Asset 14

Voltooid Herstelde Tijd. Voorbij de schaamte rondom slachtofferschap

Voltooid Herstelde Tijd 1

Tessel ten Zweege werd slachtoffer van intiem partnergeweld maar herkent zich totaal niet in de beelden die we daar doorgaans van te zien krijgen. Lara van Gaalen laat met haar kunstproject Voltooid Herstelde Tijd zien dat het ook anders kan. Het portret dat zij van Tessel maakte toont geen machteloze vrouw, maar een strijdbare feminist die de schaamte heeft doorbroken.

Ik kwam het zelfportret van Nan Goldin, 'Nan one month after being battered', voor het eerst tegen tijdens een familiebezoekje aan het Stedelijk Museum. Het was een paar maanden nadat ik zelf mishandeld was. Ik keek Nan Goldin aan en liep langzaam naar haar toe. Ik had het gevoel dat ze ook naar mij keek.

Destijds was mijn slachtofferschap nog een geheim. Ik had het alleen aan mijn partner van destijds verteld, omdat hij nog wel eens met mijn onverwerkte trauma moest dealen. Ik had één, misschien twee vriendinnen in vertrouwen genomen, maar hield mijn ervaring met misbruik heel bewust geheim voor mijn familie.

Toen ik mijn moeder in het museum achter me naar adem hoorde happen bij de aanblik van een mishandelde Goldin, dacht ik even dat ik erbij was. Alsof het voor iedereen in de tentoonstellingsruimte duidelijk was dat zij en ik blikken uitwisselden die zeiden: ‘Ik weet hoe je je voelt.’

Ik liep verder naar het volgende kunstwerk, maar Nan bleef in haar lijst en confronteerde stoer elke kijker met de realiteit van intiem partnergeweld. In tegenstelling tot de meeste slachtoffers, waaronder ikzelf, verborg ze haar wonden of blauwe plekken niet en leek ze zich niet te schamen.

Schaamte en intiem partnergeweld: een dodelijke combinatie
Onlangs sprak ik een vrouw wier schreeuwende ruzies met haar man wel eens uitliepen op klappen en zelfs wurging. Ze vertelde me dat ze meer bezig was met of de buren het hadden gehoord, dan of ze zelf de volgende ochtend nog zou meemaken.

We moeten de kracht van schaamte niet onderschatten. Schaamte en stilte zijn een vicieuze cirkel. Door schaamte blijven slachtoffers stil, maar wanneer je niets hoort over anderen die hetzelfde hebben meegemaakt, wordt de schaamte ook niet doorbroken. Het zal wel aan mij liggen, denk je dan.

Door schaamte blijven slachtoffers stil, maar wanneer je niets hoort over anderen die hetzelfde hebben meegemaakt, wordt de schaamte ook niet doorbroken.

Als je je als slachtoffer schaamt voor je slachtofferschap, dan vormt dat één van vele obstakels die ervoor zorgen dat je niet aan de bel trekt. In mijn geval betekende aangifte doen dat ik het geweld ook moeilijker geheim kon houden voor mijn ouders en vrienden, iets waar ik bij lange na nog niet klaar voor was. Een melding aan de politie bleef mede hierom uit.

Slachtoffers in beeld
Iemand die zich hard maakt voor de zichtbaarheid van slachtoffers is Lara van Gaalen. Vorig jaar vroeg ze mij of ik wilde meewerken aan haar project Voltooid Herstelde Tijd, een portretserie die slachtoffers van verschillende vormen van geweld en misbruik laat zien, op posters door de stad. Ik twijfelde, want de beelden die ik van slachtoffers ken zijn vaak extreem sensationeel. Misdaadseries als Law & Order: Special Victims Unit maken van partnergeweldzaken een hyperbool: daders zijn door en door slecht en openlijk onsympathiek tegen iedereen, slachtoffers zijn gehersenspoeld en praten amper (en als ze dat wel doen met een angstig piepstemmetje).

In de realiteit zijn daders ogenschijnlijk normale mensen die vriendelijk doen tegen hun omgeving, behalve tegen hun partner. Juist daardoor worden slachtoffers vaak niet geloofd: ‘Maar hij zou dat nooit doen, tegen mij is hij altijd heel aardig!’ Nieuwsitems over partnergeweld worden aangekleed met stockfoto’s van tengere vrouwen die in elkaar gedoken op de grond zitten, huilend of hun hoofd bedekkend met hun handen. Dit soort beelden moeten medelijden opwekken voor het slachtoffer, maar staan bekend als pity-porn: sensationele en oppervlakkige representatie die meer kwaad doet dan goed.

Pity-porn: sensationele en oppervlakkige representatie die meer kwaad doet dan goed

Inmiddels schrijf ik veel over mijn slachtofferschap om deze stigmatisering stukje bij beetje tegen te gaan. Af en toe is dat heel pijnlijk. Ik betreed een platform om mijn verhaal te doen en word door journalisten weer terug in dat zielige slachtofferrolletje geduwd. Bij een interview voor Hart van Nederland vroeg een journalist of ik al het fysieke letsel dat mijn ex me had bezorgd even wilde opsommen, dat leek haar een leuke cut om de aandacht van de kijker te trekken.

Dat is wat ik bedoel als ik het heb over pity-porn. Het gebeurt vaker bij dit soort media dat mijn inhoudelijke, meer complexe uitspraken over slachtofferhulp of stigmatisering worden weggeknipt, en alleen de anekdote over een bijtwond in mijn gezicht in de uitzending komt.

Ik? Een slachtoffer?
In de periode dat ik werd mishandeld hield ik me veel bezig met feminisme. Ik las strijdbare boeken van feministische woordkunstenaressen en schreef een pamflet over de vrouwenzaak. Maar thuis werd ik in elkaar getimmerd. Ik voelde me een fraudeur: buitenshuis preken houden over hoe irritant mansplaining is, maar geen weerwoord hebben als mijn vriend me uitschold.

Het label ‘slachtoffer’ vermeed ik ondertussen als de pest. Ik werd geconfronteerd met mijn eigen vooroordeel over slachtoffers, die ik inderdaad associeerde met zwakke vrouwen met een piepstemmetje. Ik was liever de stoere feminist. Op medelijden en sensationele drama zat ik niet te wachten. Zelfs op momenten dat dat moeilijker was, bijvoorbeeld toen ik die wond in mijn gezicht had, loog ik steevast over onze relatie. Mijn ouders had ik wijsgemaakt dat ik met mijn gezicht in de glasscherven was gevallen in één of andere kroeg.

Ik was liever de stoere feminist. Op medelijden en sensationele drama zat ik niet te wachten.

‘Slachtoffer’ is een veel omstreden term in het gesprek rondom partnergeweld, of gendergerelateerd geweld in het algemeen. 'In de jaren tachtig begonnen pleitbezorgers in de anti-verkrachtingsbeweging op te roepen tot het aannemen van de term survivor om te erkennen dat slachtoffers hun ervaring met geweld hadden overleefd en dat ze bleven overleven', schrijft Angela Hattery, professor in genderstudies. Ik snap die gedachtegang wel, maar vraag me ook af: tot in hoeverre draagt die afkeer van het woord juist bij aan het stigmatiseren van slachtofferschap?

Slachtofferschap en strijdbaarheid: allesbehalve tegengestelden
Het gesprek met Lara gaf me gelukkig alle ruimte voor mijn verhaal. Lara is zelf ook slachtoffer (geweest) en bij onze eerste ontmoeting hebben we uitvoerig zitten praten over onze keuze om het woord ‘slachtoffer’ te omarmen, de stereotypes van slachtoffers en onze gezamenlijke schijthekel aan pity-porn. Het was bovendien een verademing om met iemand te praten over partnergeweld die niet vroeg naar het hoe en wat van mijn relatie toen, maar vooral geïnteresseerd was in hoe het nu met me gaat.

Mijn lichaam vulde zich met energie en plezier toen ik Lara zag spreken en bewegen: ze paste helemaal niet binnen het beeld van de ineengedoken, afgezonderde vrouw dat we kennen uit SIRE-campagnes of RTL-programma’s over misbruik. Ze was vrolijk en had nu een gezonde en fijne relatie. Dat kan dus prima! Vol enthousiasme en strijdbaarheid die ik kende uit feminisme, maar nog amper in deze context had mogen aanschouwen, vertelde ze over haar plannen voor de fotoserie.

Voltooid Herstelde Tijd is een project waarin niet het geweld, maar juist het herstel centraal staat

‘Campagne’s en reportages over geweld in afhankelijkheidsrelaties focussen vaak op het geweld en de gevolgen daarvan. Voorbeelden zijn foto’s van letsel in het gezicht of een persoon die angstig in een hoek zit in afwachting van het dreigende geweld. Angst, schaamte en geweld worden uitgebeeld en daarmee bevestigd. Voltooid Herstelde Tijd is een project waarin niet het geweld, maar juist het herstel centraal staat.’ Ik zat het hele gesprek agressief ja te knikken.

Geheel de schaamte voorbij
Rond die tijd had ik mijn allerlaatste therapiesessie. Mijn therapeut gaf me complimenten over mijn vooruitgang en hoe goed ik kan vertellen over wat er in mijn hoofd zit. Zo voel ik dat ook. Zo zonder schaamte en nu mijn PTSS inmiddels behandeld is, komen mijn ervaringen er ongefilterd en duidelijk uit. Meedoen aan Lara’s kunstproject sloot naadloos aan op hoe ik me die maand voelde.

De posters stonden een tijdje op trotters in het Oosterpark in Amsterdam, waar ik laatst een wandeling maakte met een van mijn beste vriendinnen. Ik keek mezelf aan, net als toen ik oogcontact maakte met Nan Goldin in het Stedelijk. ‘Tessel two years after being battered.’

Mijn blauwe plekken zijn inmiddels vervaagd en de holle ogen die ik tijdens die relatie terugzag in de spiegel, zien er nu fris en vriendelijk uit. Ik heb geen make-up op, want ik heb geen concealer meer nodig om mijn verwondingen te bedekken. Op mijn neus zit nog steeds een litteken van de tandafdrukken van mijn ex, maar dat kun je bijna niet zien. Ik glimlach een beetje naar Lara in de studio.

Mijn vriendin en ik kijken vol bewondering tegen de trotter op. Ze leest de quote voor die ernaast gedrukt staat. ‘Ik heb dit overleefd en kan nog steeds liefhebben en leuke dingen doen. Daar voel ik me sterk bij.’ Die paar seconden waren adembenemend. Jaren van leugens en de angst om betrapt te worden hadden uiteindelijk geleid tot dit moment, in het Oosterpark, in de winterzon, met mijn verhaal open en bloot op een trotter. Ik was geheel de schaamte voorbij.

Beeld: 'Voltooid Herstelde Tijd' door Lara van Gaalen. De trotters waar Tessel over schrijft, zijn op dit moment helaas nergens te zien. De foto's op de trotters zijn een reproductie van tegels, die (wanneer de bibliotheken weer open zijn) te zien zijn in de Openbare Bibliotheek Amsterdam tot eind april. Vanaf 15 maart zijn de kunstwerken ook te zien tijdens de expositie ‘Parels van Betondorp’ in Amsterdam-Oost. Michel Schnater was als fotograaf betrokken bij het project.

Mail

Tessel ten Zweege studeert Gender Studies aan de Universiteit Utrecht, brengt haar Instagramvolgers in beweging met haar activisme en schrijft voor OneWorld, VICE en Bedrock Magazine. Seksueel geweld, anticonceptie en hormonale gezondheid, en biseksualiteit zijn veelvoorkomende thema’s in haar schrijfsels en illustraties.

Lara van Gaalen

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer