Een oase van rust midden in Berlijn. De kleine geschilderde landschappen en zelfportretten in de natuur van Fatma Shanan (1986, Israël) komen goed tot hun recht in de expositieruimte van Dittriech en Schlechtriem. De tentoonstelling ‘The Inn River’ bestaat uit een bescheiden aantal van negen schilderijen. Aucke Paulusma laat zien dat een aandachtige observatie loont, maar dat de schilderijen laten niet per se een vrolijke indruk achterlaten.
In de werken van ‘The Inn River’ omarmt Shanan de ritmes van de pastorale omgeving en zoekt ze naar haar verbinding met de natuur in de Engadin vallei, wat letterlijk “tuin van de Inn” betekent. De verbinding met de natuur blijkt uit de figuren in het Zwitserse landschap en scènes van kerken en ruïnes langs de rivier. Niet alleen de onderwerpen tonen een voorkeur voor de vallei, maar ook haar kleurgebruik draagt hieraan bij. De kleuren van de nieuwe schilderijen bevatten veel aardetinten; gele oker, rauwe en gebrande Sienna en groenen van de bomen en bladeren maar ook een helderblauw in sommige luchten.
Het moment oogt spontaan, maar Shanan's benadering is zeer gepland.
Het eerste schilderij dat je bij binnenkomst ziet is Self-portrait with a Leaf. De compositie wordt gekenmerkt door het grote roodkleurig blad, vastgehouden aan de onderkant door twee handen met blauw gelakte nagels. Het blad toont niet alleen de fysieke relatie tot de natuur maar ook een fascinatie voor de flora in het gebied. De handen van de vrouw zijn van Fatma Shanan zelf maar in het schilderij wordt haar gezicht niet onthuld aan de kijker. Hierdoor blijft de figuur, die te herkennen is aan de titel, voor de kijker toch anoniem.
In alle schilderijen zijn de figuren op zichzelf, wat een eenzaam gevoel oproept. Er is alleen interactie met de natuur. Het is het beste te omschrijven door het Engelse woord ‘solitude’: “De staat van alleen zijn of in afzondering verkeren, waarbij iemand zich opzettelijk terugtrekt van sociale interactie en zichzelf tijd en ruimte geeft voor introspectie, rust of persoonlijke bezinning”. Het is opvallend dat Shanan in meerdere schilderijen ervoor kiest om de gezichten van de figuren niet weer te geven, zoals bijvoorbeeld in Figure in Landscape #2. Daarnaast zijn er situaties waarin de ogen van de figuren gesloten zijn, zoals te zien is in Self-portrait in the Pool en Self-portrait in the Terrace. Hierdoor wordt introspectie gesuggereerd.
© Fatma Shanan
Deze introspectie is duidelijk te zien in Figure in Landscape #2. De figuur staat in deze scène voorovergebogen, de handen in haar haren. De staat van alleen zijn wordt benadrukt door het uitgestrekte landschap waarin de figuur zich bevindt. In het schilderij Self-portrait in the Pool zien we ook een vorm van introspectie, maar dan vermengd met een element van mystiek en fantasie. Hier ligt Shanan op de bodem van een leeg zwembad, wat op zichzelf al een ongebruikelijke situatie is. Wat het nog opmerkelijker maakt, is dat er bloemen uit haar hoofd lijken te groeien. Bij schilderijen van zwembaden denk je waarschijnlijk aan een schilderij zoals A Bigger Splash van David Hockney. Hockney wilde hiermee de glamour van Los Angeles en Californië afbeelden. Shanan legt daarentegen nadruk op haar relatie met de natuurlijke omgeving die haar streven naar vrijheid en een groeiend eco-bewustzijn moet weergeven. De Botticelli-achtige bloemen van Shanan, zoals bij Flora in La Primavera, moeten haar relatie tot de natuur alleen maar kracht bijzetten.
© Fatma Shanan
"Self-portrait in the Terrace" toont Shanan liggend op een oosters tapijt. In dit werk heeft ze haar ogen dicht en ligt op een terras dat wordt verwarmd door de gloed van de middagzon. Ze lijkt te genieten van de warmte of weg te dommelen. Dit is het enige schilderij in deze serie met een verwijzing naar haar culturele identiteit. Fatma Shanan onderzocht in haar vroegere werk voornamelijk de relatie tussen haar persoonlijke ervaringen en een combinatie van de culturele en historische aspecten van de Druzen, een Arabische minderheid waar ze toe behoort. Motieven zoals in oosterse tapijten, landschappen rondom haar dorp en dorpsgezichten van juli’s in Israël, geven Shanan’s culturele identiteit weer.
Het moment oogt spontaan, maar Shanan's benadering is zeer gepland. In haar werk laat ze zichzelf eerst fotograferen en gebruikt ze deze foto's als basis voor haar schilderijen. Ze streeft naar een zekere abstractie in figuratie, waarbij de foto als een soort gids fungeert. Haar werkwijze wordt sterk beïnvloed door de schilderkunst van de 19e eeuw, en dit is duidelijk zichtbaar in haar haast impressionistische penseelstreken. Ze legt zorgvuldig elke penseelstreek naast elkaar, als puzzelstukjes, om haar composities op te bouwen. Deze techniek is bijzonder geschikt om de zomerse lichtinval vast te leggen, bijvoorbeeld op hout, de schaduwen van fel licht, de lichtaccenten op stenen, de reflectie van het water en de huid van haar figuren. Hierbij kan men weer denken aan de idylle die David Hockney ook probeerde vast te leggen in zijn pool paintings. Echter liet Hockney zich nadrukkelijk inspireren door mannelijk naakt en erotische magazines. De idylle van Shanan gaat allesbehalve over glamour en de adoratie van het lichaam. Het gaat over het alleen zijn in de natuur en de verwondering die hierbij komt kijken. Maar wat is dan dat melancholische gevoel?
De idylle van Shanan gaat allesbehalve over glamour en de adoratie van het lichaam. Het gaat over het alleen zijn in de natuur en de verwondering die hierbij komt kijken.
Bij het aanschouwen van The Inn River overspoelt je het gevoel van de zomer. Een gevoel waarin je jezelf volledig verliest op een stralende zomerdag, zonder enige notie van de voortschrijdende tijd. Je geniet intens van het heden; het verfrissende rivierwater, het geritsel van bladeren in de wind en het eindeloze dagdromen, ongehinderd door zorgen. Tegelijkertijd is dat gevoel ook lichtelijk melancholisch: het alleen zijn, maar voornamelijk het realiseren dat deze onbezorgde momenten ooit zullen vervagen. De rust, de warme zon op je huid en de connectie met de rustgevende natuur zullen op een dag weer plaatsmaken voor de hectiek van het leven.
Image courtesy DITTRICH & SCHLECHTRIEM, Berlin. Photo: Jens Ziehe
De tentoonstelling The Inn River door Fatma Shanan was te zien van 4 september t/m 21 oktober 2023 bij Dittrich; Schlechtriem in Berlijn.
Headerbeeld: ©️ Fatma Shanan
