Asset 14

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Als ze volwassen is overvalt de angst dat een dierbare in gevaar is haar opnieuw, maar ziet ze ook de documentaire Fire of Love waarin twee geliefden het gevaar niet uit de weg gaan, maar juist opzoeken. Ook zij volgen een soort ritueel. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn?

Vorige lente voerde ik een ritueel uit dat ik sinds mijn jeugd niet meer heb uitgevoerd. Mijn partner lag op dat moment in het ziekenhuis met complicaties van een zware buikoperatie. Ik had mijn zorg uit handen moeten geven aan tientallen verpleegkundigen en dokters en kon niets anders doen dan naast het ziekenhuisbed zitten en wachten. Ik sloot mijn ogen en net zoals ik dat vroeger deed wanneer ik bang was, noemde ik alle mensen op waarvan ik niet wilde dat ze zouden sterven. Het is een mantra die met genoeg kracht en energie moet worden herhaald. Zolang mijn wil sterk genoeg is, denk ik, kan de wens dat deze mensen niet sterven hen in leven houden.

Dood

Het ritueel manifesteerde zich voor het eerst toen ik een jaar of vier was. Ik groeide op in een klein dorp waar iedereen al op twintigjarige leeftijd kinderen kreeg, misschien omdat er verder niet veel te doen was. Mijn ouders, stadsmensen die naar het platteland waren verhuisd, waren bewust kinderloos tot mijn moeder op een keer in huilen uitbarstte bij de gedachte dat ze nooit haar eigen baby zou vasthouden. Zo geschiedde. Ze waren eind dertig toen ze mij kregen, dus toen ik naar de basisschool ging, waren ze in de veertig. Mijn schoolvriendinnetje fluisterde me toe dat in het dorp veel vrouwen op hun tweeënveertigste al hun eerste diagnose van borstkanker of longkanker kregen, en dat ik maar moest oppassen met die oude ouders van mij. Ik schrok zo van de gedachte dat mijn ouders konden sterven dat ik vastbesloten was een manier te vinden om hen in leven te houden.

Ik hoopte dat ik het stof van de werkelijkheid kon veranderen door iets maar hard genoeg te wensen

‘s Avonds in bed, wanneer iedereen al sliep en het huis donker was, kon ik het beeld van mijn dode ouders niet uit mijn hoofd zetten. Als de gedachte aan hun sterven opkwam, probeerde ik die te onderdrukken door te wensen dat ze in leven zouden blijven. Met al mijn dwaze hoop duwde ik betekenis in mijn woorden. Ik hoopte dat ik het stof van de werkelijkheid kon veranderen door iets maar hard genoeg te wensen. Bij mijn ouders heeft het gewerkt: ze zijn inmiddels in de zestig.

Magisch denken

Jaren later vertel ik dit aan mijn therapeut. Zij noemt dit magisch denken, iets dat mensen doen in de overtuiging dat gedachtes de werkelijkheid kunnen beïnvloeden. Het klinkt misschien naïef om te denken dat je de wereld kan veranderen door woorden uit te spreken. Toch is dat wat ik geloofde.
Ik moet denken aan mijn grootvader, die altijd zei dat een kapotte klok twee keer per dag de juiste tijd aanwijst. Hij geloofde dat de waarheid van een uitspraak niet noodzakelijkerwijs betekent dat degene die de uitspraak doet altijd gelijk heeft: een klok kan de juiste tijd aangeven, maar dat betekent niet dat hij ook werkt. Volgens mij gebruikte mijn grootvader dit vooral als excuus om de kleine klok in de keuken niet te repareren.

Hij had natuurlijk gelijk. Dat een wens uitkomt, betekent niet dat het wensen heeft gewerkt. Zouden mijn ouders dan nog leven als ik die woorden nooit had uitgesproken op mijn kleine slaapkamertje? Ik geloof liever dat mijn ritueel daarmee geholpen heeft, maar ik weet dat dat is omdat ik het gevoel wil hebben dat ik de toekomst kan bepalen. Ik wil grip hebben op dingen waar ik eigenlijk geen controle over heb.

Terwijl ik bang was mijn partner te verliezen en er alles aan wilde doen om dat te voorkomen, keek ik naar een stel dat gevaar niet uit de weg ging, maar juist opzocht

Wat betekent het dat ik zo vurig wens dat de mensen waarvan ik hou in leven blijven? Toen mijn partner in het ziekenhuis lag, zag ik de Amerikaanse documentaire Fire of Love van Sara Dosa, waarin juist een verband wordt gelegd tussen liefde en het vermogen om los te laten. De film gaat over Katia en Maurice Krafft, een Frans wetenschappers-echtpaar dat hun leven doorbracht aan de rand van ‘s werelds gevaarlijkste vulkanen. Hun liefde draaide om het opzoeken van risico’s. Terwijl ik bang was mijn partner te verliezen en er alles aan wilde doen om dat te voorkomen, keek ik naar een stel dat gevaar niet uit de weg ging, maar juist opzocht. Tot mijn verbazing deden hun manieren om elkaar los te laten me denken aan mijn ritueel van vroeger.

Loslaten

In een van hun uitstapjes gaan Katia en Maurice naar een vulkanisch meer dat bestaat uit zwavelzuur. Vooral Maurice is gefascineerd door het zure water. In een scène zien we hoe hij met een andere geoloog in een tweedehands rubberbootje het zwavelmeer op gaat om het water van dichterbij te bestuderen. Katia staat aan de oever en houdt alles nauwgezet in de gaten. De mannen laten een apparaat vanaf het bootje in het water vallen om een monster van de bodem van het meer te nemen, maar als ze het apparaat omhoog takelen, blijkt dat de hoge zuurtegraad het ijzer heeft weggevreten. De wind steekt op. Ze raken meters verwijderd van de oever. Daar brengen ze uren door, drijvend in water dat hun vlees zou verslinden zodra ze het zouden aanraken.

Het is fascinerend om te zien hoe rustig de twee geologen blijven. Ze raken niet in paniek, maar staren gebiologeerd naar het hen omringende zwavelzuur. Toch gaat mijn blik niet uit naar de twee mannen in het rubberen bootje, maar naar Katia. Ze weigerde met hen mee te gaan. Als biochemicus weet ze immers dondersgoed hoe gevaarlijk het meer is. Ze waarschuwde haar man, maar hij luisterde niet. Ze kon alleen maar toekijken hoe hij zichzelf voorzichtig in het bootje liet zakken en langzaam het dodelijke meer oproeide.

Het water sluit haar net zo goed buiten als het hen opsluit

Had ze zijn boot moeten vernielen, een mes moeten pakken en hem lek moeten steken? Ze heeft hem het meer op laten gaan. Betekent dat dat ze niet van hem houdt? Of was het juist een grotere daad van liefde hem los te laten, hem stilzwijgend dat meertje op te zien roeien? Maurice leefde immers voor dit soort spektakel. Wie was zij om dat van hem af te nemen? Misschien is liefde niet je geliefde voor gevaar behoeden, maar het gevaar van iets kennen en je geliefde het toch laten doen, omdat hij het wil.

Ik kijk hoe Katia naar hem kijkt. Terwijl de twee mannen op het meer dobberen, ijsbeert ze langs de oever. Het water sluit haar net zo goed buiten als het hen opsluit. Ze lijkt meer kwaad dan bezorgd. Ze roept iets dat de microfoon niet oppikt, maar ik kan me voorstellen dat ze iets schreeuwt als: 'Ik heb het je toch gezegd!' Het klinkt als de strijdkreet van een verslagen geliefde, een minnaar die weet dat er niets meer aan te doen is, dat het straks misschien echt te laat is.

Ik zie haar heen en weer lopen en stel me voor dat ze de woorden van mijn ritueel tegen zichzelf zegt in de hoop iets aan de situatie van haar man te veranderen. Hoewel ik weet dat het inmiddels jaren geleden is dat Maurice in het bootje stapte, realiseer ik me dat ik met haar mee wens.

Het uitspreken van de namen is een daad van liefde die zich voltrekt in een paradox waar de noodzaak om los te laten en de behoefte om dichtbij te houden samenkomen

Paradox

Nu ik geen kind meer ben, weet ik dat ik mensen niet in leven kan houden door een paar woorden uit te spreken. Toch is mijn ritueel niet nutteloos. Juist in situaties van overmacht, waarin we grip op de realiteit dreigen te verliezen, zijn woorden ontzettend krachtig. Katia kon vanaf de oever niets doen, maar uit liefde voor haar man kon ze wel wensen.

Zo is het uitspreken van de namen in mijn eigen ritueel een daad van liefde die zich voltrekt in een paradox waar de noodzaak om los te laten en de behoefte om dichtbij te houden samenkomen. Hoewel ik door te wensen mijn dierbaren bij me probeer te houden, is iets wensen namelijk juist het tegenovergestelde van iets doen, het tegenovergestelde van het nemen van echte maatregelen. Ik begon te wensen dat mijn ouders in leven blijven, toen ik me realiseerde dat ze sterfelijk zijn en dat niets wat ik doe daar verandering in kan brengen. Met mijn ritueel uit ik mijn liefde omdat het me toestaat hen los te laten zonder mijn wens dat het goed me hen gaat te ontkennen. Zo laat Katia haar man in het bootje stappen en het meer op gaan, maar houdt ze wel vast aan de wens dat hij veilig terugkomt.

Of het wensen heeft gewerkt of niet, Maurice komt ongedeerd bij Katia terug. De ervaring verandert niets aan hun fascinatie voor vulkanen. Zij en haar man zullen nog tientallen jaren leven, op de rand van telkens weer een nieuwe vulkaan, voordat ze beiden door een vulkaanuitbarsting om het leven komen.

Mail

Roosje van der Kamp (zij/haar) is essayist en criticus voor Het Parool, de Filmkrant en VPRO Cinema. Ze is geïnteresseerd in de interactie tussen werkelijkheid en fictie, met name in film. Als ze niet in een filmzaal zit, praat ze graag over Kierkegaard, design lampen en reality-tv.

Aida de Jong Aida de Jong (1995) is een illustrator en poppenmaker wonend in Utrecht. In haar werk zoekt ze vaak thema's die haar beangstigen, om er vervolgens met een nieuwe blik naar te kijken.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer