Asset 14

Kunnen we de wandaden van een kunstenaar vergeten?

Geprezen kunstenaars die later door het publiek worden verafschuwd, Stefanie Gordin ziet ze legio. Critici en liefhebbers zitten in hun maag met de wandaden van hun helden. Moeten ze worden vergeven of ‘gecanceld’? Stefanie is vooral blij met de democratisering van de kunstwereld.

Nadat ik een paar maanden geleden de vierdelige HBO-serie Allen v. Farrow (2020, Kirby Dick en Amy Ziering) keek, besloot ik abrupt om nooit meer een film van Woody Allen te kijken. Dylan Farrow beschuldigt haar adoptievader Woody Allen ervan haar seksueel misbruikt te hebben toen hij in 1992 op bezoek ging bij zijn ex-vrouw Mia. Zijn status als gewaardeerde regisseur bleef overeind. Ook bij mij: ik wist wel dat er ‘iets’ was met Allen, maar ik bleef hem beschouwen als een belangrijke regisseur, wiens films ik met plezier keek. Tót Allen v. Farrow, dus.

Amerikaanse filmcritici zijn van mening dat een seksuele voorkeur richting minderjarige meiden terug te vinden is in het oeuvre van Allen, zoals in de film Manhattan (1979), waarin hijzelf – toen een veertiger – verliefd wordt op de zeventienjarige tiener Tracy, gespeeld door Mariel Hemingway, die tijdens de opnames pas zestien was. Met de film, die deels is gebaseerd op zijn relatie in 1976 met de destijds 16-jarige Babi Christina Engelhardt, leek Allen dit soort relaties bij het grote publiek te willen normaliseren. Engelhardt onthulde uiteindelijk in The Hollywood Reporter details over haar geheime affaire van zeven jaar met Allen. Hemingway zou in 2015 uit de doeken doen hoe bang ze was voor de kusscène met Allen in Manhattan.

The Birth of A Nation verheerlijkt gewelddadig racisme, maar wordt ook geprezen om de technische en dramatische innovaties

Geprezen kunstenaars die later door het publiek worden verafschuwd zijn er legio. Kijk naar kunstenaars als Pablo Picasso, Leni Riefenstahl, Michael Jackson, Patricia Highsmith, William S. Burroughs en vele anderen en je zou haast denken dat er een donkere keerzijde aan genialiteit hangt. Picasso, misschien wel de meest invloedrijke en herkenbare schilder van de twintigste eeuw, stond tijdens zijn leven al bekend om zijn intense adoratie voor vrouwen, die volop terug te vinden zijn in zijn oeuvre. Maar nadat ik op een artikel over zijn obsessieve en gewelddadige omgang met zijn modellen stuitte, veranderde mijn kijk op zijn oeuvre in een oogopslag. Nu huiver ik als ik zijn werk onverhoeds in een museumzaal tegenkom.

Het liefst ga ik kunstenaars als Picasso helemaal uit de weg, maar wat als de wandaden van kunstenaars deel zijn van een opleiding? Het was tijdens de opleiding filosofie dat ik het minorvak filmgeschiedenis koos en over twee controversiële figuren leerde, namelijk D.W. Griffith (1875-1948) en Leni Riefenstahl (1902-2003). Griffiths film The Birth of A Nation (1915) werd aanvankelijk geprezen om de technische en dramatische innovaties, maar tegenwoordig vooral veroordeeld omdat de film gewelddadig racisme verheerlijkte. Desondanks blijft The Birth of A Nation, door Griffiths geperfectioneerde montagetechnieken, volgens veel filmcritici een mijlpaal in de filmgeschiedenis. Riefenstahls documentaire Triumph des Willens (1935) wordt niet alleen gezien als een objectieve verslaglegging van de opkomst van het nazisme, maar ook als nazipropaganda. Tot op de dag van vandaag beïnvloeden Riefenstahls bombastische stijlkeuzes en technieken verscheidene films, documentaires en reclamespots.

Veroordeling leidt tot…?

Sommige kunstenaars ontsnappen aan de afkeuring. Na de Tweede Wereldoorlog werd Riefenstahl vrijgesproken van medeplichtigheid aan het nazibeleid en bleef tot haar laatste snik alle betrokkenheid afwijzen. Bij het grote publiek is zij dan ook niet bekend als ‘kwaadaardige nazi’, zeker niet nu zij niet meer leeft. Kunstenaars die nog leven en iets vreselijks hebben gedaan of gezegd, lijken immers sneller te worden afgekeurd dan kunstenaars die al een langere tijd overleden zijn. Denk aan de Italiaanse schilder Caravaggio, die naast baanbrekend kunstenaar ook een veroordeeld moordenaar was. Nadat een potje tennis onbeslist was gebleven, daagde de schilder zijn tegenstander uit tot een duel om een erekwestie op te lossen. Met fatale gevolgen: toen Caravaggio de man met zijn zwaard wilde castreren, raakte deze dodelijk gewond. De schilder ontvluchtte uiteindelijk Rome om te ontsnappen aan de straf voor deze moorden en stierf in ballingschap. Het publiek creëert in de verbeelding een grote fascinatie voor de vreselijke wandaden van een kunstenaar, want ‘het was nu eenmaal een andere tijdgeest’. Op deze manier wordt Caravaggio vrijgesteld van afkeuring.

Kunst en kunstenaar zijn onlosmakelijk verbonden: de eerste is het product van de levenservaringen en manier van kijken van de tweede

Het is geen gemakkelijke discussie: hoe om te gaan met de wandaden van een kunstenaar die we tegelijkertijd (willen) bewonderen? Kunsthistorici onderzoeken tijd, plaats en mens achter een kunstwerk om het werk beter te begrijpen. Kunst en kunstenaar zijn onlosmakelijk verbonden: de eerste is het product van de levenservaringen, emoties, manier van kijken en begrijpen van de wereld van de tweede. Moreel gezien biedt dat een kans: als we weten van een misdaad, kunnen we die kennis meenemen in de interpretatie en beoordeling van een werk. We hoeven de misstappen van een maker niet te vergeten of te negeren. Het kan ons helpen ons moreel kompas aan te scherpen. De geschiedenis volledig uitwissen is geen oplossing, maar het herpositioneren van deze gebeurtenissen kan wel nieuwe inzichten opleveren.

Door sociale media is het bereik van een kunstenaar veel groter geworden, maar worden machtsposities ook snel omgedraaid. De Britse fotograaf Martin Parr werd niet lang geleden ‘gecanceld’: hij werd beschuldigd van het tonen van racistische beelden, nadat hij had bijgedragen aan een inleiding tot een heruitgave van een fotografieboek uit 1969 van de overleden Italiaanse fotograaf Gian Butturini. Op een van de spreads werd een foto van een zwarte vrouw naast een van een gevangen gorilla geplaatst. Parr besloot om af te treden van een fotofestival en publiceerde een verontschuldiging, waarbij hij de foto ‘aanstootgevend en vernederend’ noemde en het feit dat hij het niet eerder opmerkte ‘onvergeeflijk’. Hij vroeg om de resterende exemplaren van het boek uit de verkoop te halen en te vernietigen.

De kunstwereld wordt democratischer

De afgelopen jaren is het moreel debat in de kunstwereld menselijker en democratischer geworden, dat grotendeels te danken is aan sociale media, maar ik denk dat we onszelf moeten afvragen of er nog ruimte overblijft voor vergeving. Nu het niet meer enkel de kunsthistorici zijn die bepalen wat goed of slecht is, maar (ook) het publiek zelf. En hoewel het publiek veel is, is ze niet erg vergevingsgezind. Dat kun je terecht noemen: de racistische, seksistische en onderdrukkende overtuigingen en acties van gerenommeerde kunstenaars hebben veel mensen en groepen veel verdriet en pijn gedaan.

Het zijn niet langer de ‘kunstprofessionals’ die de status van een werk en de maker bepalen

Het is verleidelijk om ellenlang te debatteren over wat geaccepteerd mag worden en wat moet worden gecanceld. Voorbij goed en kwaad, valt op dat het niet de kunstprofessionals (historici, recensenten, curatoren en verzamelaars) zijn die de status van een werk en de maker bepalen. Via sociale media oordeelt het publiek zelf. Hoe controversieel de ‘cancel culture’ ook moge zijn, het is een bijverschijnsel van een ontwikkeling die te prijzen valt: de democratisering van de kunstwereld. Een van de redenen waarom mensen van zich laten horen is omdat ze niet willen dat de wandaden van machtige kunstenaars zich herhalen. Door het gesprek open te gooien, worden we gedwongen om hierover na te denken en met zo veel mogelijk mensen in gesprek te gaan.

Mail

Stefanie Gordin (zij/haar) is een filosoof (in wording), een zelfzekere cinefiel die duizend-en-één-films wil kijken, én een vrolijk mens.

Micky Dirkzwager (1998) is tekenaar, amateur-(alt)violist en een geverseerd piekeraar. Ze tekent het liefst in rumoerige ruimtes, en ziet graag dynamiek en humor in beelden.  Haar guilty pleasures zijn schilderijen uit het eind van de 19e eeuw, en the Scissor Sisters, haar grootste vijand de naaktslak. 

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie 2

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie

Insecten hebben een slecht imago. We houden ze het liefst ver uit de buurt, maar dat is onterecht, vindt Jitte. Met dit artikel bewijst hij je graag van het tegendeel en vertelt hij hoe sluipwespen lieveheersbeestjes inschakelen als lijfwacht voor haar larven, over de indrukwekkende hersenen van de Darwinwesp, en hoe je een mierenkolonie opzet met één koningin. Lees meer

Composthoop

Een symfonie van het kleine leven

Jesse Van den Eynden neemt je mee in de symfonie van het kleine leven dat zich afspeelt in de duisternis van de composthoop. In dit liefdevolle essay beschrijft hij hoe zijn leven steeds meer overgenomen wordt door de rottende en levende massa in zijn tuin, en hoe het slurpen, klikken en kraken van de aarde en haar bewoners een meditatieve ervaring worden. Lees meer

Eiland zonder eilandjes

Eiland zonder eilandjes

Bram de Ridder is vervangend psychiater op Bonaire. Maar hoe moet hij zich als witte zorgprofessional verhouden tot de mensen van het eiland? Lees meer

Huizen, omhulsels

Huizen, omhulsels

Anne Schepers had nooit gedacht dat ze een huis kon kopen. Tijdens de verbouwing denkt ze na over huizen als politiek middel, hoe het is om als sociale klimmer ruimte in te nemen en waarom dromen over een fantasiehuis een privilege is. Lees meer

:Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent is complex in een wereld gevormd door koloniaal geweld. Yousra Benfquih vraagt zich in haar eerste brief aan Alara Adilow af hoe consent een instrument kan worden van verzet. Lees meer

Iemand die in je gelooft

Iemand die in je gelooft

Jam van der Aa ontdekte pas laat dat ze autisme heeft. Toen ze jong was herkende jeugdzorg bovendien niet de rol van autisme in de onveilige situatie bij haar thuis. Ze was gedreven en nieuwsgierig, maar lange tijd op zichzelf aangewezen. Dit essay is een pleidooi voor betere jeugdzorg en gaat over veerkracht en jezelf leren begrijpen en vertrouwen. Lees meer

Automatische concepten 87

Van mijn spreekkamer tot aan Afghanistan

In haar behandelkamer zit Jihane Chaara als forensisch psycholoog niet alleen tegenover slachtoffers, maar ook tegenover daders van dwingende controle, een vorm van huiselijk geweld. Wat is het verband tussen deze psychologische, onderdrukkende machtstructuur van een individidu als meneer X in haar spreekkamer, en het regime van de Taliban in Afghanistan? Een essay over de verbinding tussen daderschap, ontkenning, grotere structuren van vrouwenonderdrukking en verzet. Lees meer

Einde Schooldag

Einde Schooldag

Leerlingen zijn als tijdelijke passanten van wie je een hoop weet, maar nooit hoe het met ze af zal lopen. 'Ze zijn open eindes', zo schrijft Engels docente Charlotte Knoors in dit persoonlijke essay over de raadselachtige verhouding tussen docent en student. Lees meer

Zo rood als een kreeft

Zo rood als een kreeft

Wanneer twee Spaanse vrienden Ferenz Jacobs uitnodigen voor een protestmars tegen toerisme in Barcelona, voelt hij zich voor het eerst weer een 'outsider'. In dit essay richt hij zich op de gevolgen van massatoerisme op de permanente bewoners. Is er een ander soort toerisme mogelijk, buiten de logica van onderdanigheid, kolonialisme en uitbuiting om? Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer