Asset 14

Kunnen we de wandaden van een kunstenaar vergeten?

Geprezen kunstenaars die later door het publiek worden verafschuwd, Stefanie Gordin ziet ze legio. Critici en liefhebbers zitten in hun maag met de wandaden van hun helden. Moeten ze worden vergeven of ‘gecanceld’? Stefanie is vooral blij met de democratisering van de kunstwereld.

Nadat ik een paar maanden geleden de vierdelige HBO-serie Allen v. Farrow (2020, Kirby Dick en Amy Ziering) keek, besloot ik abrupt om nooit meer een film van Woody Allen te kijken. Dylan Farrow beschuldigt haar adoptievader Woody Allen ervan haar seksueel misbruikt te hebben toen hij in 1992 op bezoek ging bij zijn ex-vrouw Mia. Zijn status als gewaardeerde regisseur bleef overeind. Ook bij mij: ik wist wel dat er ‘iets’ was met Allen, maar ik bleef hem beschouwen als een belangrijke regisseur, wiens films ik met plezier keek. Tót Allen v. Farrow, dus.

Amerikaanse filmcritici zijn van mening dat een seksuele voorkeur richting minderjarige meiden terug te vinden is in het oeuvre van Allen, zoals in de film Manhattan (1979), waarin hijzelf – toen een veertiger – verliefd wordt op de zeventienjarige tiener Tracy, gespeeld door Mariel Hemingway, die tijdens de opnames pas zestien was. Met de film, die deels is gebaseerd op zijn relatie in 1976 met de destijds 16-jarige Babi Christina Engelhardt, leek Allen dit soort relaties bij het grote publiek te willen normaliseren. Engelhardt onthulde uiteindelijk in The Hollywood Reporter details over haar geheime affaire van zeven jaar met Allen. Hemingway zou in 2015 uit de doeken doen hoe bang ze was voor de kusscène met Allen in Manhattan.

The Birth of A Nation verheerlijkt gewelddadig racisme, maar wordt ook geprezen om de technische en dramatische innovaties

Geprezen kunstenaars die later door het publiek worden verafschuwd zijn er legio. Kijk naar kunstenaars als Pablo Picasso, Leni Riefenstahl, Michael Jackson, Patricia Highsmith, William S. Burroughs en vele anderen en je zou haast denken dat er een donkere keerzijde aan genialiteit hangt. Picasso, misschien wel de meest invloedrijke en herkenbare schilder van de twintigste eeuw, stond tijdens zijn leven al bekend om zijn intense adoratie voor vrouwen, die volop terug te vinden zijn in zijn oeuvre. Maar nadat ik op een artikel over zijn obsessieve en gewelddadige omgang met zijn modellen stuitte, veranderde mijn kijk op zijn oeuvre in een oogopslag. Nu huiver ik als ik zijn werk onverhoeds in een museumzaal tegenkom.

Het liefst ga ik kunstenaars als Picasso helemaal uit de weg, maar wat als de wandaden van kunstenaars deel zijn van een opleiding? Het was tijdens de opleiding filosofie dat ik het minorvak filmgeschiedenis koos en over twee controversiële figuren leerde, namelijk D.W. Griffith (1875-1948) en Leni Riefenstahl (1902-2003). Griffiths film The Birth of A Nation (1915) werd aanvankelijk geprezen om de technische en dramatische innovaties, maar tegenwoordig vooral veroordeeld omdat de film gewelddadig racisme verheerlijkte. Desondanks blijft The Birth of A Nation, door Griffiths geperfectioneerde montagetechnieken, volgens veel filmcritici een mijlpaal in de filmgeschiedenis. Riefenstahls documentaire Triumph des Willens (1935) wordt niet alleen gezien als een objectieve verslaglegging van de opkomst van het nazisme, maar ook als nazipropaganda. Tot op de dag van vandaag beïnvloeden Riefenstahls bombastische stijlkeuzes en technieken verscheidene films, documentaires en reclamespots.

Veroordeling leidt tot…?

Sommige kunstenaars ontsnappen aan de afkeuring. Na de Tweede Wereldoorlog werd Riefenstahl vrijgesproken van medeplichtigheid aan het nazibeleid en bleef tot haar laatste snik alle betrokkenheid afwijzen. Bij het grote publiek is zij dan ook niet bekend als ‘kwaadaardige nazi’, zeker niet nu zij niet meer leeft. Kunstenaars die nog leven en iets vreselijks hebben gedaan of gezegd, lijken immers sneller te worden afgekeurd dan kunstenaars die al een langere tijd overleden zijn. Denk aan de Italiaanse schilder Caravaggio, die naast baanbrekend kunstenaar ook een veroordeeld moordenaar was. Nadat een potje tennis onbeslist was gebleven, daagde de schilder zijn tegenstander uit tot een duel om een erekwestie op te lossen. Met fatale gevolgen: toen Caravaggio de man met zijn zwaard wilde castreren, raakte deze dodelijk gewond. De schilder ontvluchtte uiteindelijk Rome om te ontsnappen aan de straf voor deze moorden en stierf in ballingschap. Het publiek creëert in de verbeelding een grote fascinatie voor de vreselijke wandaden van een kunstenaar, want ‘het was nu eenmaal een andere tijdgeest’. Op deze manier wordt Caravaggio vrijgesteld van afkeuring.

Kunst en kunstenaar zijn onlosmakelijk verbonden: de eerste is het product van de levenservaringen en manier van kijken van de tweede

Het is geen gemakkelijke discussie: hoe om te gaan met de wandaden van een kunstenaar die we tegelijkertijd (willen) bewonderen? Kunsthistorici onderzoeken tijd, plaats en mens achter een kunstwerk om het werk beter te begrijpen. Kunst en kunstenaar zijn onlosmakelijk verbonden: de eerste is het product van de levenservaringen, emoties, manier van kijken en begrijpen van de wereld van de tweede. Moreel gezien biedt dat een kans: als we weten van een misdaad, kunnen we die kennis meenemen in de interpretatie en beoordeling van een werk. We hoeven de misstappen van een maker niet te vergeten of te negeren. Het kan ons helpen ons moreel kompas aan te scherpen. De geschiedenis volledig uitwissen is geen oplossing, maar het herpositioneren van deze gebeurtenissen kan wel nieuwe inzichten opleveren.

Door sociale media is het bereik van een kunstenaar veel groter geworden, maar worden machtsposities ook snel omgedraaid. De Britse fotograaf Martin Parr werd niet lang geleden ‘gecanceld’: hij werd beschuldigd van het tonen van racistische beelden, nadat hij had bijgedragen aan een inleiding tot een heruitgave van een fotografieboek uit 1969 van de overleden Italiaanse fotograaf Gian Butturini. Op een van de spreads werd een foto van een zwarte vrouw naast een van een gevangen gorilla geplaatst. Parr besloot om af te treden van een fotofestival en publiceerde een verontschuldiging, waarbij hij de foto ‘aanstootgevend en vernederend’ noemde en het feit dat hij het niet eerder opmerkte ‘onvergeeflijk’. Hij vroeg om de resterende exemplaren van het boek uit de verkoop te halen en te vernietigen.

De kunstwereld wordt democratischer

De afgelopen jaren is het moreel debat in de kunstwereld menselijker en democratischer geworden, dat grotendeels te danken is aan sociale media, maar ik denk dat we onszelf moeten afvragen of er nog ruimte overblijft voor vergeving. Nu het niet meer enkel de kunsthistorici zijn die bepalen wat goed of slecht is, maar (ook) het publiek zelf. En hoewel het publiek veel is, is ze niet erg vergevingsgezind. Dat kun je terecht noemen: de racistische, seksistische en onderdrukkende overtuigingen en acties van gerenommeerde kunstenaars hebben veel mensen en groepen veel verdriet en pijn gedaan.

Het zijn niet langer de ‘kunstprofessionals’ die de status van een werk en de maker bepalen

Het is verleidelijk om ellenlang te debatteren over wat geaccepteerd mag worden en wat moet worden gecanceld. Voorbij goed en kwaad, valt op dat het niet de kunstprofessionals (historici, recensenten, curatoren en verzamelaars) zijn die de status van een werk en de maker bepalen. Via sociale media oordeelt het publiek zelf. Hoe controversieel de ‘cancel culture’ ook moge zijn, het is een bijverschijnsel van een ontwikkeling die te prijzen valt: de democratisering van de kunstwereld. Een van de redenen waarom mensen van zich laten horen is omdat ze niet willen dat de wandaden van machtige kunstenaars zich herhalen. Door het gesprek open te gooien, worden we gedwongen om hierover na te denken en met zo veel mogelijk mensen in gesprek te gaan.

Mail

Stefanie Gordin (zij/haar) is een filosoof (in wording), een zelfzekere cinefiel die duizend-en-één-films wil kijken, én een vrolijk mens.

Micky Dirkzwager (1998) is tekenaar, amateur-(alt)violist en een geverseerd piekeraar. Ze tekent het liefst in rumoerige ruimtes, en ziet graag dynamiek en humor in beelden.  Haar guilty pleasures zijn schilderijen uit het eind van de 19e eeuw, en the Scissor Sisters, haar grootste vijand de naaktslak. 

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer