Asset 14

Schrijven is eigenlijk monddood maken

Monddood

Wie schrijft, die verdrijft. Schrijven is eigenlijk altijd iemand anders monddood maken. Dat komt ter sprake, op een zekere literaire avond, tussen mij en een stadsdichter, T. Zijn punt: een echt of fictief personage (en wie zich ook maar aangesproken voelt) kan zich helemaal niet verdedigen.
‘Ik heb over allerlei exen geschreven, die er bekaaid vanaf kwamen,’ zegt T. ‘Daar ga ik meteen mee stoppen.’
‘Welnee, alle schrijvers doen dat.’ Ik neem in deze discussie het Taylor Swift-standpunt in: je kunt altíjd over de rug van de ander schrijven, als het maar voor de kunst is. ‘Ik bedoel, wat was Sufferd D. zonder Tobi Lakmaker? En I.M. werd door Connie Palmen een mythe!’

Het is zo’n avond waar je helemaal de regie over verliest. Mijn lijdende voorwerpen in deze column, beste vriend X. en stadsdichter T, hebben net prachtig voorgedragen. X. vol humor, T. wrang-romantisch als een jonge J.C. Bloem. De muzikanten waren verbluffend. Bij mijn optreden wordt als verrassing een documentairefilmpje over me vertoond dat ik nooit eerder gezien heb, een soort Funniest Home Videos met mij in mijn boot. Mijn voordracht, over soepgooiende klimaatactivisten, komt niet echt uit de verf. Alles ontglipt me. X. staat de hele avond te praten met een veelbelovend dichteres (een steek jaloezie). Mijn ex, tot mijn vreugd en paniek ook gekomen, is van niets onder de indruk behalve de performance artists in wolvenpakken (een steek jaloezie). Eén van de wolvenpakken begint viool te spelen in een onbegrijpelijke opeenvolging van klanken.

Stadsdichter T. en ik denken nog even na over het monddood-vraagstuk. Wie één levende ander tot personage maakt, schrijft fictie. Wie een hele levende groep tot personages maakt, doet al gauw aan vervreemden, simplificeren, of culturele toe-eigening – zeker als die anderen kwetsbaarder zijn en niet de macht hebben hun eigen verhaal te vertellen. Ook ik: ik vertel T. over een toneelstuk dat ik schreef, gesitueerd in Indonesië en de Molukken, over culturele toe-eigening. De directrice van Theater Bellevue wilde plots niet meer in zee: ‘We zijn toch een beetje bang voor de reactie uit de Molukse en Indonesische gemeenschap.’ De kritiek die ze vreesde: culturele toe-eigening (Theater Zuidplein durfde het overigens wel aan.) Natuurlijk is een cultuur van een gemarginaliseerde groep kapen niet hetzelfde als iemand tot Sufferd D. bombarderen, maar is dat niet óók verkeerd?
‘Je zult mij niet kapotschrijven toch?’ heeft T. eerder half grappend gevraagd.
Moet je dat beloven? Moet je een personage toestemming vragen als je over hem schrijft? Moet je de ander voordat je publiceert nog eens een proofread geven? Hoor- en wederhoor?
‘Kapotschrijven moet gewoon kunnen,’ roep ik stoer. Karma denkt er anders over.

Ik ben een personage in mijn eigen column geworden. Nee: een personage in andermans column

