Goya was een mooie gek." /> Goya was een mooie gek." />
Asset 14

Mesjogge

Elke dag verschijnt op Hardhoofd het fameuze woord van de dag. Bij één van deze woorden zoekt Mila elke maand een passend beeld uit de kunstgeschiedenis.

Goya (1746-1828) verbeeldde horrorscenario’s en nachtmerries als geen ander in zijn etsen en schilderijen. Zo goed dat je er zelf nachtmerries van kunt krijgen. Ik had er gisternacht zelf nog één.


Francisco de Goya y Lucientes, Saturnus, zijn zoon verslindend (1820-23)

Goya leefde in roerige tijden: de Kerk (de Spaanse Inquisitie) en het koningshuis heersten met harde hand over Spanje, om in 1808 gedwongen plaats te maken voor Napoleon met zijn bloederige Franse Revolutie. De Napoleontische oorlogen hebben Goya geïnspireerd tot zijn beroemdste etsen. Na de revolutie keerde het Koninklijke regime weer terug, maar Goya had ook hier weinig mee en vertrok naar Frankrijk waar hij later ook stierf.

Angst, pijn en waanzin vormen belangrijke thema’s in zijn werk. Hij was misschien wel de eerste kunstenaar die op een zo directe wijze van de gruwelijkheden van een oorlog getuigde (zie zijn serie satirische etsenk, Los Caprichos) en tot uiting bracht tot wat voor kwaad de mens in staat is in naam van de vrijheid. Dit kwaad uit zich in zijn nog zwartere serie Los Desastros de la Guerra in de menselijke drift tot doden. In zijn etsen, tekeningen en schilderijen zien we kindermoord, kannibalisme, verkrachtingen, onthoofdingen en martelingen voorbijkomen. Zijn werk wordt bevolkt door heksen, enge dwergen en duivels. Maar ook worden vrouwen vaak hoeren (met voeten die naar buiten wijzen, oftewel benen gespreid), mannen viezeriken en kerkleiders zo corrupt als de neten.

Goya laat in zijn werk zijn afschuw voor de Spaanse Inquisitie en de strijd tussen de Spanjaarden en de Fransen blijken. Niettemin werkte hij in opdracht voor de Kerk en was hij hofschilder van de Spaanse koninklijke familie onder Karel IV. Hij maakte veel portretten, waarin hij zijn opdrachtgevers zo realistisch mogelijk weergaf, waardoor ze vaak niet als moeders mooisten uit de letterlijke verf kwamen. Vooral koningin Maria Luisa moest het ontgelden. Maar Goya beeldde haar wel af als een sterke vrouw die thuis de broek aan had. De portretten doen bijna karikaturaal en grotesk aan en het is de vraag hoe Goya hier mee weg kwam. Sommige kunsthistorici gaan ervan uit dat Goya de koninklijke familie afbeeldde zoals ze zichzelf ook daadwerkelijk zagen, en ook knapper dan ze daadwerkelijk waren.

Goya maakte dit schilderij op de muur van zijn eetkamer, tijdens de periode aan het eind van zijn leven, tussen 1819 en 1823. In de negentiende eeuw is het op doek overgebracht. Het maakt deel uit van zijn ‘zwarte schilderijen’ een serie muurschilderingen in zijn huis. Deze schilderijen maakte hij voor zichzelf. De titels heeft Goya niet zelf gegeven, maar zijn pas na zijn dood ontstaan. De afbeelding hierboven zou verwijzen naar Saturnus. Wie was deze god? Saturnus was de Romeinse god van de landbouw. Hij was de zoon van Uranus (Hemel) en Gaia (Aarde), en getrouwd met Rhea. Het verhaal wil dat Saturnus’ ouders hem voorspelden dat een van zijn kinderen hem van de troon zou stoten. Eerder had Saturnus zijn eigen vader onteerd door hem (samen met zijn moeder!) te castreren. Omdat hij zijn macht niet wilde verliezen, besloot deze malle Saturnus zijn pasgeboren kinderen op te eten. Hij slaagde hierin bij de eerste vijf, maar bij de zesde gaf zijn vrouw Rhea hem stiekem een steen te eten en stuurde het kind (Jupiter, oftewel Zeus) naar Kreta. Jupiter gaf Saturnus later een braakmiddel waardoor hij zijn vijf eerste kinderen uitkotste, en onttroonde hem inderdaad.

Goya’s schilderij heeft echter weinig met de mythe te maken. Hij concentreert zich op Saturnus’ wrede daad en zijn bijbehorende gezichtsuitdrukking. Vooral zijn ogen spreken een demonische waanzin en angst uit. Het is merkwaardig dat Goya de baby een volwassen lijf heeft gegeven. Een vrouwenlijf, als je naar de billen kijkt. Wat voor gedachte zat hierachter? Was Goya een vrouwenhater? Dat blijkt in ieder geval niet uit ander werk.

Er doen een aantal interpretaties de ronde over dit schilderij. Misschien staat dit beeld voor de Franse Revolutie. Staat deze Saturnus dan voor Napoleon? Het conflict tussen jong en oud? Of voor het begrip Tijd in het algemeen? Misschien is het wel Goya’s mensbeeld dat we hier afgebeeld zien. Of gaat het meer over Goya’s eigen leven? Hij verloor zelf een aantal kinderen en had slechts een zoon die een volwassen leeftijd bereikte.

In de periode dat Goya zijn ‘zwarte schilderijen’ vervaardigde, was hij volledig doof. Dit had misschien te maken met een loodvergiftiging, er zat indertijd nog zogenaamd lood-carbonaat in de verf een giftige stof die de hersenen kan beschadigen. Hij zou hierdoor ook paranoïde zijn geworden, maar dat is misschien maar een fantasie van de kunsthistorici. Hij lijkt in ieder geval enigszins in een isolement te zitten, gezien de donkere kleuren en de mysterieuze taferelen die we op de schilderijen zien.

Deze Saturnus doet trouwens ook erg denken aan het kind etende monster uit de film Pan’s Labyrinth.

Mail

Mila

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
 1

Een luik naar het verleden

De opa van Emma Stomp vertrok vanuit Curaçao naar Nederland. In haar gedichten observeert ze het gemis dat dat met zich meebrengt. 'Koop een wollen muts tegen de regen en kou, bid tweemaal daags voor je examens, denk aan thuis maar niet te veel, weet dat alles uiteindelijk is voorbestemd.' Lees meer

Die betere wereld wordt al gemaakt

Die betere wereld wordt al gemaakt

Kun je, met alles wat er gebeurt in de wereld, nog gelukkig zijn? Marthe van Bronkhorst vindt het antwoord en ontdekt een boel hoopvolle initiatieven Lees meer

Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Harnas’, het achtste Hard//hoofd Magazine!

In welk harnas hul jij je? Stuur voor 14 september je pitch in en draag met een (beeld)verhaal, essay, poëzie of kunstkritiek bij aan het magazine ‘Harnas’. Lees meer

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Misschien voor mezelf, maar niet voor jou

Eva van den Boogaard lijkt op iemand die ze nooit gekend heeft. Via een persoonlijke brief en een angstaanjagende gebeurtenis leert ze hem toch een beetje kennen. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Mijn Apocalypsis Leydenensis 1

Mijn Apocalypsis Leydenensis

In deze gedichten vliegt Joshua Snijders koerend over een postapocalyptisch Leiden, zijn Lays-chipszakjes tijdens een uitstapje in de Melkweg achtergelaten en zwemmen walvissen op wieltjes. 'De vraag is of je voetafdrukken kunt achterlaten wanneer er geen zwaartekracht is.' Lees meer

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Lois Cohen maakte foto voor onze kunstverzamelaars: ‘Ik regisseerde per ongeluk een etalagepop’

Word vóór 1 juli kunstverzamelaar bij Hard//hoofd en ontvang een unieke print van Lois Cohen! In gesprek met chef Kunst Jorne Vriens licht Lois een tipje van de sluier op. Lees meer

Was dit nou een flirt?

Was dit nou een flirt?

Als de Amsterdamse Carrie Bradshaw schrijft Marthe van Bronkhorst over de schemerflirt: een net te lange blik, een ambigu compliment, een hand die 'per ongeluk' de jouwe aanraakt. Lees meer

In gesprek met Jacqueline Peeters

In gesprek met Jacqueline Peeters: ‘Schilderen is denken en doen’

Aucke Paulusma gaat in gesprek met Jacqueline Peeters over haar nieuwe tentoonstelling. ‘Ik hoop dat ze in mijn werk iets van die spanning zien tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft, en dat ze voelen hoe ik dat proces van schilderen benader.’ Lees meer

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Terugblik op de schrijfworkshop: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?'

Op 25 mei organiseerde Hard//hoofd een schrijfworkshop met het thema: 'Hoe schrijf je over mannelijkheid?' Tijdens deze middag hebben de uitgekozen deelnemers onder begeleiding van één van de vier hosts uit het netwerk van Hard//hoofd de tijd gekregen om ideeën uit te wisselen, hun eigen tekst aan te scherpen en te reflecteren op hun eigen schrijfproces. Samen met de hosts kijken we terug op een verdiepende, inspirerende dag vol uitwisseling en reflecties. Lees meer

Dit maakten onze kunstverzamelaars en magazineabonnees mogelijk in 2024

Dit maakten onze kunstverzamelaars mogelijk in 2024

Kunstverzamelaars dragen bij aan onze missie om nieuw talent te ondersteunen en een vrije ruimte te bieden. We leggen graag uit hoe we de donaties in 2024 hebben besteed. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

Water landt zachter

Water landt zachter

Via een staalarbeider en een PVV-stemmer onderzoekt Angelika Geronymaki zichzelf. Kan ze, zonder het doen van aannames, de ander leren kennen? Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

De talkshow is dood, lang leve de talkshow

In deze colum geeft Marthe Bronkhorst je een van haar geheime toverzinnen om vervelende talkshowgasten de mond te snoeren. 'Is dat zo?' Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer