In oktober en november organiseert het Materiaalfonds The Disappearance of Colour, een reeks van lezingen en films dat het derde en laatste deel vormt van The Weight of Colour, een internationale manifestatie waarin kleur centraal staat. In oktober publiceren wij in samenwerking een aantal columns over kleur. Aflevering III: kleuren horen.
“Luister, ik hoor geel!” Voor sommige mensen zijn letters, cijfers en woorden zo sterk gerelateerd aan kleur, dat ze ze daadwerkelijk zien als kleur. Een ‘2’ is bijvoorbeeld geel en een ‘6’ rood. Andere mensen proeven geluiden. Weer anderen horen kleur. Er zijn verbindingen tussen hun zintuigen die bij andere mensen niet voorkomen. Dit heet ‘synesthesie’. Het verschijnsel komt nogal vaak voor bij kunstenaars. Zo zag bijvoorbeeld Wassily Kandinsky kleuren als hij naar muziek luisterde en ook de Russische componist Scriabin associeerde kleur met muziektonen. Ali Nikrang maakte geïnspireerd door Scriabin een kleurrijke compositie genaamd See sounds and hear colors.
Kleuren zien wanneer je muziek hoort is voor de meesten nog wel te bevatten, maar wat als je kleuren kunt horen? Neil Harbisson is sinds zijn geboorte geheel kleurenblind; hij ziet alles in zwart-wit. Maar een paar jaar terug ontwikkelden wetenschappers voor hem een elektronisch oog dat kleur detecteert en omzet in hoorbare frequenties in zijn hersenen. Nu hoort Harbisson op deze manier welke kleur hij voor zich heeft. Hij luistert naar schilderijen en vindt het bij het aankleden ’s ochtends vooral belangrijk dat hij goed klinkt. Maar ook andersom gaat dit op. Wanneer hij nu een muzikale symfonie hoort, hoort hij dus een symfonie van kleuren.
De kleurenblinde Neil Harbisson hoort via een apparaatje op zijn hoofd de hele regenboog
Hallucineren zonder drugs, is hoe synesthesie wel eens wordt omschreven. Eerder dan een afwijking, is het verschijnsel juist een verrijking van onze waarnemingsmogelijkheden. Je ziet de werkelijkheid anders, of je ziet meer dan de werkelijkheid. Een dergelijk effect is ook te bereiken met hallucinerende middelen zoals LSD, dat in de jaren zestig van de vorige eeuw zeer in trek was. Een wondermiddel voor de gewone mens om geluiden te zien en kleuren te horen.
Fragment uit The Trip (1967)
Als je twee mensen met synesthesia bij elkaar zet, zodat niet twee maar nog meer zintuigen door elkaar gaan lopen, zouden er bizarre taferelen kunnen ontstaan. Synesthesia van Terry Timely laat een bizar huishouden van twee broers met synesthesie zien. Het levert dan ook surrealistische scènes op.
Synesthesia (2009)
Francine Mendelaar is directrice van het Materiaalfonds. Om het 40-jarig bestaan te vieren, organiseert het fonds een internationale manifestatie over kleur.