Na de pauze voel ik me duizelig worden, mijn hoofd bonkt. Komt dit door de viool? Doordat ik een uur eerder in een kinderrestaurant een brulgesprek heb gevoerd met een middelbareschoolvriendin, een collegaschrijver, en drie baby’s? Ik heb de hele dag allerlei mensen gezien die ik uit allerlei verschillende contexten en periodes uit mijn leven ken. Dat gebeurt verder alleen op mijn verjaardag en in nachtmerries – feitelijk hetzelfde. Het voelt alsof ik in een droom ben.
Dat is het: ik ben een personage in mijn eigen column geworden. Nee: een personage in andermans column. Die van T., zijn vrijdagcolumn op Tirade. Ik ben sufferd M. De stomme.
T (alle touwtjes in handen), begeleidt mij (tollend) de zaal uit. Hij wil het diepgaande gesprek voortzetten: ‘Wat bedoelde je eerder met “het echte leven is a-poëtisch”?’
‘Nou,’ zeg ik, en dan gebeurt het. Ik piep, ik hijg, maar er komt geen geluid meer over mijn lippen. Ik ben mijn stem volledig kwijt.
‘Hhh!’ zeg ik. ‘Hk bhn m’n sthm vhllhdhg kwht!’
Voor T. is dit aanleiding om de een na de andere persoonlijke vraag in ontwapenende oneliners af te vuren.
‘O jee, heb je wel iemand die voor je zorgt?’ zegt T. ‘Of nee: dat wil jij vast niet. Huisje-boompje-beestje – of wel?’ (‘MHMH!’ zeg ik.)
‘“Alleen in mijn gedichten kan ik wonen”, je weet wel wie dat zei.’ (‘Slhhrhhff!’)
‘Ik kwam laatst een dichter van 29 tegen en die geloofde niet meer in de liefde. Terwijl ik zie: zelfs mensen die écht anders bedraad zijn, vinden iemand. Nou, wat jij?’ T. gaat door. Hij heeft een ondeugende, heel licht sardonische twinkeling in zijn ogen. ‘Jij bent psycholoog toch? Ze zeggen dat veel psychologen zelf een psycholoog nodig hebben. Wat denk je?’
‘MHMHM!!!’ piep ik. ‘MHHMHMM HHM HHM HHM HHHMHMHM.’
Het heeft geen zin. Ik heb nog zo veel argumenten, visies en woorden, maar ik kan ze niet meer uitspreken. Het is vreselijk. Mijn taal heeft me verlaten.
‘Ik vond het echt heel leuk,’ zegt T. en hij geeft me een afscheidsknuffel. Ik hang als een marionettenpoppetje in de omhelzing, klein, hoewel ik zo’n zes jaar ouder ben. De stadsdichter spreekt me vriendelijk, doch vaderlijk toe. ‘Ziek goed uit. En over dat liefdesverdriet van je: je bent nog jong. Het komt allemaal, op z’n tijd.’ Dan verdwijnt hij de nacht in.

 

De nobele kunst van het dichten

“Hé schrijver, voor ons programma zijn we op zoek naar een vrouwelijke dichter die iets heeft met GGZ en Zelfredzaamheidsdag die een kort intermezzo kan geven op een ligzakconcert in Geleen, ben jij dat soms? (helaas geen vergoeding beschikbaar)”

Ik schiet confetti van mijn gedichten naar de poëziejury uit een groot kanon

Krachtig beeld, vindt de jury, mijn snippers dringen door in knoop- en neusgaten

Ik win nipt van een dichter

die een psychose veinst en daar in blijft hangen.

Na afloop drinken hij en ik met zijn drieën een biertje

en ik vraag ze of hun treinen nog rijden - ze halen hun schouders op, in hun gedicht zijn ze al thuis-

Dat zou ik schrappen, zegt een criticus, of eigenlijk mijn moeder?

Pauze.

We roken de laatste confetti op. Ik schop

de aarde uit als een knellende schoen, ik stijg

tot zolders, in bed zegt mijn redacteur: weet je, jij zou het echt goed doen op papier.

In de tweede ronde verliest een dichter die stelselmatig racisme ervaart van een dichter die mooi over vogels praat.

Urgentie. Ik vouw mezelf tot een vliegtuig, raak in het rafelen mijn volgorde kwijt.

Buiten op een bankje zit een skelet dat wacht tot een uitgever terugmailt.

 

 

 

Mail

Marthe van Bronkhorst (zij/haar) is schrijver, theatermaker en psycholoog en studeerde aan de VU Amsterdam en Harvard Medical School. Ze schreef voor onder meer Theater Ins Blau, Sonnevanck, Over het IJ festival, Kluger Hans, Meander, De Revisor en werkt aan een roman over duikers bij uitgeverij De Geus.

Jill Heesbeen is een illustrator die graag werk maakt over de relaties tussen personen op maatschappelijk en op persoonlijk niveau. Zo laat ze je nadenken over de omgang met je medemens. Ook de relatie met jezelf (en de mentale problematiek die daarmee gepaard kan gaan) is een onderwerp dat ze graag verbeeldt.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Automatische concepten 55

Mijn vader en ik, mijlenver uiteen

Hoe blijf je strijdvaardig als misstanden generatie na generatie niet worden opgelost? Marthe van Bronkhorst reflecteert op de relatie met haar vader en hoe ze verschillend met onrecht omgaan. Lees meer

'Ik dacht dat je met je vriend ging'

'Ik dacht dat je met je vriend ging'

Een koetjes-en-kalfjesgesprek tussen Eva en een collega in de trein wordt ongemakkelijk wanneer hij ongefundeerde aannames doet over haar privéleven. Lees meer

een persoon die naar hun eigen vervormde gezicht staart in de weerspiegeling van een telefoon

AI-angst

Wanneer Aisha in het bibliotheekcafé ineens met een human robot hybrid wordt geconfronteerd die rechtstreeks uit the Uncanny Valley schijnt te komen, lijkt het toppunt van haar industrialisatieverwarring bereikt. Lees meer

Baas in eigen brein

Baas in eigen brein

Marthe van Bronkhorst loopt in haar werk als psycholoog tegen een dilemma aan - is medicatie wel echt altijd de oplossing voor psychische problemen? Lees meer

Een versie van mezelf die ik liever niet wil leren kennen

Een versie van mezelf die ik liever niet wil leren kennen

Eva slaapt de laatste tijd slecht. De nachtelijke hersenspinsels die ze compulsief noteert 'rieken een beetje naar waanzin'. Lees meer

Verliefde klimaatvluchtelingen

Verliefde klimaatvluchtelingen

Het is midden november en 17 graden. Twee geliefden kuieren het strand af en aanschouwen de vreemde schoonheid van het industriële landschap. Waar zullen ze gaan wonen als het water komt? Lees meer

Welkom in het circus van de dood

Het circus met één wild dier

Marthe van Bronkhorst verbaast zich tijdens een circusact die verkeerd afloopt over hoe laconiek het publiek reageert: "We hadden met zijn allen bij de galg kunnen staan, een standrechtelijke executie, een heksenverbranding – de popcorn was rondgegaan." Lees meer

Onthouden dat ik het even moet vergeten 1

Onthouden dat ik het even moet vergeten

Heeft iedereen zo'n fabelachtig goed geheugen voor schijnbaar onbenullige details, of ligt het aan Eva? Lees meer

Vriendschapsverdriet

Vriendschapsverdriet

Marthe van Bronkhorst worstelt met de abrupte beëindiging van een vriendschap. Lees meer

Automatische concepten 86

De lelijke waarheid van het wachten

Wachten is niet Eva's sterkste kant, zeker wanneer er hartstocht in het spel is. Lees meer

22 dingen om te onthouden uit 2022

22 dingen om te onthouden uit 2022

Marthe van Bronkhorst combineert plaktivisten, het WK en boze boeren in haar muzikale terugblik op 2022. Lees meer

Automatische concepten 84

Het probleem van degenen met een baarmoeder

Eva denkt terug aan alle keren dat haar bedpartners ervan uitgingen dat zij wel maatregelen zou treffen ter voorkoming van een zwangerschap. Lees meer

Automatische concepten 83

Je bent onironisch goed

Een muzikaal jaaroverzicht drukt Marthe van Bronkhorst met haar neus op het feit dat ze een onironische wansmaakhebber is. Lees meer

Mensen uit een ander leven

Mensen uit een ander leven

Tijdens een schrijfretraite op het Noord-Franse platteland ontmoet Eva van den Boogaard twee mensen met wie het meteen klikt. Maar zo snel het contact was gelegd, zo snel is het weer verbroken bij het afscheid. Of ziet ze ze nog terug? Lees meer

Column Marthe

De liefde tegen het systeem

Kan de liefde alle verschillen tussen mensen overwinnen? Marthe van Bronkhorst betwijfelt het na een vurig debat tijdens een date. Lees meer

Een docent met een lichaam

Een docent met een lichaam

Ook wanneer Eva voor de klas staat is ze in de eerste plaats een mens met een lichaam dat behoeftes kent. Maar dat blijkt minder vanzelfsprekend dan het lijkt in het onderwijs. Lees meer

Stadsmens (v, jong, cynisch) zoekt boer

Stadsmens (v, jong, cynisch) zoekt boer

Marthe van Bronkhorst wordt in een sprookjesachtig eilanddorp geconfronteerd met haar cynisme. Lees meer

Een mens zoals alle anderen

Een mens zoals alle anderen

Eva probeert zich in de metro te gedragen op een manier die voor normaal moet doorgaan, maar dat valt nog niet mee. Lees meer

Dé vluchteling bestaat niet

Dé vluchteling bestaat niet

Marthe van Bronkhorst hoort bij de huisartsenpraktijk verhalen van vluchtelingen. Ze raakt gefrustreerd, omdat de politiek niet ziet 'dat een individu meer is dan twee vierkante meter ruimte en een lichaam dat gevoed moet worden'. Lees meer

Column: Objectief gelukkiger met onszelf

Objectief gelukkiger met onszelf

Ook op vakantie blijkt de tijd niet stil te staan, merken Eva en haar vrienden in Zuid-Frankrijk. Gelukkig gaan ze er qua uiterlijk alleen maar op vooruit, vindt één van hen. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel