Asset 14

Mevrouw Rouw in Zomergasten

Mevrouw Rouw in Zomergasten 2

Hard//hoofd grijpt terug op de Zomergasten-verslagen van deze zomer met een onconventionele gast die toepasselijk is voor de grauwe dagen. Mevrouw Rouw gaat in gesprek met Janine Abbring en deelt ervaringen van rouw met de kijker aan de hand van verschillende filmbeelden uit The Broken Circle Breakdown, Manchester by the Sea en meer films.

Zondagavond kwart over acht, de televisie staat aan. Mevrouw Rouw heeft een verzoek gedaan voor het decor: geen lieflijke doorkijkjes of wuivende bloemen in een veld. Net zoals van Griet op de Beeck, die eerder te gast was bij Zomergasten, mocht het decor van mevrouw Rouw wel wat rauwer. Het is een donker bos geworden, en nee, in de verte geen lichtpuntjes. Op tafel, naast Janine en mevrouw Rouw, staat een fles wijn.

The Broken Circle Breakdown: de wanhoop die je kunt ervaren
Mevrouw Rouw gaat niet voor een kalm begin. Op de vraag van Abbring wat ze van het decor vindt, antwoordt ze dat we het beste meteen haar eerste fragment uit The Broken Circle Breakdown kunnen bekijken. Janine leidt de film kort in.

The Broken Circle Breakdown is een Vlaamse film van Felix van Groeningen uit 2012. Elise, een tattoo-artieste, en Didier, een romantische atheïst die in een bluegrassband speelt, worden verliefd op elkaar. Zij laat zijn naam tatoeëren op haar heup. Hij woont in een caravan naast een bouwval. Het levert mooie beelden op, van hen samen onder een buitendouche, muziekmakend bij het kampvuur en rijdend op een paard als cowboy en cowgirl. Als zij tot hun verbazing, en misschien ook schrik, zwanger wordt, gaat Didier met het bouwval aan de slag waarin ze met zijn drieën komen te wonen. Dan wordt hun dochtertje Maybelle ernstig ziek en zij overlijdt. We zien hoe Elise en Didier na haar dood proberen te overleven en in hun eigen rouwproces belanden. Didier wordt steeds kwader, Elise dooft steeds meer uit en langzaamaan raken zij elkaar kwijt.

Er is te weinig over van Elise’s leven

Deze scene speelt zich af richting het einde van de film. Didier is kwaad en tijdens een optreden met zijn bluegrassband verliest hij zichzelf in een speech over het onrecht in de wereld veroorzaakt door geïnstitutionaliseerde religie. Het lijkt zijn manier om zijn onmacht en verdriet te uiten. Elise probeert houvast te zoeken in haar geloof dat Maybelle nog ergens is, maar dat geloof is te wankel. Er is te weinig over van Elise’s leven om voor te blijven leven.

Abbring en mevrouw Rouw blijven even stil na het zien van het laatste gesprek tussen Didier en Elise. Abbring doorbreekt de stilte: ‘Je zou kunnen zeggen dat dit een wanhopige scene is. Heb je hem daarom gekozen?’
Mevr. Rouw: ‘Ja. Hoewel je de ervaring van Elise en Didier bijna te behapbaar maakt, door er de woorden aan te geven dat het ‘een wanhopige scene is’. Die woorden omvatten de ervaring niet en beeld biedt daarom een meerwaarde. Beeld kan overbrengen wat er aan de taal ontglipt en spreekt een andere laag in ons aan. Rouw is een lichamelijke ervaring. Het speelt zich veelal af in een rijke binnenwereld. Die binnenwereld is een wereld van symbolen, fysieke gewaarwordingen en intuïtie. In die binnenwereld geldt onze rationele logica niet en woorden geven niet altijd de beste ingang om deze wereld te betreden.’
Abbring: ‘Kun je met woorden dan weg kan raken van die lichamelijke ervaring?’
Mevr. Rouw: ‘Precies! Nu ondervinden wij aan den lijve dat het woord ‘wanhoop’ betekenisloos wordt, als we niet actief het lijntje tussen de wanhoop en de ervaring van deze scene behouden. Je hebt de film nodig, om de wanhoop tot je door te kunnen laten dringen, van binnenuit te ervaren. De film maakt de aanloop naar de suïcide van Elise inleefbaar. Dat is waar film in voorziet: een betekenisvolle context waardoor grote woorden als ‘wanhoop’ en ‘chaos’ ervaringen worden waarin je je kunt inleven.’
Abbring: ‘Als vrienden je vragen hoe het gaat, zou je dus beter kunnen zeggen: ik voel me zoals Elise die Didier achterlaat nadat ze ruzie hebben gemaakt en voor ze suïcide pleegt, en kijk de hele film maar om te kunnen ervaren wat daar allemaal mee samenhangt?’
Mevr. Rouw, lachend: ‘Ja, in zekere zin zou je zo met dierbaren kunnen communiceren over je ervaring van rouw. Het doet misschien meer recht aan de ervaring dan te zeggen dat je je zo wanhopig voelt.’

Er volgt een avond waarin mevrouw Rouw ons verder meeneemt en allerlei aspecten van rouw invoelbaar maakt. We zien de verbinding die je kunt voelen met anderen die ook pijn hebben (Netflix-film The Discovery), dat we niet zonder verdriet kunnen (Disneyfilm Inside Out) en hoe we pijn aan kunnen kijken (Werk ohne Autor).

Manchester by the Sea: de traagheid en onoplosbaarheid van een rouwproces
‘Zeg, inmiddels al toe aan wat sterkers?’ Terwijl mevrouw Rouw een fles whisky tevoorschijn trekt en twee glazen inschenkt, leidt Janine de volgende scène in. Die komt uit Manchester by the Sea van Kenneth Lonergan uit 2016. De complexiteit van de film wordt pas na verloop van tijd duidelijk. Het verhaal wordt deels in flashbacks verteld, waarbij je langzaamaan ontdekt welke enorme verliezen er zijn geleden, zowel door Lee als door zijn ex-vrouw, Randi. Je ziet hoe Lee en Randi een gezin waren, en zij zowel elkaar als hun kinderen verloren hebben. De kinderen aan de dood, elkaar aan de pijn die daarop volgde. Nu is Lee weer een tijd terug in Manchester-by-the-Sea en het valt hem zwaar om terug te zijn. In de scène zien we hoe Lee zijn ex-vrouw Randi tegen komt, met haar baby van haar nieuwe man in de kinderwagen.

Abbring: ‘Waarom koos je voor deze scène?’
Mevr. Rouw: ‘Ik wil de traagheid van een rouwproces voelbaar maken, in deze scene zichtbaar door de lange aanloop naar het gesprek tussen Lee en Randi, waarin we Lee volgen vanuit de supermarkt, de straatjes door, totdat hij Randi tegenkomt. De traagheid komt het beste over als je de hele film kijkt, want juist op de momenten waarop er weinig gebeurt, voel je de traagheid, bijvoorbeeld tijdens alledaagse momenten of in de vele shots met landschappen. Het leven gaat zo langzaam in de film, pijnlijk langzaam. Dat wordt nog eens versterkt doordat Lonergan gebruik maakt van slowmotion. Soms filmt Lonergan gesprekken vanaf een afstandje en dan voel je als kijker afstand tot wat zich afspeelt, wat een mooi symbool is van het gebrek van betrokkenheid van de rouwende met het leven.’
 In deze film krijg je als kijker geen gemakkelijke kijkervaring, net zoals het je als rouwende ook niet makkelijk wordt gemaakt. Het is ook voor de kijker een uitdaging om open te blijven staan, de pijn van de personages te blijven voelen en die pijn in jezelf te observeren. Eigenlijk is het kijken van deze film een oefening in rouwen.’

Rouw is vergelijkbaar met liefde

Abbring, lachend: ‘Een warme aanbeveling om de hele film te gaan kijken!’
Mevr. Rouw: ‘Haha, jazeker! En wees blij, als kijker kun je het moment timen waarop je de ruimte hebt om de rauwheid van het leven in Manchester by the Sea aan te kijken. Die rauwheid hoort simpelweg ook bij het leven en laat zich niet oplossen. Rouw is in die zin vergelijkbaar met liefde, alle twee horend bij het leven en onoplosbaar. En die rouwende (rauwe) kant kan confronterend zijn voor mensen, onhoudbaar zelfs, aan de ongemakkelijke reacties van bioscoopbezoekers te merken.’

Abbring: ‘Ja? Hoe komt dat denk je, dat het confronterend en ongemakkelijk is?’
Mevr. Rouw: ‘Nou, het komt dichtbij. Lonergan verlicht de pijn die je als kijker (mee)voelt maar sporadisch. Het is echt uitzitten soms. Dit is nou juist een scène waarin er wél een gesprek plaats vindt, maar als kijker krijg je niet de verlossing van een fijne afronding, er wordt niet echt iets ‘opgelost’, zoals we dat normaal graag in films zien. Lonergan vermijdt in de film de klassieke beelden van bijvoorbeeld een doodsbed om daarmee emoties op te roepen; en laat juist beelden zien waarin het net even mis of niet zo soepel gaat, wat de film realistisch maakt. Zo zien we tijdens de condoleance een gesprek tussen twee vrienden van Lee, die al schreeuwend vanaf de ene kant van het buffet naar de andere kant van de kamer, willen zorgen dat Lee heeft gegeten, maar elkaar niet kunnen verstaan. Of de scène waarin de ziekenbroeders de brancard waarop Randi ligt de ambulance in proberen te duwen en dit pas bij de derde poging lukt. Het is een studie naar het effect van de dood van dierbaren op de personages in al zijn dagelijksheid, zonder in clichébeelden te vervallen die we makkelijk herkennen en associeren met rouw en pijn. Je wordt als kijker echt uitgedaagd om deze clichés en betekenissen los te laten, en te letten op het kleine, alledaagse van rouw.’

Verlies is universeel.

Janine: ‘Moet je zelf iemand verloren zijn, om deze film te kunnen waarderen?’
Mevr. Rouw: ‘Nee. Verlies is universeel. Niemand ontkomt aan verlies en rouw. Iedereen heeft verliezen geleden in zijn leven en kan zich er wel iets bij voorstellen, denk bijvoorbeeld aan liefdesverdriet, het verlies van werk of het verlies van gezondheid. Ik wil niet zeggen dat dat hetzelfde is, maar ik denk dat als je de moeite wilt doen om je open te stellen voor de ervaring van het verlies van een dierbare, deze film je al heel dichtbij doet komen, zonder dat je zelf iemand aan de dood hebt verloren.’

Een eigen verzameling maken van herkenbare filmscenes
De tijd is voorbij gevlogen en we zijn aan het einde van de uitzending. Namens ons allen bedankt Janine mevrouw Rouw en met haar blik recht in de camera richt Janine zich dan tot ons: ‘Het was een intensieve avond. Het heeft mij geinspireerd om zelf ook op zoek te gaan naar beeldmateriaal om mijn eigen ervaringen van verlies te delen met mijn naasten, wie doet er mee? Dat is nog eens een mooie manier om je vrienden beter te leren kennen! Dan is het nu tijd voor de keuzefilm van mevrouw Rouw: Three Billboards Outside Ebbing, Missouri.’

Beeld: George Hendrick Breitner, Vrouw met voile, ca. 1890-1920.

Mail

Babet te Winkel Babet te Winkel (1991) is opgeleid aan de Universiteit voor Humanistiek om mensen te begeleiden bij zingeving en levensvragen. Ze richtte Verlieskunst op om ruimte te creëren voor rouw en geeft rouwmassages.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer