Asset 14

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Als ze volwassen is overvalt de angst dat een dierbare in gevaar is haar opnieuw, maar ziet ze ook de documentaire Fire of Love waarin twee geliefden het gevaar niet uit de weg gaan, maar juist opzoeken. Ook zij volgen een soort ritueel. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn?

Vorige lente voerde ik een ritueel uit dat ik sinds mijn jeugd niet meer heb uitgevoerd. Mijn partner lag op dat moment in het ziekenhuis met complicaties van een zware buikoperatie. Ik had mijn zorg uit handen moeten geven aan tientallen verpleegkundigen en dokters en kon niets anders doen dan naast het ziekenhuisbed zitten en wachten. Ik sloot mijn ogen en net zoals ik dat vroeger deed wanneer ik bang was, noemde ik alle mensen op waarvan ik niet wilde dat ze zouden sterven. Het is een mantra die met genoeg kracht en energie moet worden herhaald. Zolang mijn wil sterk genoeg is, denk ik, kan de wens dat deze mensen niet sterven hen in leven houden.

Dood

Het ritueel manifesteerde zich voor het eerst toen ik een jaar of vier was. Ik groeide op in een klein dorp waar iedereen al op twintigjarige leeftijd kinderen kreeg, misschien omdat er verder niet veel te doen was. Mijn ouders, stadsmensen die naar het platteland waren verhuisd, waren bewust kinderloos tot mijn moeder op een keer in huilen uitbarstte bij de gedachte dat ze nooit haar eigen baby zou vasthouden. Zo geschiedde. Ze waren eind dertig toen ze mij kregen, dus toen ik naar de basisschool ging, waren ze in de veertig. Mijn schoolvriendinnetje fluisterde me toe dat in het dorp veel vrouwen op hun tweeënveertigste al hun eerste diagnose van borstkanker of longkanker kregen, en dat ik maar moest oppassen met die oude ouders van mij. Ik schrok zo van de gedachte dat mijn ouders konden sterven dat ik vastbesloten was een manier te vinden om hen in leven te houden.

Ik hoopte dat ik het stof van de werkelijkheid kon veranderen door iets maar hard genoeg te wensen

‘s Avonds in bed, wanneer iedereen al sliep en het huis donker was, kon ik het beeld van mijn dode ouders niet uit mijn hoofd zetten. Als de gedachte aan hun sterven opkwam, probeerde ik die te onderdrukken door te wensen dat ze in leven zouden blijven. Met al mijn dwaze hoop duwde ik betekenis in mijn woorden. Ik hoopte dat ik het stof van de werkelijkheid kon veranderen door iets maar hard genoeg te wensen. Bij mijn ouders heeft het gewerkt: ze zijn inmiddels in de zestig.

Magisch denken

Jaren later vertel ik dit aan mijn therapeut. Zij noemt dit magisch denken, iets dat mensen doen in de overtuiging dat gedachtes de werkelijkheid kunnen beïnvloeden. Het klinkt misschien naïef om te denken dat je de wereld kan veranderen door woorden uit te spreken. Toch is dat wat ik geloofde.
Ik moet denken aan mijn grootvader, die altijd zei dat een kapotte klok twee keer per dag de juiste tijd aanwijst. Hij geloofde dat de waarheid van een uitspraak niet noodzakelijkerwijs betekent dat degene die de uitspraak doet altijd gelijk heeft: een klok kan de juiste tijd aangeven, maar dat betekent niet dat hij ook werkt. Volgens mij gebruikte mijn grootvader dit vooral als excuus om de kleine klok in de keuken niet te repareren.

Hij had natuurlijk gelijk. Dat een wens uitkomt, betekent niet dat het wensen heeft gewerkt. Zouden mijn ouders dan nog leven als ik die woorden nooit had uitgesproken op mijn kleine slaapkamertje? Ik geloof liever dat mijn ritueel daarmee geholpen heeft, maar ik weet dat dat is omdat ik het gevoel wil hebben dat ik de toekomst kan bepalen. Ik wil grip hebben op dingen waar ik eigenlijk geen controle over heb.

Terwijl ik bang was mijn partner te verliezen en er alles aan wilde doen om dat te voorkomen, keek ik naar een stel dat gevaar niet uit de weg ging, maar juist opzocht

Wat betekent het dat ik zo vurig wens dat de mensen waarvan ik hou in leven blijven? Toen mijn partner in het ziekenhuis lag, zag ik de Amerikaanse documentaire Fire of Love van Sara Dosa, waarin juist een verband wordt gelegd tussen liefde en het vermogen om los te laten. De film gaat over Katia en Maurice Krafft, een Frans wetenschappers-echtpaar dat hun leven doorbracht aan de rand van ‘s werelds gevaarlijkste vulkanen. Hun liefde draaide om het opzoeken van risico’s. Terwijl ik bang was mijn partner te verliezen en er alles aan wilde doen om dat te voorkomen, keek ik naar een stel dat gevaar niet uit de weg ging, maar juist opzocht. Tot mijn verbazing deden hun manieren om elkaar los te laten me denken aan mijn ritueel van vroeger.

Loslaten

In een van hun uitstapjes gaan Katia en Maurice naar een vulkanisch meer dat bestaat uit zwavelzuur. Vooral Maurice is gefascineerd door het zure water. In een scène zien we hoe hij met een andere geoloog in een tweedehands rubberbootje het zwavelmeer op gaat om het water van dichterbij te bestuderen. Katia staat aan de oever en houdt alles nauwgezet in de gaten. De mannen laten een apparaat vanaf het bootje in het water vallen om een monster van de bodem van het meer te nemen, maar als ze het apparaat omhoog takelen, blijkt dat de hoge zuurtegraad het ijzer heeft weggevreten. De wind steekt op. Ze raken meters verwijderd van de oever. Daar brengen ze uren door, drijvend in water dat hun vlees zou verslinden zodra ze het zouden aanraken.

Het is fascinerend om te zien hoe rustig de twee geologen blijven. Ze raken niet in paniek, maar staren gebiologeerd naar het hen omringende zwavelzuur. Toch gaat mijn blik niet uit naar de twee mannen in het rubberen bootje, maar naar Katia. Ze weigerde met hen mee te gaan. Als biochemicus weet ze immers dondersgoed hoe gevaarlijk het meer is. Ze waarschuwde haar man, maar hij luisterde niet. Ze kon alleen maar toekijken hoe hij zichzelf voorzichtig in het bootje liet zakken en langzaam het dodelijke meer oproeide.

Het water sluit haar net zo goed buiten als het hen opsluit

Had ze zijn boot moeten vernielen, een mes moeten pakken en hem lek moeten steken? Ze heeft hem het meer op laten gaan. Betekent dat dat ze niet van hem houdt? Of was het juist een grotere daad van liefde hem los te laten, hem stilzwijgend dat meertje op te zien roeien? Maurice leefde immers voor dit soort spektakel. Wie was zij om dat van hem af te nemen? Misschien is liefde niet je geliefde voor gevaar behoeden, maar het gevaar van iets kennen en je geliefde het toch laten doen, omdat hij het wil.

Ik kijk hoe Katia naar hem kijkt. Terwijl de twee mannen op het meer dobberen, ijsbeert ze langs de oever. Het water sluit haar net zo goed buiten als het hen opsluit. Ze lijkt meer kwaad dan bezorgd. Ze roept iets dat de microfoon niet oppikt, maar ik kan me voorstellen dat ze iets schreeuwt als: 'Ik heb het je toch gezegd!' Het klinkt als de strijdkreet van een verslagen geliefde, een minnaar die weet dat er niets meer aan te doen is, dat het straks misschien echt te laat is.

Ik zie haar heen en weer lopen en stel me voor dat ze de woorden van mijn ritueel tegen zichzelf zegt in de hoop iets aan de situatie van haar man te veranderen. Hoewel ik weet dat het inmiddels jaren geleden is dat Maurice in het bootje stapte, realiseer ik me dat ik met haar mee wens.

Het uitspreken van de namen is een daad van liefde die zich voltrekt in een paradox waar de noodzaak om los te laten en de behoefte om dichtbij te houden samenkomen

Paradox

Nu ik geen kind meer ben, weet ik dat ik mensen niet in leven kan houden door een paar woorden uit te spreken. Toch is mijn ritueel niet nutteloos. Juist in situaties van overmacht, waarin we grip op de realiteit dreigen te verliezen, zijn woorden ontzettend krachtig. Katia kon vanaf de oever niets doen, maar uit liefde voor haar man kon ze wel wensen.

Zo is het uitspreken van de namen in mijn eigen ritueel een daad van liefde die zich voltrekt in een paradox waar de noodzaak om los te laten en de behoefte om dichtbij te houden samenkomen. Hoewel ik door te wensen mijn dierbaren bij me probeer te houden, is iets wensen namelijk juist het tegenovergestelde van iets doen, het tegenovergestelde van het nemen van echte maatregelen. Ik begon te wensen dat mijn ouders in leven blijven, toen ik me realiseerde dat ze sterfelijk zijn en dat niets wat ik doe daar verandering in kan brengen. Met mijn ritueel uit ik mijn liefde omdat het me toestaat hen los te laten zonder mijn wens dat het goed me hen gaat te ontkennen. Zo laat Katia haar man in het bootje stappen en het meer op gaan, maar houdt ze wel vast aan de wens dat hij veilig terugkomt.

Of het wensen heeft gewerkt of niet, Maurice komt ongedeerd bij Katia terug. De ervaring verandert niets aan hun fascinatie voor vulkanen. Zij en haar man zullen nog tientallen jaren leven, op de rand van telkens weer een nieuwe vulkaan, voordat ze beiden door een vulkaanuitbarsting om het leven komen.

Mail

Roosje van der Kamp (zij/haar) is essayist en criticus voor Het Parool, de Filmkrant en VPRO Cinema. Ze is geïnteresseerd in de interactie tussen werkelijkheid en fictie, met name in film. Als ze niet in een filmzaal zit, praat ze graag over Kierkegaard, design lampen en reality-tv.

Aida de Jong Aida de Jong (1995) is een illustrator en poppenmaker wonend in Utrecht. In haar werk zoekt ze vaak thema's die haar beangstigen, om er vervolgens met een nieuwe blik naar te kijken.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel