Redacteurs Jihane Chaara, Marthe van Bronkhorst en Wieneke van Koppen keken en bespraken I am Greta, een documentaire die de jonge activiste volgt op haar missie. Er is respect en ontzag voor haar moed en doorzettingsvermogen, maar ook twijfel over de manier waarop de documentairemaker focust op de activiste als fenomeen in plaats van op haar boodschap.
Marthe: Ik vond het een intieme, op de huid geschoten documentaire. Ik heb wel één grote ‘maar’: Greta werd niet voor de camera aan het woord gelaten. Heel vreemd aangezien ze een duidelijke boodschap heeft. Nu leek het alsof ze stemloos werd gemaakt. De documentaire volgde haar meer als een interessant fenomeen, dan als mens dat iets te vertellen heeft.
Jihane: Ja! Dat viel mij ook op, ze spreekt zelf de kijkers niet aan.
Marthe: En de voice-over waarin ze wel iets vertelde, werd ongedaan gemaakt door de zielige close-ups van tranen die ze eronder plakten. Waardoor ook die kans om iets te vertellen haar ontnomen werd.
Jihane: Maar ik vermoed dat dit een bewuste keuze was. Ik denk dat ze vooral the movement wilden laten zien, waarbij Greta diende als katalysator.
Wieneke: Ik had er niet zoveel moeite mee dat ze de kijkers niet expliciet aansprak, haar boodschap is kristalhelder. Ik vond het wel typisch dat er zoveel aandacht was voor haar Asperger.
Marthe: Mee eens, Wieneke. Het leek alsof de documentairemaker haar toch te veel als kind beschouwde.
Marthe: Maar als Greta's hele punt is dat het niet gaat om sfeerbeelden tonen, het gezellig hebben en selfies maken, maar om de inhoud, dan toont deze documentaire het tegenovergestelde. Namelijk sfeer tonen, geen inhoudelijke uitleg. Het meest sprekende voorbeeld van het 'overschreeuwen' en toch stemloos maken van Greta vond ik dat Greta zegt: 'Ik heb politici ontmoet die niet wisten wat het Albedo-effect was of de Keeling-curve’. Vervolgens worden die twee termen niet uitgelegd. Waarmee de regisseur dus ook zegt: dit is niet belangrijk, dit is een film over een zielig meisje dat vecht tegen de bierkaai, maar wát ze zegt, negeren we.
Wieneke: Het was ook geen klimaatfilm in die zin. Het ging echt om Greta en haar strijd als puber tegen de autoriteiten.
Marthe: En ja, ik moest ook opzoeken wat Albedo-effect en Keeling-curve zijn. De weerkaatsing van het licht door poolijs, zoals ik het begrijp, en de fluctuatie in concentratie Co2. Maar goed, ik had er graag een goede uitleg van gehoord van Hers Truly.
De film liet de hypocrisie van volwassenen op schokkende wijze zien.
Jihane: Deze documentaire liep per definitie al tegen dat probleem aan. Greta zegt altijd dat het gaat om haar boodschap en niet om haar. Maar de documentaire gaat over haar en slechts indirect over de boodschap. Het is precies wat jij zegt, Wieneke, het was geen klimaatfilm.
Marthe: Ik vond in ieder geval wel dat de film de hypocrisie van volwassenen schokkend laat zien. Van machthebbers en presidenten tot presentators en backstagemevrouwtjes. Alleen maar fotomomenten met 'Thumbs up'. Ja zeggen en vervolgens nee doen.
Wieneke: Ik bedacht me tijdens de film ook dat een 25-jarige Zweedse vrouw met dezelfde ideeën, uitspraken en acties nooit in gesprek zou kunnen gaan met wereldleiders. Greta is een beetje verworden tot een politieke speelbal, maar wordt zoals Marthe zegt, nog steeds niet serieus genomen.
Jihane: Ja! Ze is een symbool om naar voren te schuiven zodat ze kunnen zeggen ‘we hebben heus geluisterd naar De Jeugd’.
Marthe: Fijn ook dat de betrokken machthebbers, die over klimaatmaatregelen gaan, duidelijk getoond werden. De film toont in ieder geval hun desinteresse en betrapt ze op heterdaad. Je ziet Merkel tijdens Greta's speech scrollen op haar telefoon. Macron wil vooral grapjes maken en vragen hoe het op school gaat.
Jihane: Dat vraagt ze zich op een gegeven moment ook hardop af: wat doe ik hier eigenlijk?
Marthe: Juncker die op haar klimaateisen inging tijdens de EU-top met: 'O ja, over het klimaat: we zitten te denken aan een EU-breed systeem in toiletten voor waterbesparing'.
Jihane: Ja, yikes…
Wieneke: Haha ja, die was tenenkrommend. Als maker moet dat ook bijzonder zijn geweest om te filmen, je weet gelijk dat dat in de film kan. Maar is jullie beeld van Greta veranderd door de film?
Sommige mensen voelen afkeer van Greta, anderen verafgoden haar dan weer bijna. Zulke sterke gevoelens roept ze op.
Marthe: Jazeker.
Jihane: Een beetje! Ik had me sommige dingen niet echt gerealiseerd - hoe zwaar en uitputtend het geweest moest zijn om al die reizen te ondernemen. Vooral de zeiltocht naar New York! Het idee van Greta heb ik sowieso altijd interessant gevonden omdat sommige mensen echt een soort… afkeer lijken te voelen jegens haar. Anderen verafgoden haar dan weer bijna, zulke sterke gevoelens roept ze op.
Wieneke: Ja, ik had me ook niet eerder gerealiseerd hoe intens haar leven moet zijn. Het lijkt me zó bizar en eng als mensen als Putin en Trump jou of je puberdochter afdoen als iemand die niet goed bij haar hoofd is. Hoe ga je daarmee om, met die willekeurige haat of juist die onbekende mensen die je ineens een heldin vinden omdat je benoemt wat er misgaat?
Marthe: Ik vond haar eerst een betweterige spijbelaar op zoek naar een excuus voor een lang tussenjaar, eerlijk gezegd. Ik had geen idee dat ze alleen vrijdagen staakte en de rest van de tijd gewoon naar school ging. Dat ze de allerhoogste cijfers haalde. En de film toont haar echt als een meisje dat zwaar gebukt gaat om het besef van de klimaatproblemen, die er echt onder lijdt. Missschien mede door haar Asperger, lijkt ze continu dat besef te voelen en dat niet van zich af te kunnen schudden. En ze lijkt eenzaam. Ik vond haar heel volwassen overkomen. Heel welbespraakt. Heel intelligent. Niet egoïstisch of voor de bühne. Een voorbeeld: ze benadrukte bij Macron dat rijke landen het voortouw moeten nemen in klimaatmaatregelen, ze zei 'Armere landen willen nou eenmaal ook een hogere levensstandaard behalen, dat begrijp ik.' Dat vind ik enorm volwassen.
Wieneke: En die reizen! Al had ik er op die boot ook moeite mee dat die beelden van haar inzinking (omdat ze haar routines, familie en honden miste) een beetje bijdroeg aan het beeld van 'de autist'. Elke niet-autistische 15-jarige in haar plaats had ook heus wel eens huilend op die boot gezeten.
Jihane: Ha, sterker nog, je hoeft niet 15 te zijn om te huilen als je wekenlang op een zeilboot zit. Zou ik waarschijnlijk ook doen op een gegeven moment.
Ik vraag me af wat Greta ervan vindt hoe Nathan Grossman haar heeft geportretteerd.
Wieneke: Haha, ja ik ook! Zeker als je denkt aan die verhalen over hoeveel risico's eraan zitten en die metershoge golven waar je doorheen gaat.
Marthe: Die uitgebreide shots waarin ze haar honden en paarden knuffelde vond ik af en toe ook wat sentimenteel, een beetje effectbejag. Zo van: ‘kijk deze idiot savant, haar dieren zijn de enige die haar begrijpen’. Ik vraag me af wat Greta ervan vindt hoe Nathan Grossman haar heeft geportretteerd.
Jihane: Ja! Ik vroeg me eigenlijk sowieso wel af hoe het voor Greta moet voelen dat zoveel leeftijdsgenoten haar nu fantastisch vinden. Vooral omdat ze aan het begin zegt dat ze vaak buitengesloten werd, dat ze niet uitgenodigd werd voor uitjes of feestjes, dat ze geen vrienden had. En opeens willen al deze mensen haar hand schudden, met haar op de foto.
Wieneke: Nou, inderdaad. Ik kreeg wel het idee dat ze zich aan weinigen durft bloot te stellen door die ervaringen (en de framing in de film).
Marthe: Het tonen van oude familiefilmpjes, van bijvoorbeeld een kerstboom met lichtjes, of een etentje - en daaronder dan trieste muziek en een voice-over met 'mijn familie leefde erg vervuilend', vond ik trouwens een beetje een trucje. Daardoor leken al die vrolijke familiebeelden van vroeger heel dramatisch, alsof Greta ook meteen een rotjeugd heeft gehad. Dat is natuurlijk niet zo, ze zijn tot inzicht gekomen en leven nu duurzamer. De moeder vond ik de grote afwezige in deze film. Greta's vader is een soort tourmanager die alles regelt. Maar moeder staat snikkend thuis achter het pannenkoekenbeslag, als je de docu moet geloven.
Jihane: Oh, ik heb dat stukje over haar familie niet zo geïnterpreteerd! Ik vond juist dat haar familiesituatie er heel liefdevol uitzag. Had het idee dat ze dat over het vervuilen zei om aan te tonen dat ze niet per se aangestuurd werd vanuit haar ouders; dat haar ouders leefden zoals de meeste mensen dat doen.
Wieneke: Ja en misschien ook om haar minder intimiderend over te laten komen, ze toont aan dat zij ook veranderingen heeft doorgemaakt in haar leefstijl.
Jihane: Ja, dat was opvallend hè? De rol van haar moeder. Hoewel ik de band met haar vader wel mooi vond, hoe sterk het naar voren kwam dat haar welzijn eigenlijk zijn eigen zorg was.
Wieneke: Klopt! Dat zag je volgens mij ook wel in de bakscene met haar moeder. Dat die na alle dalen van Greta blij was dat ze nu weer op stap ging.
Jihane: Ik denk dat dat ook wel mooi tegen het idee ingaat dat zij een pion is, aangestuurd door haar ouders. Dat is een kreet die veel mensen online naar haar hoofd slingeren: arm meisje, ze wordt ingezet, ze is een puppet on a string.
Marthe: Greta is niet méér puppet on a string van haar ouders, dan wij van onze machtshebbers. Het camerawerk vond ik opvallend, jullie niet? Zo veel close-ups. Veel over de schouder gefilmd. Veel vanuit laag perspectief: je kijkt letterlijk tegen alle volwassenen op net zoals Greta met haar geringe lengte.
Jihane: Ja! Dat is mooi gedaan.
Wieneke: Wat vonden jullie ervan dat de 'Greta's' uit andere gebieden pas zo laat en kort in de film kwamen? Met name de andere jonge klimaatstrijders uit gebieden die nu al overstromen?
Je begrijpt nu wel dat ze die How Dare You-speech gaf na een 2 weken durende zeilreis from hell
Marthe: Een gemiste kans.
Jihane: Dat viel mij ook erg op. Ik had verwacht dat daar meer schermtijd aan gewijd zou worden, juist om aan te tonen dat Greta’s movement haar overstijgt. Dat is dus nog steeds de vraag die ik heb na het kijken van de film: wat was de insteek?
Wieneke: Het is wel wat anders om hiertegen te strijden in Stockholm dan wanneer je je op Kiribati of Sri Lanka bevindt, waar het water mensen letterlijk aan de lippen staat. Dit was een gemiste kans om de film sterker te maken.
Marthe: Ik heb het idee dat Grossman alleen Greta interessant vindt, niet de movement. Hij zegt in interviews van wel trouwens.
Jihane: Ja. Dat hadden we op zich wel kunnen voorspellen misschien, de film heet I Am Greta.
Marthe: Heftig, in een interview met The Independent zegt Grossman: ‘It’s so funny, we have this activist who says she doesn’t want to be in the spotlight and yet we’re making a movie of her, and even having her name in the title,’ he admits. ‘I discussed it with her of course. It was fairly late in the process that we really understood that the film would be more about her than the movement, but I felt that she was very open with understanding that this could give another image of her that didn’t just compress her down to a very angry activist, that could show that she’s just a human being. Also, she understood that something like this could make a big difference for the climate movement.’ Thunberg received no payment for the film, nor did she have any say over its final cut.’ Dus Greta had écht niets te zeggen over de eindregie en montage.
Jihane: Wow, ja…
Wieneke: Misschien was dit wel gewoon hoe hij haar zag.
Marthe: Het lijkt op basis van het interview met Grossman dat de film vooral het beeld van Greta wilde bijstellen. Niet per se haar boodschap wilde uitdragen. Ik vraag me echter af of je een artistieke biopic en politieke boodschap wel kunt scheiden.
Jihane: En denken jullie dat dat gelukt is? Het bijstellen van het beeld, als iemand haar een angry activist vond?
Marthe: Ja. Maar als de tegenstander wil jij-bakken is er altijd iets te vinden. Dan is ze weer te autistisch. Dan weer ondervoed. Dan heeft die vader het gedaan. Of de moeder.
Wieneke: Ik heb haar nooit een angry activist gevonden, maar ik kan me voorstellen dat mensen die dat vinden, haar wel authentieker en sympathieker vinden door deze film.
Marthe: Je begrijpt nu wel dat ze die How Dare You-speech gaf na een 2 weken durende zeilreis from hell, terwijl de hoge omes in hun luxe vluchten naar de klimaattop gaan. Ik zou ergere dingen zeggen. Heeft de film jullie nog aangezet tot nieuwe voornemens?
Jihane: Nee, eigenlijk niet. Ik probeer duurzaam te zijn, op de kleine manieren die een individu kan doen. Geen vlees eten, niet vliegen…
Wieneke: Voor mij geldt hetzelfde als voor Jihane. De film riep ook niet echt op tot verandering of goede voornemens. En jij, Marthe?
Marthe: Ja, ik dacht: minder of geen kleding in kledingwinkels kopen. Hooguit vintage. Als Greta naar al die toppen dezelfde jurk aan kan doen, dan kan ik het ook.
