Asset 14

Mevrouw Rouw in Zomergasten

Mevrouw Rouw in Zomergasten 2

Hard//hoofd grijpt terug op de Zomergasten-verslagen van deze zomer met een onconventionele gast die toepasselijk is voor de grauwe dagen. Mevrouw Rouw gaat in gesprek met Janine Abbring en deelt ervaringen van rouw met de kijker aan de hand van verschillende filmbeelden uit The Broken Circle Breakdown, Manchester by the Sea en meer films.

Zondagavond kwart over acht, de televisie staat aan. Mevrouw Rouw heeft een verzoek gedaan voor het decor: geen lieflijke doorkijkjes of wuivende bloemen in een veld. Net zoals van Griet op de Beeck, die eerder te gast was bij Zomergasten, mocht het decor van mevrouw Rouw wel wat rauwer. Het is een donker bos geworden, en nee, in de verte geen lichtpuntjes. Op tafel, naast Janine en mevrouw Rouw, staat een fles wijn.

The Broken Circle Breakdown: de wanhoop die je kunt ervaren
Mevrouw Rouw gaat niet voor een kalm begin. Op de vraag van Abbring wat ze van het decor vindt, antwoordt ze dat we het beste meteen haar eerste fragment uit The Broken Circle Breakdown kunnen bekijken. Janine leidt de film kort in.

The Broken Circle Breakdown is een Vlaamse film van Felix van Groeningen uit 2012. Elise, een tattoo-artieste, en Didier, een romantische atheïst die in een bluegrassband speelt, worden verliefd op elkaar. Zij laat zijn naam tatoeëren op haar heup. Hij woont in een caravan naast een bouwval. Het levert mooie beelden op, van hen samen onder een buitendouche, muziekmakend bij het kampvuur en rijdend op een paard als cowboy en cowgirl. Als zij tot hun verbazing, en misschien ook schrik, zwanger wordt, gaat Didier met het bouwval aan de slag waarin ze met zijn drieën komen te wonen. Dan wordt hun dochtertje Maybelle ernstig ziek en zij overlijdt. We zien hoe Elise en Didier na haar dood proberen te overleven en in hun eigen rouwproces belanden. Didier wordt steeds kwader, Elise dooft steeds meer uit en langzaamaan raken zij elkaar kwijt.

Er is te weinig over van Elise’s leven

Deze scene speelt zich af richting het einde van de film. Didier is kwaad en tijdens een optreden met zijn bluegrassband verliest hij zichzelf in een speech over het onrecht in de wereld veroorzaakt door geïnstitutionaliseerde religie. Het lijkt zijn manier om zijn onmacht en verdriet te uiten. Elise probeert houvast te zoeken in haar geloof dat Maybelle nog ergens is, maar dat geloof is te wankel. Er is te weinig over van Elise’s leven om voor te blijven leven.

Abbring en mevrouw Rouw blijven even stil na het zien van het laatste gesprek tussen Didier en Elise. Abbring doorbreekt de stilte: ‘Je zou kunnen zeggen dat dit een wanhopige scene is. Heb je hem daarom gekozen?’
Mevr. Rouw: ‘Ja. Hoewel je de ervaring van Elise en Didier bijna te behapbaar maakt, door er de woorden aan te geven dat het ‘een wanhopige scene is’. Die woorden omvatten de ervaring niet en beeld biedt daarom een meerwaarde. Beeld kan overbrengen wat er aan de taal ontglipt en spreekt een andere laag in ons aan. Rouw is een lichamelijke ervaring. Het speelt zich veelal af in een rijke binnenwereld. Die binnenwereld is een wereld van symbolen, fysieke gewaarwordingen en intuïtie. In die binnenwereld geldt onze rationele logica niet en woorden geven niet altijd de beste ingang om deze wereld te betreden.’
Abbring: ‘Kun je met woorden dan weg kan raken van die lichamelijke ervaring?’
Mevr. Rouw: ‘Precies! Nu ondervinden wij aan den lijve dat het woord ‘wanhoop’ betekenisloos wordt, als we niet actief het lijntje tussen de wanhoop en de ervaring van deze scene behouden. Je hebt de film nodig, om de wanhoop tot je door te kunnen laten dringen, van binnenuit te ervaren. De film maakt de aanloop naar de suïcide van Elise inleefbaar. Dat is waar film in voorziet: een betekenisvolle context waardoor grote woorden als ‘wanhoop’ en ‘chaos’ ervaringen worden waarin je je kunt inleven.’
Abbring: ‘Als vrienden je vragen hoe het gaat, zou je dus beter kunnen zeggen: ik voel me zoals Elise die Didier achterlaat nadat ze ruzie hebben gemaakt en voor ze suïcide pleegt, en kijk de hele film maar om te kunnen ervaren wat daar allemaal mee samenhangt?’
Mevr. Rouw, lachend: ‘Ja, in zekere zin zou je zo met dierbaren kunnen communiceren over je ervaring van rouw. Het doet misschien meer recht aan de ervaring dan te zeggen dat je je zo wanhopig voelt.’

Er volgt een avond waarin mevrouw Rouw ons verder meeneemt en allerlei aspecten van rouw invoelbaar maakt. We zien de verbinding die je kunt voelen met anderen die ook pijn hebben (Netflix-film The Discovery), dat we niet zonder verdriet kunnen (Disneyfilm Inside Out) en hoe we pijn aan kunnen kijken (Werk ohne Autor).

Manchester by the Sea: de traagheid en onoplosbaarheid van een rouwproces
‘Zeg, inmiddels al toe aan wat sterkers?’ Terwijl mevrouw Rouw een fles whisky tevoorschijn trekt en twee glazen inschenkt, leidt Janine de volgende scène in. Die komt uit Manchester by the Sea van Kenneth Lonergan uit 2016. De complexiteit van de film wordt pas na verloop van tijd duidelijk. Het verhaal wordt deels in flashbacks verteld, waarbij je langzaamaan ontdekt welke enorme verliezen er zijn geleden, zowel door Lee als door zijn ex-vrouw, Randi. Je ziet hoe Lee en Randi een gezin waren, en zij zowel elkaar als hun kinderen verloren hebben. De kinderen aan de dood, elkaar aan de pijn die daarop volgde. Nu is Lee weer een tijd terug in Manchester-by-the-Sea en het valt hem zwaar om terug te zijn. In de scène zien we hoe Lee zijn ex-vrouw Randi tegen komt, met haar baby van haar nieuwe man in de kinderwagen.

Abbring: ‘Waarom koos je voor deze scène?’
Mevr. Rouw: ‘Ik wil de traagheid van een rouwproces voelbaar maken, in deze scene zichtbaar door de lange aanloop naar het gesprek tussen Lee en Randi, waarin we Lee volgen vanuit de supermarkt, de straatjes door, totdat hij Randi tegenkomt. De traagheid komt het beste over als je de hele film kijkt, want juist op de momenten waarop er weinig gebeurt, voel je de traagheid, bijvoorbeeld tijdens alledaagse momenten of in de vele shots met landschappen. Het leven gaat zo langzaam in de film, pijnlijk langzaam. Dat wordt nog eens versterkt doordat Lonergan gebruik maakt van slowmotion. Soms filmt Lonergan gesprekken vanaf een afstandje en dan voel je als kijker afstand tot wat zich afspeelt, wat een mooi symbool is van het gebrek van betrokkenheid van de rouwende met het leven.’
 In deze film krijg je als kijker geen gemakkelijke kijkervaring, net zoals het je als rouwende ook niet makkelijk wordt gemaakt. Het is ook voor de kijker een uitdaging om open te blijven staan, de pijn van de personages te blijven voelen en die pijn in jezelf te observeren. Eigenlijk is het kijken van deze film een oefening in rouwen.’

Rouw is vergelijkbaar met liefde

Abbring, lachend: ‘Een warme aanbeveling om de hele film te gaan kijken!’
Mevr. Rouw: ‘Haha, jazeker! En wees blij, als kijker kun je het moment timen waarop je de ruimte hebt om de rauwheid van het leven in Manchester by the Sea aan te kijken. Die rauwheid hoort simpelweg ook bij het leven en laat zich niet oplossen. Rouw is in die zin vergelijkbaar met liefde, alle twee horend bij het leven en onoplosbaar. En die rouwende (rauwe) kant kan confronterend zijn voor mensen, onhoudbaar zelfs, aan de ongemakkelijke reacties van bioscoopbezoekers te merken.’

Abbring: ‘Ja? Hoe komt dat denk je, dat het confronterend en ongemakkelijk is?’
Mevr. Rouw: ‘Nou, het komt dichtbij. Lonergan verlicht de pijn die je als kijker (mee)voelt maar sporadisch. Het is echt uitzitten soms. Dit is nou juist een scène waarin er wél een gesprek plaats vindt, maar als kijker krijg je niet de verlossing van een fijne afronding, er wordt niet echt iets ‘opgelost’, zoals we dat normaal graag in films zien. Lonergan vermijdt in de film de klassieke beelden van bijvoorbeeld een doodsbed om daarmee emoties op te roepen; en laat juist beelden zien waarin het net even mis of niet zo soepel gaat, wat de film realistisch maakt. Zo zien we tijdens de condoleance een gesprek tussen twee vrienden van Lee, die al schreeuwend vanaf de ene kant van het buffet naar de andere kant van de kamer, willen zorgen dat Lee heeft gegeten, maar elkaar niet kunnen verstaan. Of de scène waarin de ziekenbroeders de brancard waarop Randi ligt de ambulance in proberen te duwen en dit pas bij de derde poging lukt. Het is een studie naar het effect van de dood van dierbaren op de personages in al zijn dagelijksheid, zonder in clichébeelden te vervallen die we makkelijk herkennen en associeren met rouw en pijn. Je wordt als kijker echt uitgedaagd om deze clichés en betekenissen los te laten, en te letten op het kleine, alledaagse van rouw.’

Verlies is universeel.

Janine: ‘Moet je zelf iemand verloren zijn, om deze film te kunnen waarderen?’
Mevr. Rouw: ‘Nee. Verlies is universeel. Niemand ontkomt aan verlies en rouw. Iedereen heeft verliezen geleden in zijn leven en kan zich er wel iets bij voorstellen, denk bijvoorbeeld aan liefdesverdriet, het verlies van werk of het verlies van gezondheid. Ik wil niet zeggen dat dat hetzelfde is, maar ik denk dat als je de moeite wilt doen om je open te stellen voor de ervaring van het verlies van een dierbare, deze film je al heel dichtbij doet komen, zonder dat je zelf iemand aan de dood hebt verloren.’

Een eigen verzameling maken van herkenbare filmscenes
De tijd is voorbij gevlogen en we zijn aan het einde van de uitzending. Namens ons allen bedankt Janine mevrouw Rouw en met haar blik recht in de camera richt Janine zich dan tot ons: ‘Het was een intensieve avond. Het heeft mij geinspireerd om zelf ook op zoek te gaan naar beeldmateriaal om mijn eigen ervaringen van verlies te delen met mijn naasten, wie doet er mee? Dat is nog eens een mooie manier om je vrienden beter te leren kennen! Dan is het nu tijd voor de keuzefilm van mevrouw Rouw: Three Billboards Outside Ebbing, Missouri.’

Beeld: George Hendrick Breitner, Vrouw met voile, ca. 1890-1920.

Mail

Babet te Winkel Babet te Winkel (1991) is opgeleid aan de Universiteit voor Humanistiek om mensen te begeleiden bij zingeving en levensvragen. Ze richtte Verlieskunst op om ruimte te creëren voor rouw en geeft rouwmassages.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
Lees meer
het laatste
Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

 1

Tijd voor een dekoloniale Indië-herdenking!

Benjamin Caton organiseert jaarlijks op 16 augustus een dekoloniale Indië/Indonesië-Nederland Herdenking, omdat een grote en groeiende groep mensen zich niet gezien voelt door de Nationale Indië-herdenking, een dag ervoor. Lees meer

Nieuws in beeld: Van Trump mag de FBI de pot op

Van Trump mag de FBI de pot op

Elf 'topgeheime' documenten nam de FBI mee van Donald Trumps landgoed. Hij wil ze terug. Lees meer

Nieuws in beeld: Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Sommige loofbomen begonnen vorige maand al hun bladeren af te stoten - veel vroeger dan normaal. Lees meer

Nieuws in beeld: Iedereen voor? Hallo?

Iedereen voor? Hallo?

De weinige Tunesiërs die kwamen opdagen voor het referendum, stemden massaal voor meer macht voor de zittende president. Lees meer

Nieuws in beeld: We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

Hoelang kunnen we nog boven de zelfgegraven afgrond blijven bungelen? Lees meer

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Netflix zet in Inventing Anna een oplichtster op een voetstuk. Emma Stomp zet daar vraagtekens bij. Lees meer

Nieuws in beeld: We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

Om de gasvoorraden te ontzien, mogen de (uiterst vervuilende) kolencentrales jarenlang op volle toeren draaien. Lees meer

Nieuws in beeld: Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Driekwart van de Nederlanders vindt de acties tijdens boerenprotesten te ver gaan. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel