Asset 14

De komma in mijn komedie

De komma in mijn komedie

Tinderdates, zijn moeder en zijn opa - velen probeerden hem te doen stoppen met roken, maar Koen Schouwenburg steekt nog altijd de ene na de andere op. Met behulp van zijn literaire helden ontleedt Koen het verhaal van een verslaving. Hoe kun je iets volhouden, terwijl je weet hoe dom het is?

 

'It’s common to fetishize a bad habit. One can will oneself out of obsession, but will itself becomes obsessive.'
Elisa Gabbart – The Self Unstable

1
Ik heb aardig wat onnozele dingen gedaan in mijn leven, maar het domste wat ik ooit deed was beginnen met roken. Het was dom omdat ik wist dat er enkel nadelen zijn, enkel negatieve consequenties. Toch ben ik begonnen. Het is niet alleen dom, het is ook onbegrijpelijk, want ik ben bang voor de dood. En roken, ik hoor het steeds vaker, is dus heel slecht voor je.

‘Roken is niets anders dan spelen met de dood.’

Mijn angst voor de dood weerhoudt me ervan om bepaalde dingen te doen. Bijvoorbeeld in achtbanen gaan; waarom zou ik betalen voor iets waarvan ik blij ben dat ik er levend uitkom? Angst is de angel van mijn leven, behalve als het om roken gaat. Ik blijf sigaretten opsteken. Mijn verslaving onderdrukt mijn angst, want een verslaafde verzint een verhaal zodat hij zijn gewoontes niet hoeft af te breken. In zo’n verhaal is de gewoonte de plaatsvervanger van de plot. ‘Het is overigens opmerkelijk,’ schreef Marcel Proust in De gevangene, ‘dat de bestendigheid van een gewoonte doorgaans samenhangt met de absurditeit ervan.’

In het verhaal ‘Ik was een verdomd goeie roker’ schreef Alejandro Zambra: ‘Sigaretten vormen de interpunctie van het leven.’ Een prachtige zin, een poëtische apologie voor mijn stommiteit. De sigaret is een komma die de beweging van mijn bestaan even tot rust brengt, een klein dammetje dat de stroom tijdelijk tegenhoudt, een pauze in het gevecht met de krioelende gedachten. Ik geloof dat de sigaret een komma is in mijn menselijke komedie.

Gelul van een verslaafde natuurlijk, verslaving is zelfdeceptie; roken is niets anders dan spelen met de dood.

2
Rond mijn tweeëntwintigste, zo’n tien jaar geleden, ben ik gestopt met drinken. Roken is schadelijk voor me op de lange termijn, drank op de korte termijn. Drank zorgt kortstondig voor uitstel; even wordt wat donker is licht en kan ik de lasten dragen en de zwaarte verteren, even vind ik m’n geestelijke geouwehoer niet ondraaglijk, maar de dag erna volgt de ellende.

Moeiteloos ben ik gestopt met het drinken van alcohol, maar mijn laatste en enige poging om te stoppen met roken, een jaar na mijn eerste sigaret, was een slechte grap. Mijn ouders waren erachter gekomen dat ik rookte.

Over je longen? vroeg mijn moeder.
Ja… Kom... Let’s hug it out moeder.

We omhelsden de ontgoocheling niet weg. Mijn ouders waren zo teleurgesteld dat ik de volgende ochtend besloot om te stoppen en mijn pakje shag weggooide. Het was vooral zonde van het geld, want diezelfde avond kocht ik een nieuw pakje shag. De drift overtroefde de domheid.

Mijn laatste en enige poging om te stoppen met roken was een slechte grap.

Mijn stoppoging was iets minder lachwekkend dan die van Babbit, de hoofdpersoon uit de gelijknamige roman van Sinclair Lewis. Babbit neemt zich vaak voor om te stoppen met roken, maar zijn voornemen strandt telkens vroegtijdig. Op een keer besluit Babbit vlak voor hij in een trein stapt voor de zoveelste keer om te stoppen met roken. Als hij later op zijn bestemming aankomt, stapt hij uit de trein, koopt tabak en steekt er eentje op: hij was vergeten dat hij was gestopt met roken.
De komma in mijn komedie 2
3
In literatuur wordt gelukkig nog lollig gedaan over roken. In tegenstelling tot hedendaagse films en series, waarin de roker krampachtig behandeld wordt. Een personage dat een sigaret opsteekt, krijgt vrijwel altijd van een ander te horen dat hij daar echt mee moet stoppen en weet hij wel hoe slecht roken is? In House of Cards rookten Francis en Claire Underwood regelmatig een sigaretje bij het raam. Wanneer Claire in het laatste seizoen een sigaret rookt, loopt Doug Stamper, de voormalige chief of staff van de overleden Francis, naar haar toe, pakt de sigaret uit haar handen en drukt deze uit. Afkeurend zegt hij wat een slechte gewoonte het is. Moordenaar Doug en z’n moraal.

In literatuur wordt gelukkig nog lollig gedaan over roken.

Gelukkig is er J. Kessels, één van de fijnste personages uit de contemporaine Nederlandse literatuur. Niet voor niks heeft P.F. Thomése drie boeken over hem geschreven. J. Kessels rookt, drinkt veel bier en koffie, is fan van Willem II en een groot liefhebber van countrymuziek. Hij piekert er niet over om te stoppen met roken: ‘Stoppen met roken had hij altijd al karakterloos gedrag gevonden, typisch iets voor mensen zonder wilskracht of ruggengraat.’

Zeno Cosini, de hoofdpersoon van Italo Svevo’s roman Bekentenissen van Zeno, is zo’n mens zonder wilskracht. Zijn pogingen om te stoppen met roken zijn tevergeefs: ‘De rondedans van laatste sigaretten, die op mijn twintigste jaar is begonnen, is nog steeds aan de gang.’ Wanneer een sigaret de laatste is, vindt Zeno deze intenser smaken. Met dit verhaal houdt Zeno zijn verslaving in stand.

4

Ik had eens een tinderdate en ze wilde niet nog een keer met me afspreken omdat ik rookte.

Blijkbaar is het voor mensen lastig om mijn overduidelijke domheid te negeren. Ook anti-rokers laten zich dirigeren door gewoontes. Ik ben echter immuun geworden voor de opendeurenwaarschuwingen van anderen dat roken slecht voor je is. Soms is een waarschuwing een oordeel. Roken is slecht voor je, maar ben je een slecht mens als je rookt? Ik had eens een tinderdate en ze wilde niet nog een keer met me afspreken omdat ik rookte, het was niet de stank van de sigaret die haar stoorde: ze wilde niet met iemand afspreken die verslaafd is. Omdat ik haar niet kende – en ik in mijn eigen huis uit het raam moest roken – was ik er niet rouwig om. Niet veel later had ik weer een tinderdate die, toen ze bij mij thuis kwam, gelijk alle deuren en ramen openzette. Pas na deze daad van afkeuring begon het gesprek en om het wat draaglijker te maken stak ik maar een sigaret op.

Eén waarschuwing is blijven hangen, een waarschuwing die steeds vaker opduikt. Mijn opa had jarenlang gerookt en kende daar de tragische gevolgen van. Hij was een lieve man die eigenlijk alles wel goed vond, maar zei op een gegeven moment, nadat hij al veelvuldig was getroffen door lichamelijke ellende, tegen mijn moeder dat ik echt moest stoppen met roken. Maar ik ben een sukkel, een onnozelaar en erger nog: een hypocriet. Zelf steek ik de ene na de andere peuk op, maar tegelijk wil ik absoluut niet dat mijn neefje, mijn held, ooit gaat roken.

Ik heb vaak gezegd, en ik meende het, dat ik zou stoppen met roken als ik kinderen zou krijgen. Ik heb alleen een paar jaar geleden besloten dat ik geen kinderen wil. Ik moet dus een nieuw verhaal verzinnen dat het verhaal van mijn verslaving onschadelijk maakt. De laatste tijd besef ik steeds vaker dat ik, zoals Gregor Hens schreef in zijn rookboek Nicotine, ‘wist dat ik zou moeten stoppen op een gegeven moment.’ Ik weet alleen nog niet wanneer dat moment is.

Mail

Koen Schouwenburg (1986) is criticus en essayist. In 2017 verscheen zijn boek Talend naar betekenis. Het oeuvre van Connie Palmen. Hij woont in Groningen. 

Nik Heemskerk is een illustrator en stripmaker uit Utrecht.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
Lees meer
test
het laatste
Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer