'Het begrip 'vrouwelijkheid' is rekbaarder dan mensen denken'

Geen categorie

14 april 2018

Op het Go Short festival in Nijmegen draait dit weekend de bijzondere film JUCK, gebaseerd op een performance door een Zweedse feministische performancegroep. Eva van den Boogaard sprak met de makers. 'Het verbaast me dat mensen dit provocerend noemen.'

Het is vrijdagochtend 9.00 uur als ik drie jonge Zweedse vrouwen ontmoet in café Lux in Nijmegen. Op nuchtere maag drinken we onze sojacappuccino’s en gaan we in gesprek over JUCK (2018), een Zweedse film die dit weekend wordt vertoond op Go Short: een festival voor korte films in Nijmegen. JUCK is gebaseerd op een herhaalde performance die de performancegroep JUCK regelmatig opvoert, zowel in het theater als in de publieke ruimte. De performance houdt in dat ze in een klassiek schooluniform (geruite rok en witte blouse) de juck (in het Nederlands: stoot) uitvoeren: een dans die eruit bestaat dat ze hun bekken krachtig en ritmisch naar voren stoten. Ik sprak met twee van de zes dansers (Shirley en Cajsa) en één van de drie regisseurs (Olivia) over film, feminisme, publieke ruimte, normen, provocatie en woede.

Vanuit welke behoefte is de juck ontstaan?
Shirley: ‘We merkten dat we door anderen gezien en benaderd werden als vrouwelijke lichamen waar een bepaald gedrag van wordt verwacht. Met de juck wilden we onderzoeken hoe het algemene idee van het vrouwelijke lichaam zich verhoudt tot wie wij zelf zijn. Er waren verschillende dingen die we niet in het openbaar konden doen zonder te worden veroordeeld. Daarom gingen we onderzoeken wat er gebeurde als we ons niet meer lieten beperken.’

Cajsa: ‘Dit onderzoek heeft veel te maken met de verwachtingen van anderen. Ik voel me opgesloten in hun visie van hoe ik me zou moeten gedragen en vervolgens gedraag ik me ook zo. Eigenlijk is de juck op een natuurlijke wijze voortgevloeid uit deze bevindingen.
Shirley: 'Van origine zijn we straatdansers. We hebben elkaar ontmoet door in parken te dansen in Stockholm. In ons park freestylden en battelden we veel.'

Cajsa: ‘We zouden gaan optreden op een festival en voelden de behoefte iets te doen met politiek en feminisme. Er was geen vooropgezet plan. De juck kwam gewoon. In eerste instantie was de juck dan ook een performance. Toevallig kenden we iemand die bezig was met film en hij legde onze performance vast in een korte video die op YouTube werd gezet.’

Veel mensen noemen JUCK provocerend, maar dat verbaast me.

Hadden jullie verwacht dat er zoveel aandacht voor zou komen?
Cajsa: ‘Nee, helemaal niet! Maar de video werd heel veel bekeken en gedeeld. In allerlei landen werd gereageerd en zo werd de juck een fenomeen.’

Shirley: ‘Voor ons was het in eerste instantie gewoon een video van onze dans die we zouden gaan uploaden zoals zoveel dansers dat doen, maar toen we het opnamen, voelden we dat er iets anders was dan normaal. We bespraken het niet, het voelde gewoon goed om dit te doen. Schijnbaar voelden anderen ook dat er iets speciaals gebeurde toen we de juck deden.’

Welke reacties roept de film JUCK tot nu toe op?
Olivia: ‘Niemand heeft het tot nu toe disturbing gevonden. Veel mensen noemen JUCK provocerend, maar dat verbaast me. Ik vind het niet erg dat die mening bestaat, maar ik begrijp persoonlijk niet waarom JUCK provocerend zou zijn.’

Shirley: ‘We proberen wel expres frictie te veroorzaken en normen omver te werpen. De juck roept vragen en verwarring op. Mensen noemen dit provocatie, maar het is eerder een spel met de normen die heersen. Aan dat spel ben je als publiek niet gewend.’

Olivia: ‘Als je achterblijft met vragen na het zien van de film, kun je de antwoorden gaan zoeken bij jezelf. Als mensen ongemakkelijk worden van een performance, kunnen ze zich afvragen waarom. Eigenlijk gebeurt er niets wat niet door de beugel kan.’

Cajsa: ‘Mensen mogen hun eigen reacties hebben en we zijn blij dat mensen reageren.’

Shirley: ‘Het is goed, want door de verschillende reacties merken we dat we inderdaad aan het spelen zijn met de normen.’
V.l.n.r.: Shirley, Cajsa en Olivia

De performance vindt vaak plaats in de publieke ruimte. Wat voor interactie gaan jullie aan met het publiek?
Olivia: ‘We willen de horizon van mensen verbreden. Hun ideeën en opvattingen over bijvoorbeeld vrouwelijkheid kunnen erg beperkend zijn. We willen hun in die zin laten zien dat zo’n begrip veel rekbaarder is dan veel mensen in eerste instantie misschien denken.’

Shirley: ‘Door in een publieke ruimte te performen, verhouden we ons automatisch tot de maatschappelijke machtsstructuren waar we mee te maken hebben. Voordat we gaan performen vragen we ons altijd af: is dit een ruimte die al van ons is? Of is dit een ruimte die we ons nog moeten toe-eigenen? En hoe gaan we dat dan doen?’

Cajsa: ‘In een publieke ruimte is het makkelijker om normen te onderuit te halen. Op een podium in een theater verwacht je misschien dat iemand op een tafel gaat staan springen, maar als ik dat nu in dit café op tafel zou gaan doen, denken mensen: what the fuck? Mensen verwachten onze juck niet. Daarom is het ook zo ontzettend leuk om te doen.’

Tegelijkertijd zit er ook veel woede in de beweging en de performance.
Cajsa: ‘Soms reageert het publiek ook boos, maar dan wordt de kracht van de juck alleen maar sterker. De agressie die mensen bij me oproepen, zet ik om in energie.’

Shirley: ‘De woede die ik voel komt ook voort uit het feit dat mensen me veroordelen om wat ik doe en wie ik ben. De mensen die ik om me heen verzamel, accepteren me zoals ik ben. Maar in de publieke ruimte krijg ik vaak agressieve reacties op hoe ik me gedraag of hoe ik eruitzie. De energie die ik krijg van de woede die ik voel, gebruik ik om een tegengeluid te creëren: de juck. Daarmee uit ik mezelf. De moeder van Tarika (een van de dansers) vroeg ons waarom we in onze dans zo boos zijn. Ik vroeg haar toen: waarom niet?’

Tijdens de juck wordt gedanst en geschreeuwd, maar niet gesproken. Welke rol speelt het lichaam in jullie performances?
Shirley: ‘Alles wat in dit interview besproken wordt, is het eigenlijk nét niet. In plaats van gesproken taal gebruiken we ons lichaam als instrument om iets duidelijk te maken. De kracht van juck zit in het fysieke ervan. We geven geen lezing over gender of feminisme, waardoor we niets labelen. Taal is in die zin een te beperkt medium voor ons.’

Olivia: ‘Wij als filmmakers zagen daarin ook de potentie. We wilden in de film de kracht en eenvoud van de performance behouden. Er zijn verschillende voice-overs ingesproken, maar we hebben streng geselecteerd, omdat ze te veel uitlegden. We wilden niet te obvious zijn, maar juist vertrekken vanuit het show-don’t-tell principe zodat de magie en het mysterie van de juck niet verloren gaat.’

Ik erger me heel erg aan mensen die tegen me zeggen dat iedereen in Zweden zo open is en niet discrimineert naar vrouwen, homoseksuelen of gekleurde mensen. Vooral omdat het vaak witte, heteroseksuele mannen zijn die dat beweren.

De performancegroep is gemixt qua kleur en achtergrond. Welke rol speelt etniciteit in de juck?
Shirley: ‘De machtsstructuren die we proberen te ondermijnen komen niet alleen voor op het gebied van gender, maar ook op het gebied van etniciteit. Racisme heeft mij gevormd in de loop van mijn leven. In de juck gebruik ik die ervaring. Tijdens de juck doe ik precies wat ik zélf wil en negeer ik de verwachtingen van anderen. Ik ben wie ik ben in mijn eigen lichaam. Als ik in een performance tegenover een volledig wit publiek sta, beïnvloedt dat mijn manier van performen omdat ik veel gediscrimineerd ben.’

Cajsa: ‘Na de film vragen mensen vaak: vanuit welke ideologie maken jullie dit? Voor mij komt het voort uit veel meer dan alleen feminisme: het gaat om intersectioneel feminisme. We hebben als groep veel discussie over etniciteit en proberen er zo open en bewust mogelijk mee bezig te zijn. Ik heb een wit lichaam dus ik ga vaak achteraan staan op het podium. Er zijn immers al zo veel witte lichamen te zien in theaters en films. Als groep staan we samen sterker en steunen we elkaar.’

Shirley: ‘Zo begrijp ik het als een van de zwarte vrouwen uit onze groep spreekt over racisme, maar kan ik in een andere situatie Cajsa steunen als we worden gediscrimineerd omdat we lesbisch zijn. Ik erger me heel erg aan mensen die tegen me zeggen dat iedereen in Zweden zo open is en niet discrimineert naar vrouwen, homoseksuelen of gekleurde mensen. Vooral omdat het vaak witte, heteroseksuele mannen zijn die dat beweren. Zij weten niet wat het is om gekleurd en lesbisch te zijn, dus waar hebben ze het over?’

Olivia: ‘Als filmmaker vraag ik me ook altijd af of ík degene zou moeten zijn die deze film maakt. Ik moet me daarvoor heel bewust zijn van mijn eigen privileges. Het is voor ons belangrijk om transparant te zijn, ook in de film. Er is een scène waarin Feyona (een van de gekleurde dansers) woedend tegen de camera blijft schreeuwen: waar de fuck kijk je naar?! Wij als filmmakers zijn niet vrijgesproken. Wij zijn evengoed een groep witte mensen achter de camera. Zo willen we de structuur van de film en de industrie daaromheen ook een plek geven.’

Zaterdagmiddag 14 april is er een evenement op het plein bij Go Short dat geïnspireerd is door JUCK. Is dat ook toegankelijk voor mannen?
Cajsa: ‘Dat is een heel complexe kwestie. We hebben het over gender in relatie tot macht. Mannen zijn dominant in de maatschappij zoals die nu is. Daarom doet het er wel degelijk toe welke lichamen de juck doen. We willen hier verschillende genderidentiteiten bij betrekken, maar als je jezelf ziet als man, wordt de juck automatisch iets anders. Als er vijf mannen op het podium staan in een schooluniform zoals wij dat dragen tijdens onze performances, is er dan een verschil? En waar bestaat dat verschil uit? Het doet er voor ons dus wel degelijk toe wie de juck uitvoert. Het woord ‘vrouw’ is een eenvoudig woord, maar het is ook een binair woord. Gender is zoveel complexer en beweeglijker dan de oppositie man/vrouw doet vermoeden. Vaak hebben we het dan ook over ‘niet-mannen’ die de juck doen.’

Olivia: ‘Ik raak altijd erg gefrustreerd als iemand me een sterke vrouw noemt. Ik ben van alles en bijna elke dag voel ik me wel even helemaal niet sterk. ‘

Shirley: ‘Dat geldt ook voor mensen die me bestempelen als provocerend. Ik ben gewoon mezelf. Ik kan misschien provocerend zijn, maar ik ben nog zoveel meer.’

De film JUCK is zaterdagavond te zien op Go Short in Nijmegen. De film werd geregisseerd door Olivia Kastebring, Julia Gumpert en Ulrika Bandeira.
De performancegroep JUCK bestaat uit Cajsa Godeé, Shirley Harthey Ubilla, Madeleine Ngoma, Emelie Enlund, Tarika Wahlberg en Feyona Naluzzi Thylander.