Asset 14

Zoeken naar een documentaire

Searching for Sugar Man sleepte links en rechts prijzen in de wacht. Is de documentaire over de in de vergetelheid geraakte muzikant Sixto Rodriguez een integer verslag van de feiten, of vooral een mooi verhaal?

Palmtakjes sieren de hoes van Searching for Sugar Man, bovenop de foto van Sixto Rodriguez. Een als iconisch te bestempelen foto. De takjes trekken de aandacht: officieel geselecteerd bij Tribeca filmfestival en SXSW, en op Sundance de twee belangrijke prijzen (special jury & publiek) behaald, dezelfde prijzen die de documentaire ook op ons eigen IDFA in de wacht wist te slepen. Twee weken geleden kwam daar de Oscar voor beste documentaire bij.

Na lovende kritieken uit mijn omgeving schuif ik het schijfje met hoge verwachtingen in de speler. 83 minuten later twijfel ik over wat ik heb gezien. Een documentaire over een muzikant die jarenlang in Detroit een marginaal bestaan heeft geleid terwijl zijn muziek in Zuid-Afrika de levens van miljoenen mensen veranderde? De speurtocht van twee journalisten, op zoek naar de dood gewaande muzikant? Of een sterk verhaal dat maar deels op feiten steunt, gepresenteerd als documentaire? Ik zet the extra's aan: the making of en een interview met de maker, met meer twijfels als resultaat. Niet over Rodriguez met zijn folk-achtige nummers, maar over de manier waarop de documentairemakers zijn verhaal weergeven.

De speurtocht van de twee journalisten leidde in 1997 tot de vondst van de man in kwestie: Sixto Rodriguez bleek nog altijd in hetzelfde huis in Detroit te wonen en leefde van een baan in de sloop, een mooie metafoor voor zijn carrière, maar bovenal een zwaar bestaan, getuige de in de documentaire gebruikte beelden. Zijn dochter vertelt dat haar vader het werk deed ‘dat niemand wilde doen’. Na enige tijd van contact tussen de journalisten en de zanger, vloog Rodriguez in 1998 naar Afrika, waar hij in totaal zes concerten gaf. Hij en zijn dochters waren gelukkig, het publiek in Afrika was uitzinnig, het was MAGISCH. Terug in Detroit is te zien dat Rodriguez nog altijd in zijn kleine huisje woont, we zien hem struinen door weer en wind (voornamelijk sneeuw) met zijn kenmerkende gitaar op zijn rug. Zijn dochters zijn de voornaamste vertellers over zijn leven, zoals liefhebbende dochters dat kunnen. De documentaire wordt gelardeerd met platenbonzen van weleer, waarbij de haarimplantaten niet ontbreken. De tranen overigens ook niet, wanneer zij het hebben over het onderkende talent. Als de geldstromen vanuit Afrika worden besproken, wordt een van hen boos, een van de interessantere momenten van de film. Helaas vraagt de maker niet door, maar door het tonen van de beelden wordt duidelijk: hier is iets niet helemaal eerlijk gegaan. Rodriguez wist niets van succes in Zuid-Afrika en zag geen cent van het geld.

Met dat niet verder uitgewerkte, bizarre gegeven roept de documentairemaker een sterk gevoel op bij de kijker: de gunfactor. Hij manoeuvreert Rodriguez in de rol van de verliezer en underdog, en verhalen van zijn dochters over het zware leven van hun vader doen de rest. Deze man, die werd uitgebuit door de platenmaatschappijen, leeft in ogenschijnlijke armoede terwijl hij een ster van wereldformaat is in Zuid-Afrika.

Illustratie: Wouter van der Vegt

Een korte Googlesessie later bleek dat Rodriguez’ bestaan minder marginaal was dan de film doet voorkomen: in 2007 stond hij op de Rotterdamse podia van Motel Mozaïque. Maar ook elders op het wereldtoneel is hij een vaker geziene artiest: Australië had waardering voor zijn muziek, hij tourde in ’79, ’81 en ’07 in het land, en halverwege de jaren zeventig werden er compilaties, singles en het livealbum Rodriguez Alive (’81) uitgebracht, een verwijzing naar zijn mysterieuze dood. Want waar op de hoes nog onomwonden wordt gesteld dat volgens de geruchten Rodriguez zichzelf tijdens een optreden in brand stak (‘de grootste zelfmoord van de muziekwereld’), wordt dit verhaal in de interviews meteen terzijde geschoven. Om niet te veel aandacht te vestigen op het opgeklopte, mythische karakter van het zelfmoordverhaal, naar het lijkt. Helemaal van het toneel verdwijnen na zijn twee geflopte cd’s in ‘70 en ‘71 zoals de film stelt, heeft Rodriguez dus niet bepaald gedaan. [Bronnen: 1, 2, 3, 4]

De film, doorspekt met nostalgische beelden van oude platenwinkels, prachtige grammofoons en zanderige weggetjes bij ondergaande zon, doet denken aan de tijd voor het internet en hoe dat internet het zoeken naar informatie en personen heeft vereenvoudigd. Ik kan me Windows ’95 echter goed herinneren. Er waren dan misschien een stuk minder sites en pagina’s, maar met Altavista en Lycos aan je zijde kon je de beschikbare pagina’s wel doorzoeken. Voor die tijd konden journalisten bellen met platenmaatschappijen en leveranciers. Het inzetten op obscuriteit en vergetelheid lijkt meer op een bewuste strategie dan daadwerkelijke afwezigheid. Nu is dat niets vreemds in de muziekindustrie, de toeristenbranche, of de marketingwereld. Het obscure benadrukken werkt. Wat het een nare bijsmaak geeft, is de nadruk op de bescheidenheid van de muzikant, die zelf opvallend weinig spreekt in de documentaire. De kijker komt bijna niets van hemzelf te weten maar krijgt informatie uit de tweede en derde hand. Zelfs de barman uit Detroit die hem slechts langs zag schuifelen krijgt het woord, tegen een achtergrond van clichématig rokende afvalbakken. Deze methode draagt bij aan het mystificeren van een persoon en transformeert Rodriguez tot legende.

Bij het bekijken van the making of valt dit pas goed op: de maker vertelt meeslepend over een fonds dat wegviel waardoor de film –in de laatste fase!- bijna niet afgemaakt zou zijn. Met als gevolg dat Rodriguez nog altijd in de marge zou blijven leven, vertelt de Zweedse maker impliciet. Ik vermoed dat als dat gebeurd zou zijn, Rodriguez inderdaad niet aankomende mei op Primavera Sound, een groot meerdaags festival in Spanje, zou optreden. Zijn optreden in Amsterdam in dezelfde maand (reeds uitverkocht), had misschien wel plaatsgevonden. Maar de oplossing van de maker (filmen met zijn iPhone en zelf tekeningetjes in elkaar krabbelen) doen een aandoenlijke duit in een toch al sentimenteel zakje.

Wat bovenstaande vervolgens oproept, is een discussie over de scheidslijnen tussen film en documentaire. Laatstgenoemde associeer ik met diepgravend onderzoek, een compleet beeld en verhaal, gevarieerde bronnen en tegengeluiden. Searching for Sugar Man heeft daar bijzonder weinig mee van doen: feiten die het verhaal, dat flink inspeelt op emotie, in de weg staan zijn handig weggemoffeld of domweg achterwege gelaten, om de mythe aan te dikken. Is het levensverhaal van Rodriguez aangrijpend, ontroerend en gun je die inmiddels zeventig jaar oude manke Nelis de wereld? Direct. En ook de twee journalisten die in de jaren negentig op zoek gingen naar hun idool wil je het liefste knuffelen, al was het maar vanwege hun zoet klinkende Engels. De Zweedse maker echter heeft bepaalde feiten verdraaid en achtergehouden terwijl hij edelmoedig beweert een eerlijk verhaal te tonen. De prijzen impliceren dat deze methode door de beugel kan. Filmcritici laten zich de film inclusief feelgood sausje goed smaken. Maar was de film zonder deze onvolkomenheden echt niet onderhoudend genoeg? Hebben critici en publiek tegenwoordig behoefte aan entertainment in documentaires, meer dan aan een goede fundering?

De film laat een artiest zien van het soort zoals we een artiest of kunstenaar graag zien: iemand met veel talent maar worstelend om het hoofd boven water te houden. Veel geld en succes is pas iets dat later of nauwelijks aan bod komt. Zijn slechte cd-verkoop in de VS, zijn zware baan, zijn kleine huis, zijn hele bestaan schreeuwt: struggle. Het contrasteert mooi met de persoon die zijn dochters zeggen dat hij is: iemand die in het dure Afrikaanse hotel op een klein bankje slaapt om het personeel niet te belasten met een extra bed dat opgemaakt moet worden. Of iemand die bedeesd om een glaasje water vraagt om zich meer op zijn gemak te voelen. Of deze karakterschetsen overeenkomen met de waarheid is helaas onduidelijk door de onbetrouwbare aanpak van de makers. En ook het kwaad heeft een plek in de film in de gedaante van oud Sussex-platenbaas Clarence Avant. Zo zijn alle ingrediënten aanwezig voor een goed verhaal, dat je klaarblijkelijk niet dient te verpesten met de feiten.

-

Dit is een gastbijdrage van Angela Verleun. Angela studeerde journalistiek en sociologie. Ze is dol op goede verhalen.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Comme tu veux

Comme tu veux

In de bruisende souks van Marrakech leert Aisha Mansaray haar vader – de ultieme hosselaar, de praatjesmaker in zes talen, en de filosoof in een (illegale) taxi – beter begrijpen. Lees meer

:De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

De kunst van vertrekken – Deel II: Macht en onmacht

In het tweede deel van deze essayreeks over kunststakingen schrijft Lara den Hartog Jager over kunstenaars die worstelen met systemen van macht en de vraag of hun kunst verandering teweeg kan brengen. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter 1

De archivaris en haar dochter: Morgen zal alles anders zijn

‘Even eufy checken.’ In ‘Morgen zal alles anders zijn’ dicht Bareez Majid over de eindeloze keuzes en opties die een dag voortbrengt. Een dag die getekend wordt door de sluimerende aanwezigheid van de videofeed van een beveiligingsapp. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

De staat ontvoerde mijn oudoom naar het front. En wie weet straks ook mijn broer?

Marthe van Bronkhorst vraagt zich op 4 mei bij de herdenking af of we wel weten wat oorlog is en waar het begint. Lees meer

Bleekzucht en bloedarmoede

Bleekzucht en bloedarmoede

Menstruatie is stil en onzichtbaar. We kijken weg en gaan door. Maar wat als dat niet langer kan? Wat als het bloed de samenleving binnenstroomt en ons verdrinkt? Esther De Soomer onderzoekt hoe de maatschappij dan reageert. Lees meer

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

Beeldmakers gezocht voor papieren uitgave over seksueel consent

HALFNAAKT en Hard//hoofd zoeken acht beeldmakers (fotografie, illustratie, keramiek, textiel, etc.) die samen willen werken aan een publicatie over seksueel consent. Meedoen? Reageer vóór 20 mei. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

De archivaris en haar dochter: Een anatomie van opa's dochter

In ‘Een anatomie van opa’s dochter’ reconstrueert Bareez Majid de verschillende deeltjes die samen een moeder maken. Een moeder die door een ziekte in de war is, en veel dingen vergeet – soms zelfs haar eigen kinderen. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 9

Dat het was

Hoe ga je om met herinneringen die te pijnlijk zijn om onder ogen te komen? Olivier Herter maakt het publiek getuige van een versnipperd landschap van herinneringen. Vloeiend, stemmig en ogenschijnlijk zonder plot wordt geprobeerd woorden te vinden, waar geen woorden voor te vinden zijn. Dit verhaal werd eerder op toneel gebracht door t Barre Land. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

‘Ik wil geen literatuur van je maken.’ Hoe berg je je moeder in je schrijven, zonder haar essentie te bevriezen? Bareez Majid dicht in woord en beeld over ‘soon-to-be-dead-mothers’ en onderzoekt hoe hun lichamen functioneren als vergankelijk archief. Lees meer

Nog een keer: baas in eigen buik! 1

Nog een keer: baas in eigen buik!

Je zou zeggen dat het abortusrecht in Nederland vanzelfsprekend is, maar is dat eigenlijk wel zo? Een abortus is wettelijk gezien namelijk nog steeds strafbaar. Jihane Chaara neemt je mee in de politieke geschiedenis van het verworven abortusrecht in Nederland, die gepaard gaat met weerstand tegen dit recht op zelfbeschikking, maar ook met veel feministisch verzet en solidariteit. Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

'Ik verlang zo erg naar een inspirerend figuur die logica ontdekt in de willekeur van wat ons allemaal overkomt. Die tegen me zegt: "Marthe, zó is het, en de rest is bullshit".' Lees meer

Auto Draft 7

Moederland

Zelfs in de Italiaanse zon lukt het niet altijd om donkere gedachten op afstand te houden. Roos Sinnige laat ons meedrijven op de ongrijpbare stroom die dan ontstaat. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent! 1

Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent!

Ben je vrij in je verlangen? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken? Reageer vóór 2 juni op de brieven van Yousra Benfquih en Alara Adilow. Lees meer

zonderverdergroet

zonder verdere groet

Rijk Kistemaker doet niet aan groeten. Rijk schrijft gedichten terwijl hij bezig is met andere dingen, zoals het opladen van een gehuurde Kia en huilen. Laat je meevoeren op zijn poëtische gedachtestroom. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer