Illustratie: Floris Otto Vijf dooie en minder dooie filosofen over de vrijheid van meningsuiting." /> Illustratie: Floris Otto Vijf dooie en minder dooie filosofen over de vrijheid van meningsuiting." />
Asset 14

Voltaire vermoeidheid


Illustratie: Floris Otto

Eén van de meest bejubelde filmpjes op internet van de afgelopen jaren is het fragment uit De Meisjes van Halal waarin Hans Teeuwen de presentatrices de les leest over de vrijheid van meningsuiting. De strekking was dat alles gezegd mag worden en dat de zielenpijn die het soms oplevert het offer is dat we daarvoor maken: niet alleen moslims voelen zich weleens beledigd. Geert Wilders is net als Teeuwen een absolutist als het gaat om de vrijheid van meningsuiting en de rechtszaak die afgelopen week begonnen is gaat op zoek naar de grenzen. De denker die steevast opgevoerd wordt is de Franse verlichtingsfilosoof Voltaire: “Ik keur af wat u zegt, maar tot de dood zal ik uw recht verdedigen om het te kunnen zeggen.”

Wat doorgaans vergeten wordt is dat deze woorden nooit letterlijk toegeschreven zijn aan Voltaire. Evelyn Beatrice Hall, een van zijn biografen, wilde in haar boek in 1906 in één zin illustreren waar Voltaire voor stond en kwam met voorgaand citaat. Ze heeft nooit gezegd dat deze woorden werkelijk van Voltaire afkomstig waren. Sterker nog, het zou haar sterk verbazen als hij het zo letterlijk had gesteld. Alleen al daarom moeten we maar eens andere denkers aanhalen, maar het kan bovendien geen kwaad wat verder te kijken dan onze neuzen lang zijn. Dit is geen nieuw debat. Vrijheid van meningsuiting was al een groot vraagstuk in de godsdienstoorlogen, toen Galileo Galilei verketterd werd omdat volgens hem de aarde niet het middelpunt van het heelal was maar ook toen de nazi's opriepen tot geweld in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Er zijn zoveel andere mensen dan Voltaire die hun hoofd er al over hebben gebroken. Het debat kan wel wat hernieuwde aandacht voor andere denkers gebruiken.

John Stuart Mill gebruikte bijna zijn ganse leven om erop los te redeneren over de vrijheid van meningsuiting. Zijn arme ziel wordt er dan ook regelmatig bijgesleurd om de vrijheid van meningsuiting te verdedigen. Wat Mill betreft mag elke ideologie verdedigd worden, hoe belachelijk deze ook is en hoe weinig mensen deze ideologie ook moge aanhangen. Hij zegt daarover dat “if all mankind minus one were of one opinion, and only one person were of the contrary opinion, mankind would be no more justified in silencing that one person than he, if he had the power, would be justified in silencing mankind.” De enige grens aan deze vrijheid, is het schade berokkenen aan andere mensen. Een duidelijke uitleg van Mill ontbreekt, maar men zou aan de hand hiervan bijvoorbeeld kunnen zeggen dat Wilders wel moslims mag beschuldigen in de opinie-bijlage van de NRC, maar dit niet mag doen in een live toespraak voor een groep veroordeelde misdadigers. Het verschil is dat hij in het tweede geval een direct gevaar creëert voor moslims.

Het probleem is dan vaak dat er soms nog weleens iets geroepen wordt dat discutabel is, maar niet directe slachtoffers heeft. Toen Hans Teeuwen op de sofa bij de meiden van Halal lag, gebruikte hij dat argument ook. Iedereen voelt zich weleens beledigd door algemene opmerking, maar dat betekent niet dat je dan maar je mond moet houden. De enige oplossing volgens Hans Teeuwen is het krijgen van een dikke huid. De Amerikaanse filosoof Joel Feinberg wijst erop dat we vrij regelmatig mensen veroordelen terwijl er helemaal geen sprake is van slachtoffers, bijvoorbeeld wanneer een 15-jarig meisje met haar vriend van 19 seks heeft en de laatste dan beschuldigd wordt van pedofilie. Feinberg wijst zaken aan in de Verenigde Staten die tot een veroordeling geleid hebben zonder dat er slachtoffers waren, en die zijn er vast ook in Nederland. Waarom zouden we dan niet woorden mogen veroordelen die niet direct slachtoffers hebben? Hans Teeuwen zal het er niet mee eens zijn, maar Feinberg stelt grenzen aan de vrijheid van meningsuiting bij de mate waarin woorden als beledigend worden ervaren en deze ook vermijdelijk waren geweest. Je mag voor het politieke debat dus wel de rol van de Islam aan de kaak stellen, maar je hoeft ze niet varkens te noemen. Dat laatste valt namelijk gemakkelijk te vermijden.

De grote favoriet van bijvoorbeeld NRC.next-columnist Rob Wijnberg is de Amerikaan Stanley Fish. Hij is bekend van onder andere het idee dat links zo prat gaat op hun morele gelijk, dat ze niet meer weten hoe ze hun ideeën moeten verdedigen. Rechtse partijen kunnen dat veel beter. Zo is rechts aan de haal gegaan met de vrijheid van meningsuiting, een traditioneel punt van de linkse liberalen. Maar, zegt Fish, de vrijheid van meningsuiting bestaat eigenlijk niet. Meningsuiting die volledig vrij is betekent niets, want dan kun je immers roepen wat je wilt. Zodra je betekenis gaat geven aan woorden, worden er grenzen gesteld. Dat is niet zo erg, want we zouden nooit in een wereld willen leven waarin woorden niets betekenen, niemand uitdagen of niets verhelderen. Er bestaat dus niet zoiets als de vrijheid van meningsuiting zolang we woorden een betekenis toekennen. Gelukkig maar, zegt Fish, en Wijnberg met hem.

Noam Chomsky stelde het in een documentaire “Manufacturing Consent” een stuk eenvoudiger. Hij zegt dat als je echt in de vrijheid van meningsuiting gelooft, dat je ook gelooft in de vrijheid van meningsuiting van mensen die het niet met je eens zijn. In dat geval moet je Wilders toestaan te zeggen dat de Islam de bron van al het kwaad is, maar dan moet Wilders ook toestaan dat men heilig in de Koran gelooft en juist dat schijnt hem momenteel niet helemaal wel te gevallen.

Volgende keer doen we er goed aan eens iemand anders te aan te halen dan Voltaire. Heeft Wilders niet iemand beschadigd zoals Mill dat bedoelt? Of heeft Wilders de grenzen van Feinberg overtreden en beledigende uitspraken gedaan die ook vermeden hadden kunnen worden? Of moeten we de woorden van Wilders juist toestaan, omdat we dan echte Chomskiaanse vrijheid van meningsuiting hebben? Maar waarom zouden we überhaupt denkers aanhalen, die hun woorden jaren geleden gesproken hebben in een heel andere context? Het antwoord is eenvoudig: omdat het niet om Wilders gaat en ook niet om de vraag of zijn woorden rechtmatig zijn. De discussie is veel groter: van de Mohammedcartoons in Denemarken, vervolgde journalisten in Iran, Google in China, tot aan dissidenten in Rusland. Waar liggen nou echt de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting? Geert Wilders is maar een voorbeeld. Voltaire ook. Laten we niet selectief onthouden welke harde noten reeds gekraakt zijn. Om de echt grote denker in dezen te citeren: “Mag ik dat zeggen? Ja dat mag ik zeggen,” aldus politiek filosoof Mart Smeets. Tijdloos en relevant, net als Voltaire en net als Mill, Fish, Feinberg en Chomsky.

Mail

Tim

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

De Groep

De Groep

'Ik ben Jane en Kevin is een lul die te veel ruimte inneemt.' Amal Akbour schreef een verhaal over Jane, een narcistische jonge vrouw die voor het eerst deelneemt aan groepstherapie. Dit is een voorpublicatie van het verhaal dat Amal schreef als onderdeel van het Veerhuis Talentenprogramma. Lees meer

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars! 1

Gebeden van keramiek - Nieuw werk voor kunstverzamelaars!

Als dank voor hun steun, ontvangen onze ruim 1.700 kunstverzamelaars in januari een prachtig werk van beeldend kunstenaar Dakota Magdalena Mokhammad. Om welk werk het precies gaat blijft een verrassing, maar in gesprek met onze chef Kunst Jorne Vriens licht Dakota een tipje van de sluier op. Lees meer

Auto Draft 1

Hoe jij politiek je zin weer krijgt: valse dilemma’s, overdrijven en nog drie tactieken die ik leerde van mijn vader

Marthe van Bronkhorst leerde van haar vader dat goed vals niet lelijk is. In deze column legt ze je drie technieken uit om je (politieke) zin te krijgen. "Links, doe nou eens wat mijn vader deed: nooit genoegen nemen met minder." Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer