dichters. Om haar ter wille te zijn, lacht Marsman met haar mee. Dat is grootmoedig van haar. Abbring vraagt Marsman om emotie te tonen, maar vraagt op de cruciale momenten niet door.

‘Ik haal mijn schouder op,’ zegt Lieke Marsman over wat mensen van haar zouden kunnen denken. In die uitspraak zit het allemaal: haar sterfelijkheid, haar cynische humor, strijdbaarheid. Even later vertelt ze het gevoel te hebben dat het leven zijn onschuld heeft verloren. Met deze kanonnade van verdriet kan Janine Abbring niets. ‘Ik lach ook ongemak weg,’ geeft Abbring toe, later in de uitzending. Op de diepgevoelde eenzaamheid van Lieke Marsman, verpakt in prachtige oneliners, heeft ze geen antwoord. En wie heeft dat wel?

Beeld: Still via VPRO.

Mail

Marthe van Bronkhorst (zij/haar) is schrijver, theatermaker en psycholoog en studeerde aan de VU Amsterdam en Harvard Medical School. Ze schreef voor onder meer Theater Ins Blau, Sonnevanck, Over het IJ festival, Kluger Hans, Meander, De Revisor en werkt aan een roman over duikers bij uitgeverij De Geus.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

illustratie van een meisje in een tent waarin ze leest en veel spullen om zich heen heeft staan, in contrast met de paarse lucht buiten

De magen zagen bleek in dit licht

'Ik heb een onstilbare behoefte mensen van hier te ontmoeten / op zoek naar een bewoonbare waarheid.' De gedichten van Angelika Geronymaki worden bevolkt door bietjes, bralhonden en bulderende koeien: lijfelijke poëzie die je voelt en proeft. Lees meer

Automatische concepten 55

Mijn vader en ik, mijlenver uiteen

Hoe blijf je strijdvaardig als misstanden generatie na generatie niet worden opgelost? Marthe van Bronkhorst reflecteert op de relatie met haar vader en hoe ze verschillend met onrecht omgaan. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

Over het lijk van Picasso

Over het lijk van Picasso

Ferenz Jacobs onderzoekt, vijftig jaar na het overlijden van Picasso, hoe groot de prijskloof tussen commerciële kunst van mannen en vrouwen nog is. Lees meer

'Ik dacht dat je met je vriend ging'

'Ik dacht dat je met je vriend ging'

Een koetjes-en-kalfjesgesprek tussen Eva en een collega in de trein wordt ongemakkelijk wanneer hij ongefundeerde aannames doet over haar privéleven. Lees meer

Illustratie van een vrouw die een deur opent en daarachter een wereld van verschillende kleuren ziet

Rust Roest

Met dit verhaal waarin surrealisme en de werkelijkheid op een poëtische manier in elkaar overlopen, won Chris Kok de Debutantenschrijfwedstrijd van Editio. Lees meer

een persoon die naar hun eigen vervormde gezicht staart in de weerspiegeling van een telefoon

AI-angst

Wanneer Aisha in het bibliotheekcafé ineens met een human robot hybrid wordt geconfronteerd die rechtstreeks uit the Uncanny Valley schijnt te komen, lijkt het toppunt van haar industrialisatieverwarring bereikt. Lees meer

Kamer aan zee

Kamer aan zee

Twee mensen ontmoeten elkaar: de een werkt in een hotel en de ander wordt niet vaak tegengesproken. Wat volgt zijn een strandopgang, cocktails en een gedeelde sigaret. Lees meer

Baas in eigen brein

Baas in eigen brein

Marthe van Bronkhorst loopt in haar werk als psycholoog tegen een dilemma aan - is medicatie wel echt altijd de oplossing voor psychische problemen? Lees meer

Met welke zin begin ik de laatste zinnen?

Met welke zin begin ik de laatste zinnen?

Vivian Mac Gillavry schreef een reeks korte verhalen over de vragen waarmee we achterblijven vlak na de dood van een dierbare, van 'Wanneer besloot hij dat hij gecremeerd wilde worden?' tot 'Welke schoenen zijn gepast voor de uitvaart?'. Lees meer

Een versie van mezelf die ik liever niet wil leren kennen

Een versie van mezelf die ik liever niet wil leren kennen

Eva slaapt de laatste tijd slecht. De nachtelijke hersenspinsels die ze compulsief noteert 'rieken een beetje naar waanzin'. Lees meer

De tastbare droom van Escher

De tastbare droom van Escher

Ferenz Jacobs schreef over Espai XC, het Escher-achtige huis van kunstenaar Xavier Corberó: fotogeniek, maar ook verwarrend. Lees meer

Verliefde klimaatvluchtelingen

Verliefde klimaatvluchtelingen

Het is midden november en 17 graden. Twee geliefden kuieren het strand af en aanschouwen de vreemde schoonheid van het industriële landschap. Waar zullen ze gaan wonen als het water komt? Lees meer

Mijn buurjongen 1

Mijn buurjongen

"In hun vriendschap waren ze onaantastbaar, als een groep soldaten voor een veldslag." Een kwetsbaar kort verhaal van Lars Meijer waarin tractors worden opgegeten, kleedkamers vol stoom hangen en geheimen worden ontdekt. Lees meer

Welkom in het circus van de dood

Het circus met één wild dier

Marthe van Bronkhorst verbaast zich tijdens een circusact die verkeerd afloopt over hoe laconiek het publiek reageert: "We hadden met zijn allen bij de galg kunnen staan, een standrechtelijke executie, een heksenverbranding – de popcorn was rondgegaan." Lees meer

Een ongelukje in Niemandsland 3

Een ongelukje in Niemandsland

Hoe weet je of dat wat je kiest het juiste is? Een kort verhaal van Stefanie Gordin over liefde, zwangerschap en autonomie. Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Onthouden dat ik het even moet vergeten 1

Onthouden dat ik het even moet vergeten

Heeft iedereen zo'n fabelachtig goed geheugen voor schijnbaar onbenullige details, of ligt het aan Eva? Lees meer

Stuur je pitch in voor Hard//hoofd Magazine #3! 2

Stuur je pitch in voor Hard//hoofd Magazine #3!

Stuur uiterlijk 28 februari je pitch in voor de derde editie van Hard//hoofd Magazine, met als thema: ‘Aaah!’. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel