Asset 14

Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Moet je anderen uitleggen dat je het niet eens bent met de politieke incorrectheid van een grap, als je er wel om lacht? Jihane Chaara duikt in de dichotomie van grappigheid en politieke correctheid. Kan het laatste ook het eerste zijn? En hoe pakt Dave Chapelle dat aan?

Het kan haast niet anders: over een paar decennia zullen mijn mondhoeken versierd zijn met lachrimpels. Ik omring mezelf met grappige mensen die ook nog eens slimme verhalenvertellers zijn. En dat is precies de reden waarom ik zo dol ben op stand-up comedy. Het lollige trekt mij aan, evenals het scherpzinnige. Tijdens een recentelijk gesprek hierover met een medeliefhebber van deze tak van amusement gaf ik toe dat dit genot vooral privé is. In mijn eentje naar een stand-up show kijken, dáár ligt het grote plezier. En dat heeft alles te maken met de mentale evenwichtsoefening waar ik niet omheen kan, vooral als ik naar witte, mannelijke komieken kijk. Als ik een show van, ik noem maar iemand, Bill Burr met een ander kijk, voel ik een diepe (en vaak ontastbare) knoop van ongemak en gêne. Alsof ik de ander moet uitleggen dat ik het natúúrlijk niet echt eens ben met al zijn uitspraken, maar dat ik ondertussen wel moet gniffelen, gewoon omdat de grapjes en zijn persona gevat en amusant zijn.

Ik koester groot respect voor komieken. De kunst ligt niet alleen in het vertellen van grappige verhalen, het vergt inzicht in wat er speelt in de maatschappij. Het is spelen met ongemak en dat vereist diepgaande kennis over menselijkheid en de onderwerpen die je aan de kaak stelt.

Het kan haast niet anders: over een paar decennia zullen mijn mondhoeken versierd zijn met lachrimpels

Deze voorliefde is de reden dat ik Dave Chapelles meest recente stand-up show, Closer, ben gaan kijken. De 48-jarige Amerikaan is al langer komiek dan dat ik leef. Zijn vorige shows, die ik bijna allemaal gezien heb, keek ik in mijn eentje, zoals ik dat het liefste doe. Ik zag Chapelle als iemand die precies is wat een komiek hoort te zijn: gevat, vol humor, iemand met het talent scherpe cultuurkritiek te geven, vooral over het racisme in Amerika. In Closer, een show die direct bestempeld werd als controversieel, komt een wijdverspreide dichotomie wederom bovendrijven: óf je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. En daar wil ik het over hebben.

Closer kan ik samenvatten aan de hand van een uitspraak die Chapelle doet aan het begin van de show: ‘In this country you can shoot and kill a [N-woord] but you better not hurt a gay person’s feelings.’ Dat is het startpunt. Dat je gecanceld zou worden als je een slecht woord spreekt over iemand in de lhbtqia+ gemeenschap, maar dat andere problemen nog steeds vrolijk ongestraft blijven. Zoals racisme. En hij vervolgt zijn kritiek: ‘Gay people are minorities until they need to be white again.’ Witte mensen kunnen zich nog altijd beroepen op hun witheid, zegt Chapelle. Aan het einde van de dag is een wit persoon nog vooral wit en een zwart persoon nog vooral zwart. Later vraagt hij het publiek ernstig: ‘Is it possible that a gay person can be racist?’ Het publiek antwoordt luidkeels ‘yes!’ Maar ik vroeg me af of Chapelle deze vraag echt zo baanbrekend vond. Natúúrlijk kan iemand die homo is racistisch zijn. Iedereen kan racistisch zijn. Dat wisten we toch al, Dave?

Bij de lhbtqia+-gemeenschap denkt Chapelle aan witte homo’s, witte lesbiennes of witte trans mensen. En dan ervaart hij frustratie omdat hij gelooft waar te nemen dat deze mensen genieten van meer maatschappelijke steun voor hun strijd dan zwarte mensen. Deze frustratie accumuleert in Closer, waar hij dit inzicht deelt met de wereld. Maar zijn frustratie is misplaatst en niet doordacht. Dat is het directe gevolg van wat ik een culturele tunnelvisie noem: wanneer het onvermogen (of de onwil) om uit te zoomen en het breedst mogelijke plaatje te zien leidt tot haastige en onzorgvuldige analyses van de (sociale) stand van zaken. Daar staat hij dan: metaforisch te schreeuwen tegen een wolk. Hij creëert een versimpelde (en dus niet-representatieve) versie van de realiteit. En terwijl hij dat doet, verweeft hij zijn verhaal met transfobische opmerkingen die eenieder op z’n minst zouden doen fronsen. De werkelijkheid is namelijk, zoals te verwachten, een complexe brei. Ik zal dit illustreren in drievoud.

Dat wisten we toch al, Dave?

Eén: een identiteit is geen meetbare eenheid. Nu en dan voer ik gesprekken over hoe ik mijn eigen identiteit beschouw. Of ik me meer Nederlands of Marokkaans voel. Waar ik daar voorheen antwoorden op had, haal ik dezer dagen mijn schouders op. Mijn identiteit is geen eindig concept en valt daarom niet te verdelen in porties of percentages. Ik ben ik, fluïde en veranderlijk en een onbegrensde bundeling van componenten. Ik kan je ook niet vertellen of mijn genderidentiteit, mijn etniciteit en mijn seksualiteit (om maar wat te noemen) losse elementen zijn. Het is allemaal. Het kan niet uit elkaar getrokken worden om apart als pionnen in te zetten in de Meting Der Onderdrukking. Natuurlijk heeft Chapelle een punt als hij benoemt dat witte mensen altijd hun witheid nog hebben. Maar op dezelfde manier heeft Chapelle zijn mannelijkheid nog om zich op te beroepen. Wat betekent dat? Maakt dat zijn ervaring van de wereld als zwarte man minder valide? Niet in mijn ogen. We dienen elkaar het respect te verlenen om openlijk te praten over en te luisteren naar onze geleefde ervaringen. Het is absurd een gesprek te voeren over welke strijd meer aandacht verdient, want zodra je die discussie aangaat, ga je voorbij aan twee essentiële dingen. Ten eerste aan de mensen die evenveel baat hebben bij verschillende vrijheden en zichzelf met geen mogelijkheid kunnen opsplitsen. Ten tweede aan de empathie die je elkaar dient te verlenen als je betoogt op zoek te zijn naar rechtvaardigheid. Je keert je niet tégen anderen die op zoek zijn naar hun vrijheid. Zoals men decennialang al roept: niemand is vrij totdat iedereen vrij is.

Twee: ook de zogenoemde cancel culture betichten van de ellende van de huidige tijd, is een forse vereenvoudiging van de realiteit. Er zou een generatie jonge mensen zijn die staat te trappelen om anderen te hekelen en te straffen om elke woordstruikeling die nu ‘echt niet meer door de beugel kan, hoor.’ Ik las een lange tijd geleden een internetpost waarin stond: ‘You’re either going to build a base of clueless liberals who learn by rote to nitpick their language for anything with the remotest connection to ability, or you’re going to help them develop the alertness and critical eye necessary to recognize eugenics and abuse.’ Ik was het hier, op het eerste gezicht, roerend mee eens. Natúúrlijk is het belangrijker om grondig denkwerk te verrichten over de sociale structuren. Natúúrlijk dienen we op de eerste plek bloot te leggen wat we zelf definiëren als respect, als empathie. Het heeft weinig waarde om mensen slechts aan te leren dat sommige woorden verboden zijn. Het niet gebruiken van taal die anderen structureel naar beneden trapt, dient voort te vloeien uit het eerste: de empathie.

Mijn identiteit is geen eindig concept en valt daarom niet te verdelen in porties of percentages

Naarmate de tijd vorderde, keerden mijn gedachtes steeds vaker terug naar deze post. En met name naar de tegenstelling die daar gepresenteerd wordt: enerzijds een groep mensen die écht snapt hoe de vork in de steel zit en anderzijds de hersenloze dwazen die enkel een lijst met verboden woorden uit het hoofd hebben geleerd zodat ze anderen op de brandstapel kunnen gooien. Wat ik me afvraag is het volgende: bestaat de laatste groep in de werkelijkheid? Ik heb nog nooit iemand gesproken die zich bezighield met deze thema’s zonder ze nauwgezet beschouwd te hebben. Het is enkel in de onlinesferen dat ik versimpelde observaties tegen het lijf loop die kort door de bocht en veelal vinnig zijn; digitale kreten die compromisloos aandringen op andermans ondergang omwille van de meest geringe misstap. Het is een online verschijnsel; het zijn mensen die zich verstoppen achter hun computer- of telefoonscherm. Maar interacteer je met de werkelijkheid, dan kom je die zogenaamde groep hersenloze dwazen nauwelijks tegen. Het doet me in twijfel trekken of Chapelle met echte mensen gepraat heeft over dit onderwerp, want de trend die Chapelle bekritiseert, de generatie die maar al te gretig cancelt, vervalt zodra je een stap neemt in de buitenwereld. Al is het maar een kleine stap. En laten we wel wezen: in diezelfde werkelijkheid worden mensen maar zelden daadwerkelijk gecanceld. (Ik schreef een stuk getiteld ‘Je partner slaan is (nog) geen doodvonnis voor je carrière’. Onder ons leeft een myriade aan beroemdheden die schandelijke daden op hun naam hebben staan en desalniettemin genieten van een publiekelijk podium.) Ook dit cancel-fenomeen is dus genuanceerder dan Chapelle lijkt te denken.

Drie: ‘Gender is a fact,’ vervolgt Chapelle ernstig, om daarna te stellen dat als een cisvrouw naar een trans vrouw kijkt, zij hetzelfde ervaart als wanneer een zwart persoon naar iemand met Blackface kijkt, dus een wit persoon die zichzelf zwart schminkt om een zwart persoon te spelen. Een gevoel van verontwaardiging en medelijden walst over me heen. Verontwaardiging omdat hij vrouwen inzet als pion om een transfobisch punt te maken en omdat hij trans mensen afvalt en zichzelf positioneert als de Messias van de sociale ongelijkheid. Chapelle zegt in essentie dat zowel gender als kleur feitelijk zijn. Alle andere bouwstenen die onze identiteit vormen, zijn dat niet en moeten dan ook maar oprotten van het strijdtoneel.

Maar interacteer je met de werkelijkheid, dan kom je die zogenaamde groep hersenloze dwazen nauwelijks tegen

En dit is waar het stukje medelijden komt kijken: Chapelle onderscheidde zich decennia geleden met zijn scherpe cultuurkritiek. Keihard en hilarisch wist hij het diepgewortelde Amerikaanse racisme aan de kaak te stellen. Die kundigheid is, naar mijn mening, in de loop der jaren flink verwaterd. Steeds vaker waagde hij zich aan onderwerpen waar het inzicht hem aan ontbrak. En nu zijn we hier, bij Closer. Zodra de aftiteling begon moest ik denken aan een plaatje van The Simpsons van een krantenartikel getiteld ‘Old Man Yells At Cloud’. Het is grappig (maar niet op de bedoelde manier) omdat Chapelle heel duidelijk een inzicht naar voren schuift in zijn show. Ik zie dat hij denkt dat hij het allemaal doorziet. Dat hij de stand van zaken heeft weten te ontwaren. Maar zijn verhaal rammelt aan alle kanten.

Om terug te komen op die vermeende dichotomie tussen óf de waarheid óf politieke correctheid: Chapelle wordt niet hard bekritiseerd omdat hij een harde waarheid vertelt. Hij wordt bekritiseerd omdat hij de realiteit voorbijgaat. En nee, dat is inderdaad niet grappig meer. Humor hoeft niet zacht te zijn, maar laat het scherpzinnig zijn, laat het berusten in inzicht, en ook: laat het grappig zijn. Geloof me, het kan best.

Mail

Jihane Chaara (zij/haar, 1991) is een idealist met een voorliefde voor doortastende en zachtaardige mensen/woorden.

Poan Pan (hij/hem) is een Taiwanese illustrator wonend in Londen. Hij gebruikt een zacht palet en gekleurde potloden als zijn voornaamste tools. Door de houding en beweging van het menselijk lichaam spelen zijn illustraties met het concept van ongemak in het dagelijks leven; allemaal met een vleugje vriendelijke humor.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel