Goya was een mooie gek." /> Goya was een mooie gek." />
Asset 14

Mesjogge

Elke dag verschijnt op Hardhoofd het fameuze woord van de dag. Bij één van deze woorden zoekt Mila elke maand een passend beeld uit de kunstgeschiedenis.

Goya (1746-1828) verbeeldde horrorscenario’s en nachtmerries als geen ander in zijn etsen en schilderijen. Zo goed dat je er zelf nachtmerries van kunt krijgen. Ik had er gisternacht zelf nog één.


Francisco de Goya y Lucientes, Saturnus, zijn zoon verslindend (1820-23)

Goya leefde in roerige tijden: de Kerk (de Spaanse Inquisitie) en het koningshuis heersten met harde hand over Spanje, om in 1808 gedwongen plaats te maken voor Napoleon met zijn bloederige Franse Revolutie. De Napoleontische oorlogen hebben Goya geïnspireerd tot zijn beroemdste etsen. Na de revolutie keerde het Koninklijke regime weer terug, maar Goya had ook hier weinig mee en vertrok naar Frankrijk waar hij later ook stierf.

Angst, pijn en waanzin vormen belangrijke thema’s in zijn werk. Hij was misschien wel de eerste kunstenaar die op een zo directe wijze van de gruwelijkheden van een oorlog getuigde (zie zijn serie satirische etsenk, Los Caprichos) en tot uiting bracht tot wat voor kwaad de mens in staat is in naam van de vrijheid. Dit kwaad uit zich in zijn nog zwartere serie Los Desastros de la Guerra in de menselijke drift tot doden. In zijn etsen, tekeningen en schilderijen zien we kindermoord, kannibalisme, verkrachtingen, onthoofdingen en martelingen voorbijkomen. Zijn werk wordt bevolkt door heksen, enge dwergen en duivels. Maar ook worden vrouwen vaak hoeren (met voeten die naar buiten wijzen, oftewel benen gespreid), mannen viezeriken en kerkleiders zo corrupt als de neten.

Goya laat in zijn werk zijn afschuw voor de Spaanse Inquisitie en de strijd tussen de Spanjaarden en de Fransen blijken. Niettemin werkte hij in opdracht voor de Kerk en was hij hofschilder van de Spaanse koninklijke familie onder Karel IV. Hij maakte veel portretten, waarin hij zijn opdrachtgevers zo realistisch mogelijk weergaf, waardoor ze vaak niet als moeders mooisten uit de letterlijke verf kwamen. Vooral koningin Maria Luisa moest het ontgelden. Maar Goya beeldde haar wel af als een sterke vrouw die thuis de broek aan had. De portretten doen bijna karikaturaal en grotesk aan en het is de vraag hoe Goya hier mee weg kwam. Sommige kunsthistorici gaan ervan uit dat Goya de koninklijke familie afbeeldde zoals ze zichzelf ook daadwerkelijk zagen, en ook knapper dan ze daadwerkelijk waren.

Goya maakte dit schilderij op de muur van zijn eetkamer, tijdens de periode aan het eind van zijn leven, tussen 1819 en 1823. In de negentiende eeuw is het op doek overgebracht. Het maakt deel uit van zijn ‘zwarte schilderijen’ een serie muurschilderingen in zijn huis. Deze schilderijen maakte hij voor zichzelf. De titels heeft Goya niet zelf gegeven, maar zijn pas na zijn dood ontstaan. De afbeelding hierboven zou verwijzen naar Saturnus. Wie was deze god? Saturnus was de Romeinse god van de landbouw. Hij was de zoon van Uranus (Hemel) en Gaia (Aarde), en getrouwd met Rhea. Het verhaal wil dat Saturnus’ ouders hem voorspelden dat een van zijn kinderen hem van de troon zou stoten. Eerder had Saturnus zijn eigen vader onteerd door hem (samen met zijn moeder!) te castreren. Omdat hij zijn macht niet wilde verliezen, besloot deze malle Saturnus zijn pasgeboren kinderen op te eten. Hij slaagde hierin bij de eerste vijf, maar bij de zesde gaf zijn vrouw Rhea hem stiekem een steen te eten en stuurde het kind (Jupiter, oftewel Zeus) naar Kreta. Jupiter gaf Saturnus later een braakmiddel waardoor hij zijn vijf eerste kinderen uitkotste, en onttroonde hem inderdaad.

Goya’s schilderij heeft echter weinig met de mythe te maken. Hij concentreert zich op Saturnus’ wrede daad en zijn bijbehorende gezichtsuitdrukking. Vooral zijn ogen spreken een demonische waanzin en angst uit. Het is merkwaardig dat Goya de baby een volwassen lijf heeft gegeven. Een vrouwenlijf, als je naar de billen kijkt. Wat voor gedachte zat hierachter? Was Goya een vrouwenhater? Dat blijkt in ieder geval niet uit ander werk.

Er doen een aantal interpretaties de ronde over dit schilderij. Misschien staat dit beeld voor de Franse Revolutie. Staat deze Saturnus dan voor Napoleon? Het conflict tussen jong en oud? Of voor het begrip Tijd in het algemeen? Misschien is het wel Goya’s mensbeeld dat we hier afgebeeld zien. Of gaat het meer over Goya’s eigen leven? Hij verloor zelf een aantal kinderen en had slechts een zoon die een volwassen leeftijd bereikte.

In de periode dat Goya zijn ‘zwarte schilderijen’ vervaardigde, was hij volledig doof. Dit had misschien te maken met een loodvergiftiging, er zat indertijd nog zogenaamd lood-carbonaat in de verf een giftige stof die de hersenen kan beschadigen. Hij zou hierdoor ook paranoïde zijn geworden, maar dat is misschien maar een fantasie van de kunsthistorici. Hij lijkt in ieder geval enigszins in een isolement te zitten, gezien de donkere kleuren en de mysterieuze taferelen die we op de schilderijen zien.

Deze Saturnus doet trouwens ook erg denken aan het kind etende monster uit de film Pan’s Labyrinth.

Mail

Mila

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Eenzaamheid trekt me niet, maar ik heb er behoefte aan

Eenzaamheid trekt me niet, maar ik heb er behoefte aan

Eva van den Boogaard schreef een brief aan Roland Barthes, die in zijn dagboeken over eenzaamheid en vrijheid schreef wat zij zelf niet kon verwoorden. “Je hebt me lang gerustgesteld, maar waar ik de herkenning eerst geruststellend vond, vind ik haar de laatste tijd steeds verontrustender.” Lees meer

De sofaconstante

De sofaconstante

Uschi Cop schreef een claustrofobische verhalenbundel over zes levens die getekend zijn door een verlangen naar zingeving. De sofaconstante is een voorpublicatie van een van die verhalen uit haar bundel 'Zwaktebod'. Lees meer

Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik toch een mannenhater?’ 6

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik dan toch een mannenhater?’

Puck Lingbeek's vader stelt dat haar boosheid richting mannen haar interpretaties van kunst beïnvloedt. Puck is het daar niet mee eens, maar het zet het haar wel aan het denken. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Voesten

Voesten

"Misschien is dat man zijn hier: hetzelfde bewegen als de anderen." Voesten van Werner de Valk is een kort verhaal over een eiland met een duistere traditie en over het moeten bewijzen van mannelijkheid. Lees meer

Muze

Muze

Loren Snel schreef een roman over hoe samen te zijn met een ander en intussen trouw te blijven aan jezelf. Haar debuut verschijnt 25 oktober bij uitgeverij Prometheus. Hier lees je een voorpublicatie. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Jari

Jari

Dave Boomkens schreef een verhaal over troosteloosheid, onmacht en opgroeien. Over hoe je in een treurig flatgebouw, tussen de nieuwsprogrammering en sportwedstrijden door, een vriend kunt vinden en verliezen. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Geef de dag een naam

Geef de dag een naam

Op een hete zomerdag wordt Felipe zwetend wakker. Deze dag, die heet en broeierig is, brengt hem uit evenwicht, tot hij uiteindelijk doet wat hij gezworen had nooit te doen: hij begint te drinken. Een fragment uit de afstudeernovelle van Tiemen Hageman over het verleden proberen los te laten, het leven ruimte geven en adolescent worden. Lees meer

Aaah, het launchfeest!

Aaah, het launchfeest!

Na de lancering van ons derde papieren tijdschrift willen we onze lezers, schrijvers en makers graag uitnodigen om dit grote succes samen met Hard//hoofd te vieren op 26 oktober in Amsterdam. Lees meer

Tussen de randen van een aquarium

Tussen de randen van een aquarium

Wie ben je als je alles kunt zijn? In het fragmentarische afstudeerwerk van Ettie Edens veranderen mensen onder andere in een hoopje, een steen, een natuurkundedocent, water, iemand die limonade drinkt en een lantaarnpaal. Lees meer

Automatische concepten 71

We hebben een probleem met de derde helft

Een voetbalwedstrijd stopt officieel misschien op het veld, maar Marthe van Bronkhorst merkt in de trein dat het slinkse spel doorgaat. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer