Theater moet in het nu staan. Kan dat nog met klassieke teksten?" /> Theater moet in het nu staan. Kan dat nog met klassieke teksten?" />
Asset 14

Theater en het nu

Bijna had Roos al haar oude theaterteksten weggegooid en vurig betoogd dat alleen hedendaagse teksten het verdienen om te worden opgevoerd. Theater bestaat namelijk in het heden en zou dat moeten accepteren. Gelukkig viel viel haar oog nog net op tijd op twee vertolkingen van Tsjechov die laten zien dat ook stukken van ruim honderd jaar oud actueel kunnen zijn. Reden voor twee betogen.

Nieuw in het nu

Het theater is volgens regisseur en schrijver Eric de Vroedt een forum voor de samenleving, dus wordt een voorstelling vanzelfsprekend politiek. "Als je op die plek samenkomt, is het logisch om het te hebben over hoe wij als groep functioneren", zei hij eerder in een interview.

De Vroedt is bezig met zijn tiendelige serie Mightysociety. Daarin behandelt hij actuele thema's uit de Nederlandse maatschappij en gaat hij moeilijke onderwerpen als terrorisme, globalisering en populisme niet uit de weg. Zo was Mightysociety 6 uit 2009 een ijzersterke tekst over de oorlog in Afghanistan. Het bracht the war back home door het publiek een gruwelijke tragedie met mogelijke gebeurtenissen aan het front voor te schotelen. Ondertussen vochten ‘onze jongens’ in de Afghaanse woestijn en werd in Den Haag gesteggeld over een verlenging.

De dunne scheidslijn tussen de politiek-maatschappelijke werkelijkheid en de fictieve situatie op het toneel laat zien dat juist theater – een levende kunstvorm – in het hier en nu staat. De Vroedt speelt met de acualiteit van theater, het gezamenlijke moment, of dat wat in de theatertheorie een radical concept of presence wordt genoemd. In deel acht van zijn serie, een musical over Geert Wilders, populisme en elitaire kunst, kwam het hier en nu nog dichterbij doordat de toeschouwers deel uitmaakten van de musical en doordat De Vroedt zelf, die vanaf de zijlijn toekeek, werd aangevallen door de acteur die hem speelde. De Vroedt laat ons met deze dubbele (on)werkelijkheid voelen wat actueel theater is.

Mightysociety6 van Eric de Vroedt. Foto door Sanne Peper

Een ander soort actualiteit is te vinden in het werk van Dea Loher. De Duitse auteur oogst de laatste jaren veel lof met haar maatschappijkritische stukken over de worsteling van het individu. Haar stukken gaan over de politiek-maatschappelijke werkelijkheid of, in de woorden van Liet Lenshoek, dramaturg van het Rotterdamse Ro Theater, “over de huidige postmoderne wereld waarin morele codes en regels ontbreken”. Het Ro Theater speelde tot nu toe drie stukken van Dea Loher. Na Onschuld (2007) en Het laatste vuur (2009) ging afgelopen januari Dieven in première.

De personages in Lohers stukken proberen hartstochtelijk een individu te zijn, maar het ontbreekt hen als onderdeel van de huidige maatschappij aan een gemeenschap waaraan ze hun identiteit kunnen ontlenen. Ze zijn op zichzelf aangewezen en worden ondergesneeuwd door het besef dat ze niet uniek zijn. “Toen heb ik ervaren dat ik geen individu ben”, vertelt Monika ons in Dieven, wanneer ze hoort dat ze ontslagen is. Een algemene constatering, maar wel één in een reeks die eraan bijdraagt dat het handjevol normale mensen dat Loher opvoert onmiskenbaar in deze tijd horen.

Volgens Loher heeft de kunst de opdracht zich aan de politieke werkelijkheid te verbinden. Zij doet dat niet door expliciet naar actuele gebeurtenissen te verwijzen, maar door zich te concentreren op een klein aantal mensen dat zich beweegt in deze politieke werkelijkheid om zo een tijdsbeeld te schetsen. De zeggingskracht schuilt in de normale mensen uit deze wereld, en dat maakt Lohers werk subtiel actueel.

Klassiek is ook actueel

De wodka vloeide rijkelijk bij zowel de spelers als toeschouwers tijdens Langs de grote weg van Anton Tsjechov. De drank stroomde door de kieren van de grote houten tafel, het enige decorstuk in het kleine zaaltje. Onder de prachtige naam Belgisch Nederlandse Repetoirevereniging De Veere spelen 't Barre Land, Maatschappij Discordia dit jaar 33 stukken uit hun repertoire. Hoewel ze geen gemakkelijke auteurs kiezen, zijn de avonden toch geliefd bij een breed en relatief jong publiek.

Wat deed De Veere met Tsjechovs Langs de grote weg waardoor bezoekers vochten voor een zitplaats? Ten eerste zetten ze flink de schaar in de toneeltekst. De lappen tekst werden teruggebracht tot korte, kernachtige zinnen. Historische verwijzingen werden weggelaten en een afgestroopte tekst met slechts enkele tijdloze, menselijke situaties over bedrog, vriendschap, jaloezie en dronkenmanspraat bleven over. Dit losweken van historische context werd gecombineerd met een open en dynamische manier van spelen. Er was bijna geen afstand tussen spelers en publiek en gezamenlijk werd deze avond gemaakt tot een moment, exclusief in het hier en nu.

Een gezamenlijk moment creëren waarin toeschouwers en spelers zich van elkaar bewust zijn en op elkaar reageren, wordt in theatertheorie een radical concept of presence genoemd. De Veere maakt het hier en nu van het theater voelbaar met situaties en teksten van klassieke schrijvers die de tijd overstijgen waarin ze zijn geschreven. Het is die kunst waardoor de schoonheid en relevantie van een klassieke tekst tot hun recht komen.

Langs de grote weg, door De Veere

Een ander soort Tsjechov wordt nu gerepeteerd bij Toneelgroep Amsterdam. De Vlaamse auteur Tom Lanoye schreef in opdracht van het gezelschap een nieuw stuk op basis van Ivanov en Platonov, twee vroege werken van de Russische meester. De Russen! – Platonov meets Ivanov is een mash-up van de originele stukken en een ijzersterk werk dat boven het historische kader uitstijgt. De parallellen met de actualiteit zijn niet heel expliciet aanwezig maar sluipen door de tekst heen. De personages lijken soms onmiskenbaar producten en slachtoffers van onze huidige tijd. Zoals titelheld en rasopportunist Platonov, een talentvolle charmeur die niet kan kiezen tussen de verschillende mogelijkheden en vrouwen die zijn pad kruisen. Of zijn tegenpool, de intelligente Ivanov die zichzelf na een jeugd vol idealen terugvindt in een benauwend, huiselijk leven.

Het roerige Rusland van eind negentiende eeuw is vergelijkbaar met het huidige België en Nederland, volgens dramaturg Peter van Kraaij. Door snelle economische en maatschappelijke veranderingen is er in de samenleving een gebrek aan gemeenschappelijkheid, solidariteit en collectieve idealen. Iedereen lijkt gedreven door het blind najagen van aanzien, erkenning en status. “De personages zijn vervreemd van de samenleving die hen in principe iets belooft wat ze in de praktijk niet kunnen bereiken”, stelt Van Kraaij. Door expliciete historische en hedendaagse kenmerken weg te laten, en zich te concentreren op de mensen die zich bewegen in zo'n samenleving, is De Russen op een subtiele manier verbazingwekkend actueel.

Conclusie

Zowel klassieke als hedendaagse toneelteksten kunnen ons iets vertellen over het hier en nu. Met klassiek werk moet niet te voorzichtig worden omgesprongen om een tijdsoverstijgende actualiteit te verkrijgen en hedendaagse teksten kunnen een directe verbinding aangaan met de politiek-maatschappelijke werkelijkheid. Die goede oude Tsjechov kan best tegen een stootje, zo bewijzen De Veere en Lanoye. Actuele kwesties vormen bij de Vroedt een goede aanleiding voor hedendaags theater, en Loher construeert een tijdsbeeld. Hoe dan ook is het van belang dat theater zich niet afkeert van het hier en nu, juist omdat het een levende kunstvorm is die de actualiteit bij uitstek kan omarmen. Door er in de vorm van hedendaagse teksten onderdeel van uit te maken of door er met een klassieke tekst op te reflecteren.


De 5e editie van Belgisch Nederlandse Repertoirevereniging 'De Veere' is op 19 en 20 april te zien in Frascati, Amsterdam. Ze spelen dan Der Theatermacher van Thomas Bernhard.
Kijk hier op hun website voor de volledige lijst van stukken

De Russen! van Tom Lanoye naar Tsjechov wordt gespeeld door Toneelgroep Amsterdam en gaat in juni in première op het Holland Festival

Mightysociety 9 van Eric de Vroedt , over de verhouding tussen het westen en Afrika, gaat op 28 april in première in Frascati, Amsterdam. Kijk voor alle speeldata hier op de website

Tijdens de Weken van Waanzin in mei en juni speelt het Ro Theater verschillende korte theaterteksten van hedendaagse schrijvers waaronder Dea Loher.

Mail

Roos Euwe

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Ik was elf

Ik was elf

In dit verhaal onderzoekt Jochum Veenstra waar de grens tussen fictie en werkelijkheid ligt voor kinderen. En tot welk punt kan je als ouder je zoon beschermen? Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem 1

Kun je liefde delen?

Marthe van Bronkhorst onderzoekt polyamorie: 'Als ik mijn hart versplinterd heb, kan ik het dan minder hard breken?' Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Een ode aan de pornofilm 2

Een ode aan de pornofilm: Het Porn Film Festival Amsterdam

Porno is meer dan wat Pornhub en andere grote platforms ons voorschotelen. Het Porn Film Festival Amsterdam laat deze donderdag tot en met zondag zien, dat porno kwetsbaarder, artistieker en vrijer is dan velen verwachten. Emma Zuiderveen spreekt met organisatoren Erik ter Veld en Franka Bauwens. Lees meer

De macht van het lookje

De macht van het lookje

Columnist Loïs Blank analyseert de stijlkeuzes van Zuckerberg, en Ivanka en Donald Trump. Wat proberen ze met hun kleding te zeggen, en wat hangt er van hun kledingkeuzes af? Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

 1

De zee

Mariska Kleinhoonte van Os schrijft met groot mededogen en rauwe eerlijkheid over degenen die tussen de mazen van het net en de mazen van de wet vallen, in de verhalenbundel 'Tussen de mazen' die op 14 februari verschijnt. Op onze site lees je alvast een voorpublicatie. Lees meer

De rattenkoning

De rattenkoning

Een schoolreis naar Praag klinkt als een feestelijke afsluiting van de middelbare school: slapeloze busritten, sigaretten in de schaduw van kasteelparken en stiekeme plannen om absint te drinken in hotelkamers. Maar in dit verhaal van Nick De Weerdt eindigt de reis voor een onafscheidelijke vriendinnengroep met een onverwachte confrontatie: de rattenkoning. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

Ze willen niet dat je dit weet over ons voedselsysteem

When life gives you hepatitis A-bessen, kruipt Marthe van Bronkhorst in de pen om het toch nog eens over de voedselindustrie te hebben. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024) 1

Een kijkje in mijn consumentenziel (2024)

De gemiddelde Nederlander koopt vaak kleding, en heeft er vaak ook nog geen overzicht over. Columnist Loïs Blank houdt haar eigen koopgedrag elk jaar weer bij. Lees meer

Even zweven de levende wezens

Even zweven de levende wezens

Voor Hard//hoofd dicht Pim te Bokkel over de verschillende facetten van water: de kalmte en geborgenheid ervan, of juist de dreigende weidsheid. Dit is een voorpublicatie uit de bundel 'Even zweven de levende wezens' die op 16 januari bij uitgeverij Wereldbibliotheek verschijnt. Lees meer

Een echte vis

Een echte vis

In dit verhaal van Maartje Franken dreigt er meer dan alleen een storm. Kinderen gaan op zomervakantie in de regen, ontdekken een verzonken stad en proberen te documenteren zoals Bear Grylls. Lees meer

:Oproep: Hard//hoofd Biechtlijn

Oproep: bel de Hard//hoofd Biechtlijn

Op zoek naar een luisterend oor? Bel de Hard//hoofd Biechtlijn op 06 16 85 74 57 en word trouwe lezer van Hard//hoofd op papier om de collectieve audiobiecht te beluisteren. Lees meer

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Elke trui is een kersttrui, je moet alleen zelf voorbij Rudolf kijken

Misschien heb jij hem nu wel aan: de kersttrui. Een onschuldig grapje of een kledingstuk dat perfect toelicht wat er mis is met de kledingindustrie? Lees meer

Lichamen en monden

Lichamen en monden

Hoelang blijf je toekijken? Wanneer dondert alles in elkaar? Waar zit de zwakke plek van passiviteit? Pieter van de Walle neemt je in dit kortverhaal mee als apathische visverzorger in een Berlijns aquarium. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine! 1

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Welk verlangen kenmerkt jouw leven en waar snak jij naar? Stuur voor 16 februari 2025 je pitch in en voed ons met jouw ideeën over (beeld)verhalen, essays, poëzie en kunstkritiek voor het magazine ‘Honger’. Lees meer

Schrijvers en beeldmakers gezocht voor ‘Honger’, het zevende Hard//hoofd Magazine!

Illustreer jij de volgende cover van het Hard//hoofd Magazine?

Voor ‘Honger’, het najaarsnummer van 2025 van Hard//hoofd, zijn we op zoek naar illustrator die de cover van ons magazine wil maken. Lees meer

Lieve groetjes van Venus

Lieve groetjes van Venus

Lieke van den Belt vertelt in deze column over haar relatie met en tot Venus. Kijken ze elkaar aan? En zien ze de ander dan ook? Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer