Asset 14

Het Archief voor de Toekomst

Vijftig jaar lang verzamelde Jacobus Kloppenburg alles wat hij kon vinden. Hij sleepte het naar zijn zolder en doopte het geheel 'Het Archief van de Toekomst'. Ternauwernood van de vuilnisbelt gered, wordt het nu tentoongesteld.

Langs de snelweg, niet ver van Antwerpen, staat een merkwaardig kunstwerk op het terrein van de Verbeke Foundation: dertien zeecontainers zijn er zo opgestapeld dat ze een klein paviljoen vormen. Het ontwerp is van de Amsterdamse kunstenaar Jacobus Kloppenburg. Het geheel heeft wel wat weg van de architectuur van Gerrit Rietveld, sober, rechtlijnig. De metalen trappen en smalle gangen die de containers verbinden, bieden toegang tot de wondere wereld van het Archief voor de Toekomst.

Als je er binnen komt is het eerste wat opvalt de ingetogen rommelige sfeer, die in fel contrast staat met de strakke buitenkant. Een klein zelfportret van de kunstenaar hangt in het eerste vertrek, uitgesneden uit een halve avocadoschil. Links daarvan staat in een zuinig lettertype zonder schreef het adagio van de tentoonstelling: TRASHTHETICAL LITERARTURE / VISIBLE LANGUAGE OF A CULTURE.

Lang voordat Kloppenburgs kunst bij de kunstinstelling van Verbeke terecht kwam, bevond het Archief voor de Toekomst zich op de bovenste verdiepingen van pakhuis De Pelikaan aan de Lauriergracht in Amsterdam. Het archief, dat bestond uit door Kloppenburg verzameld afval waar hij kunst van maakte, werd brandgevaarlijk verklaard en vervolgens in 1997 door de gemeente afgevoerd in dertien zeecontainers. De rekening voor de opslag was overigens voor Kloppenburg zelf, toen al op hoge leeftijd en levend van een AOW. Elf jaar later ging de gemeente, te midden van eindeloos getouwtrek tussen kunstkenners, museumdirecteuren en kunstenaars, over tot vernietiging.

Het Archief

Kloppenburg (83), die tijdens de Tweede Wereldoorlog al op de Lauriergracht in Amsterdam woonde, klom in zijn jeugd vaak stiekem bij het pand van zijn toekomstige atelier naar binnen. De Pelikaan gaf toen onderdak aan de Wagnervereniging, een toneelvereniging gewijd aan het werk van Wagner. Het moet dan ook daar geweest zijn, tussen de decorstukken van Der Ring des Nibelungen en de Götterdämmerung dat hij de inspiratie opdeed die later leidde tot zijn eigen Gesamtkunstwerk. In 1963, toen de Wagnervereniging verhuisde, huurde hij de bovenste etages als atelier.

Kloppenburgs ervaringen tijdens de winter van '44-'45 en de daarbij passende economie van uitlikken, schrapen en hergebruik, vormen een rode draad in zijn oeuvre. Weggooien is zonde, hergebruik is kunst! Op de fiets struinde hij dag in dag uit de Amsterdamse grachten af en was hij te vinden op het Waterlooplein. Alles wat zijn aandacht trok zeulde hij mee op de bagagedrager. Kartonnen dozen vol rommel bond hij achterop, vastgesnoerd met oude fietsbanden en stropdassen. Terug bij de Pelikaan takelde hij zijn objets trouvés naar boven en bouwde zo gestaag verder aan zijn archief.

Hoewel Kloppenburg veel tijd doorbracht in Duitsland, waar hij in aanraking kwam met de beweging rond Joseph Beuys, werkte hij ook steeds in zijn Amsterdamse atelier. In de jaren tachtig vergaarde hij zelfs enige roem in zijn geboortestad. Nadat hij met zijn grote pasteltekeningen op bruin pakpapier in Museum Fodor tentoonstelde, moest hij zijn deurbel saboteren om niet gestoord te worden door de toeloop van geïnteresseerde kopers. Het Parool van 24 december 1985 beschreef de tentoonstelling als "ronduit opzienbarend". Kloppenburg was zelf alleen niet gediend van zoveel aandacht en trok zich terug in Duitsland tot de storm was overgewaaid. Hij weigerde te verkopen. Het geheel móest en zou bij elkaar blijven.

Overblijfselen

Het paviljoen bij de Verbeke Foundation huisvest wat vandaag de dag nog over is van het oorspronkelijke Archief. Beschilderde autodeuren, opengevouwen melkpakken, bonbondoosjes, alles gebruikte hij om op te tekenen. Het resultaat is een zeer fijnzinnig mengsel tussen reclamecultuur en kunst. De inhoud van dat archief was ‘de zichtbare taal van een cultuur’. De constante verwerking van het afgedankte moet worden gezien als een kritiek op de consumptiemaatschappij van na de oorlog. Als een haast sedimentvormende kracht is die consumptie zichtbaar in de lagen van het archief.

Dat bij de gedeeltelijke vernietiging van het archief in 2008 het gros van die pastels en talloze andere werken verloren is gegaan, is een blamage. Maar enige troost vindt de kunstenaar in de hernieuwde aandacht. Het Mondriaan Fonds financierde de bouw van het paviljoen bij de Verbeke Foundation en de Volkskrant kopte in een artikel over de opening ‘Trash XXL’. Zijn werk wordt door de krant op twee volle pagina’s breed uitgemeten. En zij die afgelopen december op de opening waren, konden de man zelf op de tentoonstelling gewoon zien rondschuifelen. Hij oogt optimistisch en maakt nog steeds meerdere werken per dag.

Dit is een gastbijdrage van Mathijs Gomperts. Mathijs (1988) is filosoof en onderzoeker.In het verleden werkte hij onder andere als programmamaker bij literair podium Perdu en was hij hoofdredacteur van filosofieblad Cimedart. Tegenwoordig geeft hij filosofieles aan het voortgezet onderwijs in Amstelveen.

Mail

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 9

Dat het was

Hoe ga je om met herinneringen die te pijnlijk zijn om onder ogen te komen? Olivier Herter maakt het publiek getuige van een versnipperd landschap van herinneringen. Vloeiend, stemmig en ogenschijnlijk zonder plot wordt geprobeerd woorden te vinden, waar geen woorden voor te vinden zijn. Dit verhaal werd eerder op toneel gebracht door t Barre Land. Lees meer

:De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

De archivaris en haar dochter: De eeuwige lijsten

‘Ik wil geen literatuur van je maken.’ Hoe berg je je moeder in je schrijven, zonder haar essentie te bevriezen? Bareez Majid dicht in woord en beeld over ‘soon-to-be-dead-mothers’ en onderzoekt hoe hun lichamen functioneren als vergankelijk archief. Lees meer

Nog een keer: baas in eigen buik! 1

Nog een keer: baas in eigen buik!

Je zou zeggen dat het abortusrecht in Nederland vanzelfsprekend is, maar is dat eigenlijk wel zo? Een abortus is wettelijk gezien namelijk nog steeds strafbaar. Jihane Chaara neemt je mee in de politieke geschiedenis van het verworven abortusrecht in Nederland, die gepaard gaat met weerstand tegen dit recht op zelfbeschikking, maar ook met veel feministisch verzet en solidariteit. Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

Iemand die me bij de hand neemt en me zegt hoe het moet, alles

'Ik verlang zo erg naar een inspirerend figuur die logica ontdekt in de willekeur van wat ons allemaal overkomt. Die tegen me zegt: "Marthe, zó is het, en de rest is bullshit".' Lees meer

Auto Draft 7

Moederland

Zelfs in de Italiaanse zon lukt het niet altijd om donkere gedachten op afstand te houden. Roos Sinnige laat ons meedrijven op de ongrijpbare stroom die dan ontstaat. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent! 1

Oproep: Reageer op de briefwisseling over seksueel consent!

Ben je vrij in je verlangen? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken? Reageer vóór 2 juni op de brieven van Yousra Benfquih en Alara Adilow. Lees meer

zonderverdergroet

zonder verdere groet

Rijk Kistemaker doet niet aan groeten. Rijk schrijft gedichten terwijl hij bezig is met andere dingen, zoals het opladen van een gehuurde Kia en huilen. Laat je meevoeren op zijn poëtische gedachtestroom. Lees meer

een interview met Abel Kamps

Interview met Abel Kamps: 'Ik hou ervan als mijn werk meer een ervaring wordt en minder een object.'

Aucke Paulusma gaat in gesprek met kunstenaar Abel Kamps: Hoe verweef je absurditeit of humor in je kunst, en welke rol spelen deze elementen in het creëren van de impact die je werk op de toeschouwer heeft? Lees meer

Jonathan de slakkenman

Jonathan de slakkenman

'Hij zag simpelweg hoe de slak zich terugtrok in zijn huisje wanneer het zich onveilig achtte. Vanwege hun gedeelde lot, voelde Jonathan zich geroepen om de naaktslak ook een toevluchtsoord te bieden.' In dit korte verhaal van Ivana Kalaš neemt Jonathans slakkenfascinatie langzaam zijn leven over. Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Het insectenhotel

Het insectenhotel

‘Ik kan wel voor je krimpen.' Dieuke Kingma onderzoekt in een kort verhaal vol spinnenpoten en keverschildjes of je de ruimte die je inneemt in een relatie ook weer terug kan geven. Lees meer

Afgebeeld is een vrouw in badpak, zwemmend tussen vissen.

Anders zijn is niet ‘tegen de natuur’

Marthe van Bronkhorst duikt in de diepzee en ontleert acht lessen die ze vroeger op school onderwezen kreeg. Lees meer

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie 2

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie

Insecten hebben een slecht imago. We houden ze het liefst ver uit de buurt, maar dat is onterecht, vindt Jitte. Met dit artikel bewijst hij je graag van het tegendeel en vertelt hij hoe sluipwespen lieveheersbeestjes inschakelen als lijfwacht voor haar larven, over de indrukwekkende hersenen van de Darwinwesp, en hoe je een mierenkolonie opzet met één koningin. Lees meer

Auto Draft 6

ode aan de lepismA saccharinA

Lieke van den Belt neemt je mee in de wereld van de zilvervis. Met lichte en vervreemdende beelden schetst ze in twee gedichten een dialoog tussen deze beestjes en hun slachtoffers. Lees meer

Enterprise, Alabama

Enterprise, Alabama

Charlotte Duistermaat neemt je mee in de enigszins absurde culturele en historische impact van een snuitkeverplaag op een Amerikaans dorpje en de vergelijkbare migratiestromen van mens en dier. Lees meer

Oproep: Hard//hoofd zoekt een nieuwe Chef Beeld!

Hard//hoofd zoekt een nieuwe Chef Beeld!

Hard//hoofd zoekt een getalenteerde beelddenker (x/v/m) die visuele sturing geeft en die de redactie wil komen versterken! Lees meer

Oproep: Stouten Stift en het Rode Oor 2025 1

Oproep: De Stoute Stift en Het Rode Oor 2025

De jaarlijkse erotische schrijfwedstrijd Het Rode Oor en de daaraan gekoppelde illustratiewedstrijd De Stoute Stift staan weer open voor inzendingen! We zijn op zoek naar de beste erotische verhalen om naar te luisteren en vier Nederlandse en vier Vlaamse illustratoren die een beeld willen maken bij de beste verhalen van de erotische schrijfwedstrijd. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer