Asset 14

Pijn en glorie

Pijn en glorie

In zijn essayreeks 'Boys don't cry' blikt Jonathan van der Horst terug op de keren dat kunst hem aan het huilen bracht: 'Huilen hoort bij mannelijkheid. Ik wil niet langer doen alsof dat twee van elkaar gescheiden werelden zijn.'

Stel je voor: je gaat naar een toneelstuk. Je koopt een kaartje en schuifelt de zaal binnen. Corona ligt ver achter ons. Geen mondkapjes meer of anderhalve meter tussen de toeschouwers. Je zit schouder aan schouder. Net te ongemakkelijk. Net te intiem. Dan komt er een acteur op die je een beetje aan jezelf doet denken. Het zaallicht dooft, de acteur begint te spreken en hoe langer hij dat doet, hoe meer je het gevoel bekruipt dat dit over jou gaat. Hoe verder zijn monoloog vordert, hoe meer details met jouw leven samen lijken te vallen. Hij vertelt over zaken die alleen jij en jouw intimi zouden kunnen weten. Hij rakelt herinneringen op aan momenten die jij zelf eigenlijk alweer een beetje vergeten was. Niet alleen fijne herinneringen, maar vooral momenten die je eigenlijk liever niet zou willen herleven. Herinneringen aan fouten die je hebt gemaakt. Aan momenten waarop je niet jezelf was of jezelf niet had willen zijn. Momenten waarop je mensen van wie je zielsveel hield enorm veel pijn hebt gedaan.

Het overkomt de hoofdpersoon in Pedro Almodóvars film Dolor y Gloria. Als Federico in de jaren tachtig de jonge filmregisseur Salvador leert kennen, worden de twee al snel smoorverliefd. Samen reizen ze de wereld over, maar Federico’s heroïneverslaving slaat een steeds groter wordende wig in hun relatie. Salvadors carrière neemt een vlucht, terwijl Federico niet langer van de bank afkomt. Tot het moment dat de pijn niet langer opweegt tegen het geluk en een breuk onvermijdelijk is. Daar had het bij kunnen blijven, ware het niet dat Federico op een dag een theater binnenloopt waar toevallig net een door Salvador geschreven monoloog gebaseerd op hun liefdesgeschiedenis wordt opgevoerd. Een spiegel waar niet langer aan te ontsnappen valt.

En terwijl ik naar hen kijk, rolt er een traan over mijn wang en hoop ik ooit net zo te kunnen vergeven en vergeven te worden.

Na de voorstelling besluit Federico voor het eerst in jaren Salvador te bellen. In plaats van de scheldpartij die hij misschien verwacht had, nodigt Salvador hem uit om nog diezelfde avond bij hem langs te komen. Ze praten. Over vroeger. Over nu. Over wat er in de tussentijd is gebeurd. Federico laat foto’s van de kinderen van hem en zijn (inmiddels al) ex-vrouw zien. ‘Na jou heb ik geen enkele man meer gehad,’ zegt hij schamper. ‘Hoe moet ik dat zien?’ vraagt Salvador. ‘Als een compliment,’ antwoordt Federico. Bij het afscheid zoenen ze. Intens, liefdevol, maar wetende dat het tussen hen niet kon en niet zal zijn. Het leven is tussen hen in gaan staan. Maar als ze elkaar, vanuit de opening van de lift, nog één keer aankijken, weten ze dat het goed is zo. En terwijl ik naar hen kijk, rolt er een traan over mijn wang en hoop ik ooit net zo te kunnen vergeven en vergeven te worden.

Het leven is, naast vreugde, liefde en passie, ook pijn. Wij mensen doen elkaar pijn en ons wordt pijn gedaan. Ik geloof niet dat er iemand op deze aarde rondloopt die nog nooit iemand anders, bewust of onbewust, gekwetst heeft. Wij zijn geen onbevlekte wezens, zeker in de liefde niet. Daarin botsen we constant tegen elkaar op en schuren langs elkaar heen. De wrijving die daarbij ontstaat, kruipt onvermijdelijk in onze lichamen. Hoewel deze pijn onvermijdelijk is, kunnen we als mens wel kiezen. Doen we ons uiterste best om de pijn die we anderen aandoen te minimaliseren? Of streven we er enkel naar ons eigen genot te maximaliseren, welke gevolgen dat ook mag hebben?

Onder andere daardoor ontstaat er een cultuur waarin het gewoon wordt gevonden dat mannen zich als jagers gedragen en meisje dus als prooien.

Enkele weken na het zien van Dolor y Gloria lees ik op OneWorld een strip over verkrachtingscultuur. In haast vrolijke tekeningen doet striptekenaar Emma Clit uit de doeken hoe vrouwen van jongs af aan wordt geleerd dat mannen zich niet kunnen beheersen en dat zij zich dus maar beter zo kuis mogelijk gedragen om ‘problemen’ te voorkomen. Tijdens onze jeugd worden we hier al in ondergedompeld wanneer jongens op het schoolplein achter meisjes aanrennen en onder hun rokjes proberen te kijken. Onder andere daardoor ontstaat er een cultuur waarin het gewoon wordt gevonden dat mannen zich als jagers gedragen en meisje dus als prooien. Een cultuur waarin grenzen dan ook gemakkelijk overschreden kunnen worden. Zo verhaalt Emma over haar eerste seksuele ervaring. Hoewel ze zichzelf nog niet klaar voelde voor seks, liet ze zich toch door haar toenmalige partner, die maar bleef aandringen, overhalen.  Ze zegt hierover: ‘We wisten allebei wel dat het verkeerd was om iemand tot seks te dwingen, maar we wisten ook wie zulke dingen deden: vreemden. Altijd lelijk, altijd gewelddadig, en altijd rondhangend op parkeerplaatsen en in schimmige straten. Mijn vriend was geen vreemde, niet lelijk of gewelddadig. Hij was gewoon een doorsnee kerel, met manipulatieve neigingen, die was opgegroeid in een cultuur die hem aanmoedigde om zich zo te gedragen.’

Terwijl ik dit lees, vraag ik mij af tot welk gedrag ik ben aangemoedigd. Welke manipulatieve neigingen ik heb aangeleerd. Ik heb wel geleerd wat seks is. Ook ik heb voorlichtingsboekjes van mijn ouders te lezen gekregen. Ook ik heb in de biologieles een condoom om een banaan moeten doen. Ook ik heb porno gekeken. Maar daarmee weet je nog niet hoe seks werkt. Hoe het in de praktijk in zijn werk gaat. Wat je moet doen om te voorkomen dat het een pijnlijke aangelegenheid voor beide partijen wordt.

Maar als ik kijk naar de hoeveelheid pijn die wij mensen elkaar aandoen, weet ik niet of ik dit nog wel zo persoonlijk vind.

Laatst hoorde ik dichter Ellen Deckwitz in een podcast verkondigen dat zij vindt dat elke puber op de middelbare school verplicht liefdesles zou moeten krijgen. En dan bedoelt ze, volgens mij, niet die halfslachtige seksuele voorlichting met een banaan en een condoom, maar iets heel praktisch. Hoe werkt dat nu eigenlijk: liefde, verliefdheid en seks? Hoe voel je dat iemand geïnteresseerd in je is? Wat doe je dan? Hoe vraag je iemand uit? Hoe werkt consent? Welke vragen dien je te stellen? Welke antwoorden dien je te krijgen? Hoe communiceer je over je emoties? Hoe luister je naar iemand anders? Wat doe je als je het even niet meer voelt? Hoe verlaat je iemand? Hoe begin je aan iets nieuws?

Je zou kunnen stellen dat dit een persoonlijk probleem is. Dat ouders dit maar zouden moeten oplossen. Maar als ik kijk naar de hoeveelheid pijn die wij mensen elkaar aandoen, weet ik niet of ik dit nog wel zo persoonlijk vind. Op het moment dat je die pijn niet probeert te voorkomen of te kanaliseren, zal deze zichzelf blijven voeden tot ze ergens anders een uitweg vindt. Een uitweg die waarschijnlijk meer impact zal hebben en daarmee dus ook maatschappelijk zal worden. Als we onszelf en onze kinderen niet leren omgaan met de pijn van de liefde en het leven, zal die pijn onvermijdelijk op andere plaatsen zichtbaar worden. Of dat nu gaat om het aantal vechtscheidingen, het aantal vereenzaamde mensen of de hoeveelheid depressies. Om over seksueel geweld nog maar te zwijgen.

Onlangs kwam ik op één van de eerste post corona verjaardagsfeestjes een ex van mij tegen. We zijn niet op een heel vredelievende manier uit elkaar gegaan. Ook niet op een extreem pijnlijke manier, maar toch had ik altijd als ik haar ergens tegen het lijf liep het gevoel dat er iets tussen ons nog niet helemaal was opgelost. Een oude wond die ergens onderweg ontstoken was geraakt en nooit helemaal genezen.

Zonder dat we het van elkaar doorhadden, vertrokken we nagenoeg op hetzelfde moment van het feestje. We bleken dezelfde kant op te moeten en dus waren we voor het eerst in jaren weer aan elkaar overgeleverd. We praatten wat, terwijl we door de straten van de stad fietsten. Over vroeger. Over nu. Over wat er in de tussentijd is gebeurd. Op het punt dat ik naar links en zij naar rechts moest, kwamen we tot stilstand. Een moment lang zwegen we. Toen gaven we elkaar een knuffel, een heel fatsoenlijke kus op de wang en terwijl ik mij omdraaide en wegfietste, wist ik dat het goed was zo en hoopte dat zij er ook zo over dacht.

Mail

Jonathan van der Horst (1993) is een eigentijdse nostalgicus, een dyslecticus met schrijfambities en een Nederlander in Vlaanderen. Hij is schrijver, theatermaker en lid van het literaire collectief ZINK.

Zep de Bruyn (1990) is illustrator, visueel ontwerper en redacteur werkzaam in Amsterdam en Eindhoven. Hij maakt 2D, 3D en bewegend beeld, vaak verhalend en zowel figuratief als expressief.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
Lees meer
het laatste
Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

 1

Tijd voor een dekoloniale Indië-herdenking!

Benjamin Caton organiseert jaarlijks op 16 augustus een dekoloniale Indië/Indonesië-Nederland Herdenking, omdat een grote en groeiende groep mensen zich niet gezien voelt door de Nationale Indië-herdenking, een dag ervoor. Lees meer

Nieuws in beeld: Van Trump mag de FBI de pot op

Van Trump mag de FBI de pot op

Elf 'topgeheime' documenten nam de FBI mee van Donald Trumps landgoed. Hij wil ze terug. Lees meer

Nieuws in beeld: Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Sommige loofbomen begonnen vorige maand al hun bladeren af te stoten - veel vroeger dan normaal. Lees meer

Nieuws in beeld: Iedereen voor? Hallo?

Iedereen voor? Hallo?

De weinige Tunesiërs die kwamen opdagen voor het referendum, stemden massaal voor meer macht voor de zittende president. Lees meer

Nieuws in beeld: We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

Hoelang kunnen we nog boven de zelfgegraven afgrond blijven bungelen? Lees meer

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Netflix zet in Inventing Anna een oplichtster op een voetstuk. Emma Stomp zet daar vraagtekens bij. Lees meer

Nieuws in beeld: We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

Om de gasvoorraden te ontzien, mogen de (uiterst vervuilende) kolencentrales jarenlang op volle toeren draaien. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel