Ook na zijn dood heeft de legendarische regisseur de touwtjes in handen." /> Ook na zijn dood heeft de legendarische regisseur de touwtjes in handen." />
Asset 14

Mr. Kubrick's not here

Over Stanley Kubrick doen vele mythen de ronde. Bijvoorbeeld dat hij toeristen vermoordde, of dat hij NASA had geholpen Neil Armstrongs maanlanding in scène te zetten. Kelli bezoekt een tentoonstelling over het werk van de overleden meester, en concludeert dat Kubrick tussen al die prachtige films zelf de grote afwezige is.

Christiane Kubrick is een vrouw met fijne gelaatstrekken en ovale brillenglazen die ze halverwege de neus draagt. Haar lange donkere haar, grijs op de slapen, heeft ze opgestoken met een lint. De kraag van haar groen en aubergine gestreepte jurk staat op, om haar nek draagt ze een grote blauwe hanger. Ze ziet er, met haar tachtig jaar, nog goed uit. Ze leunt een beetje achterover in haar stoel en vertelt over haar man, Stanley Kubrick, de meestercineast die klassiekers maakte als 2001: A Space Odyssey en A Clockwork Orange. Haar tijd met ‘Stanley’ beschrijft ze als "the great adventure of my life". Toen hij in 1999 overleed, liet hij een gigantisch archief achter, en ze had geen idee wat ze daarmee aanmoest: "Paper goes yellow so quickly and Stanley was so very dead." De oplossing kwam van het Deutsches Filmmuseum, dat voorstelde er een reizende tentoonstelling van te maken.

Die tentoonstelling is nu te zien in Eye en omvat alle films die hij maakte, behalve Fear and Desire, zijn eerste. Helemaal geen slecht werk, zeggen degenen die hem wel hebben gezien, maar Kubrick haatte de oorlogsfilm en wilde niet dat iemand hem ooit nog zag. (Helaas voor Kubrick is Fear and Desire integraal te bekijken op Youtube, in acht delen, met Italiaanse ondertiteling.) Dat de film niet is opgenomen in de tentoonstelling geeft blijk van groot respect voor de wensen van de dode regisseur. Maar het is ook tekenend voor het karakter van de expo, die gaat over zijn genie en over zijn vakmanschap, niet over zijn persoonlijkheid of zijn imperfecties – waarschijnlijk juist door de nauwe betrokkenheid van Kubricks weduwe en zwager. Dat een onderzoeker voor de samenstelling van de tentoonstelling weken op het landgoed van de Kubricks heeft gewoond, zo dicht bij hun privéleven, heeft niet mogen baten.

Kubrick lijkt zo zelfs na zijn dood de touwtjes in handen te hebben, en dat past goed bij het beeld van neuroticus dat hardnekkig aan hem kleeft. Christiane spreekt van "zogenaamd perfectionisme", maar die publieke vooronderstelling is niet uit de lucht komen vallen. Uit de tentoonstelling blijkt op zijn minst dat hij extreem georganiseerd was. Filmmaken is een hell of a job, en talloze ingewikkelde schema’s tonen dat Kubrick vanaf zijn vroege films iedere scène tot in de allerkleinste puntjes voorbereidde. Er zal geen soldaat op de verkeerde plek hebben gestaan in Paths of Glory (1957) en geen paspop in Killer’s Kiss (1955). Kubrick had een afkeer van middelmatigheid en de neiging veel te twijfelen. Het voorwerk van Kubricks films duurde jaren, soms decennia. Sommige films kwamen deze fase zelfs nooit voorbij, met Napoleon als legendarisch voorbeeld. Een houten archiefkastje waarin hij met gelabelde kaartjes de chronologie van gebeurtenissen in Napoleons leven heeft georganiseerd, is slechts het puntje van Kubricks Napoleon-ijsberg, die ook nog 18 duizend plaatjes en vijhonderd boeken omvat.

Toch gunden de grote studio’s hem de tijd die hij nodig had, en een goed budget. Zijn films brachten minder op dan die van tijdgenoten als Martin Scorsese, Francis Ford Coppola en Steven Spielberg – de zogeheten movie brats – maar trokken hoe dan ook altijd de aandacht. Alleen al de mannenhand die de nagels van die poezelige meisjestenen lakken in het openingsshot van Lolita – en toen moest de scène met het minderjarige meisje in bikini nog komen (we spreken 1962). Met 2001 stelde Kubrick een voor die tijd waanzinnige technische standaard, die ons alleen kan doen speculeren wat hij met hedendaagse HD- en 3D-technieken voor elkaar zou hebben gekregen. En wie kan er na het zien van A Clockwork Orange de muziek van Ludwig Von nog luchten? Kubrick vergaarde zo niet alleen een grote fanschare, maar ook de bewondering van collega’s. Op de tentoonstelling zien we regisseurs als Woody Allen en Scorsese uitgebreid hun lof tuiten.

Zijn films leidden ook tot mythes rond zijn persoon, soms op het belachelijke af. Zo zouden de Kubricks met een eigen helicopter hun gewassen hebben besproeid met insecticide, gemotiveerd door een paranoïde angst voor ziektes (hallo, Brigadier General Jack D. Ripper), en zou Stanley Kubrick toeristen hebben vermoord. Veel speculatie was er ook over een betrokkenheid van Kubrick bij maken van een film van een Amerikaanse maanlanding, voor het geval die van Neil Armstrong niet zou lukken.

Dit soort mythes zullen ongetwijfeld zijn gevoed door het teruggetrokken bestaan dat de cineast leidde. In tegenstelling tot de movie brats woonde hij in Engeland, negenduizend kilometer van Hollywood vandaan. Hij leed aan reisangst en had weinig op met bezoek. Zo deed hij eens zelf de deur open toen er werd aangebeld, keek de bezoeker aan en zei: "Mr. Kubrick is not here." Waarop de man die aanbelde weer vertrok. "Stanley was very cagey", aldus mevrouw Kubrick.

Misschien dat juist die afstand Kubrick in staat stelde op zijn eigen wijze naar de wereld te kijken en zijn films naar eigen smaak te perfectioneren – tot Eyes Wide Shut aan toe, de seksuele thriller met Tom Cruise en Nicole Kidman, die hij een paar dagen voordat hij in zijn slaap stierf afmonteerde. Bepaald geen lieveling van de critici, maar zo slecht als Kubrick zijn eerste speelfilm achtte, zo goed vond hij zijn laatste: volgens hemzelf de beste die hij ooit maakte.

Het kan natuurlijk evengoed zijn dat Kubrick, afgezien van zijn organisatiedrang, best wel saai was en op zijn Engelse landgoed een eentonig leven leidde. Zoals de hoofdpersonages in Eyes Wide Shut fantaseren over, flirten met en schampen langs extravagante seksuele uitstapjes, maar uiteindelijk die grens niet overgaan en alleen met elkaar het bed induiken. Zoals Hal in 2001 uiteindelijk gewoon een computer blijkt die je uit kan zetten. Dat de mythes rond Kubrick, kortom, net zo vergezocht zijn als de ideeën van Jack D. Ripper. Het zou zomaar kunnen. Door de tentoonstelling komen we daarover in ieder geval niets te weten. Want meneer Kubrick, die is daar niet.

Mail

Kelli van der Waals

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
De sofaconstante

De sofaconstante

Uschi Cop schreef een claustrofobische verhalenbundel over zes levens die getekend zijn door een verlangen naar zingeving. De sofaconstante is een voorpublicatie van een van die verhalen uit haar bundel 'Zwaktebod'. Lees meer

Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik toch een mannenhater?’ 6

Kijkend naar kunst van mannen: ‘Ben ik dan toch een mannenhater?’

Puck Lingbeek's vader stelt dat haar boosheid richting mannen haar interpretaties van kunst beïnvloedt. Puck is het daar niet mee eens, maar het zet het haar wel aan het denken. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Voesten

Voesten

"Misschien is dat man zijn hier: hetzelfde bewegen als de anderen." Voesten van Werner de Valk is een kort verhaal over een eiland met een duistere traditie en over het moeten bewijzen van mannelijkheid. Lees meer

Muze

Muze

Loren Snel schreef een roman over hoe samen te zijn met een ander en intussen trouw te blijven aan jezelf. Haar debuut verschijnt 25 oktober bij uitgeverij Prometheus. Hier lees je een voorpublicatie. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Jari

Jari

Dave Boomkens schreef een verhaal over troosteloosheid, onmacht en opgroeien. Over hoe je in een treurig flatgebouw, tussen de nieuwsprogrammering en sportwedstrijden door, een vriend kunt vinden en verliezen. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Geef de dag een naam

Geef de dag een naam

Op een hete zomerdag wordt Felipe zwetend wakker. Deze dag, die heet en broeierig is, brengt hem uit evenwicht, tot hij uiteindelijk doet wat hij gezworen had nooit te doen: hij begint te drinken. Een fragment uit de afstudeernovelle van Tiemen Hageman over het verleden proberen los te laten, het leven ruimte geven en adolescent worden. Lees meer

Aaah, het launchfeest!

Aaah, het launchfeest!

Na de lancering van ons derde papieren tijdschrift willen we onze lezers, schrijvers en makers graag uitnodigen om dit grote succes samen met Hard//hoofd te vieren op 26 oktober in Amsterdam. Lees meer

Tussen de randen van een aquarium

Tussen de randen van een aquarium

Wie ben je als je alles kunt zijn? In het fragmentarische afstudeerwerk van Ettie Edens veranderen mensen onder andere in een hoopje, een steen, een natuurkundedocent, water, iemand die limonade drinkt en een lantaarnpaal. Lees meer

Automatische concepten 71

We hebben een probleem met de derde helft

Een voetbalwedstrijd stopt officieel misschien op het veld, maar Marthe van Bronkhorst merkt in de trein dat het slinkse spel doorgaat. Lees meer

Mycelium

Mycelium

Wat als schimmelsporen zich met iedere adem dieper in je longen graven? Met ‘Mycelium’ won Olga Ponjee de juryprijs van Het Rode Oor 2023, de erotische schrijfwedstrijd van Vlaams-Nederlands huis deBuren. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer