Asset 14

Een ode aan de zinloosheid van het bestaan

Een ode aan de zinloosheid van het bestaan

De millennial beweegt zich in een wereld vol problemen, waar niets zeker lijkt te zijn. Waarom blijven zoeken naar vaste betekenis, vraagt Aisha Mansaray zich af. Is het omarmen van een vrolijk soort nihilisme niet een veel beter idee?

Nu bijna twee jaar geleden stond ik voor Wassily Kandinsky’s Untitled Improvisation V in het Tel Aviv Museum of Art. Het was - zoals het een Kandinsky betaamt - ‘een jazznummer op een doek’. Voor mij een viscerale ontmoeting met een kunstwerk waar ik met mijn verstand verder geen betekenis aan kon geven. Het schilderij deed me denken aan de chaos van het leven: een abstracte, ondoorgrondelijke en complexe kakofonie. Ik was overprikkeld, maar ook aangenaam verrast. Want hoe fijn was het om de regels even achter me te laten en te verdwijnen in betekenisloosheid?

Ik was overprikkeld, maar ook aangenaam verrast. Want hoe fijn was het om de regels even achter me te laten en te verdwijnen in betekenisloosheid?

Hoe anders is het in ons dagelijks leven, waarin we onze ervaringen constant kaderen met woorden, gedachten en gevoelens, en grijpen naar maatschappelijke constructen om identiteiten aan te nemen, betekenissen te zoeken, ergens bij te horen. Dat is ook logisch: iedereen die de piramide van Maslow kent, weet dat zowel zelfrealisatie als erbij willen horen in de menselijke natuur ligt. Werd de Nederlandse samenleving in de 18e en 19e eeuw nog onderverdeeld in religieuze zuilen, tegenwoordig identificeren we onszelf liever met een politieke partij. Niet zonder consequenties, want we kampen inmiddels met een steeds giftiger wordend (online) debat. Ik hoef niemand met een social media account te vertellen dat het online een polariserend slagveld kan zijn. Zo blijkt uit een data-onderzoek van kennisinstituut Movisie dat de intensiteit van extreme politieke uitingen op social media (vooral Twitter) een grote stempel drukt op de maatschappij. Er is minder nuance en opvattingen worden al gauw in hokjes als ‘links’ en ‘rechts’ geduwd.

Maar we kunnen ons maar moeilijk onttrekken aan het politieke debat: engagement is óók nodig. Niet alleen de pandemie, maar ook de klimaat- en woningcrisis hebben een grote weerslag op ons leven. Met als aanstichter de neoliberale economie: een (voor sommigen) ooit grootse droom, die nu vervallen lijkt te zijn in (sociale) ongelijkheid en politieke en maatschappelijke onrust. Met alle vervelende en desoriënterende gevolgen van dien.

Soms vraag ik me af: heeft het zoeken naar zin en betekenis in een wereld van crises en dreigingen niet een averechts effect?

Kortom: de realiteit lijkt steeds chaotischer, en het vinden van betekenis steeds moeilijker. Soms vraag ik me af: heeft het zoeken naar zin en betekenis in een wereld van crises en dreigingen geen averechts effect? Zouden we niet beter af zijn als we - net als tijdens mijn ervaring bij het schilderij van Kandinsky - zouden berusten in de betekenisloosheid van het leven? Of alle betekenissen zouden vernietigen en nieuwe, meer universele waarden zouden creëren, die ons wél verbinden?

Er is geen echte waarheid

Zoals de Franse filosoof Jacques Derrida ooit treffend schreef: ‘Il n’y a pas de hors-texte’ (vrij vertaald: er is geen uiteindelijke betekenis of waarheid). Dit is een opvatting die overeenkomt met het nihilisme, een filosofische stroming die het bestaan van betekenis en waarde ontkent. Een typische nihilist wordt vaak gezien als iemand die zich, overtuigd van de zinloosheid van het leven, neerlegt bij de status quo en in het hamsterrad blijft doorsjokken. Duits filosoof Friedrich Nietzsche probeerde dit om te keren. Anders dan de passieve nihilist, die zich bij het gebrek aan waarden neerlegt, bevestigt de actieve nihilist volgens Nietzsche’s Der Wille zu Macht juist deze oude waarden, om vervolgens de gevestigde orde te vernietigen. Die waarden hebben namelijk geen betekenis, ze zijn ooit verzonnen en bestaan dus niet echt.

Anders dan de passieve nihilist, die zich bij het gebrek aan waarden neerlegt, bevestigt de actieve nihilist de oude waarden, om vervolgens de gevestigde orde te vernietigen.

Een leven zonder echte waarheid lijkt me voor de gevoelige mens de enige oplossing om in het huidige klimaat tevreden door het leven te gaan. Vooral millenials - de generatie waar ik en de mensen waar ik het meest contact mee heb toe behoren - ontlenen veel betekenis aan een koophuis en goede, betekenisvolle, goedbetaalde baan. Zoals Vogue-journaliste Eni Subair stelt:

‘A quick scroll through social media right now and you’ll see your feed cluttered with a cocktail of posts varying from professional achievements, to personal goals and triumphs; it would be all too easy to assume everyone is more accomplished, happy and self-assured than you are.'

We groeiden op in de welvarende jaren negentig, waarin we ingeprent kregen dat al het bovenstaande voor ons binnen handbereik zou liggen. Nu, na twee economische crises en een ontplofte woningmarkt is dat toekomstbeeld een fata morgana gebleken.

Ook ik heb me laten meeslepen. Door de gierigheid die schaarste in banen, geld en vastigheid met zich meebrengt en het gevoel alleen van waarde te zijn als ik mijn leven leef ‘zoals het hoort’. Terwijl ik al als kind wist dat dit niet bij mij past. Mijn situatie kan beschreven worden met het Engelse gezegde ‘fitting a square peg into a round hole’, met een burn-out en een gevoel van existentiële leegte tot gevolg. Verloren van de ratrace; geen zogenaamd betekenisvol leven.

Het feit dat hedendaagse banen geen vaste contracten en toereikend salaris bieden, doet ons snakken naar ‘betekenisvol’ werk, waar we over kunnen opscheppen bij onze leeftijdsgenoten.

Wendy Syfret, auteur en nihilist, stelt dat het streven naar het algemeen geaccepteerde idee van een ‘betekenisvol leven’ inderdaad heel problematisch is. In The Guardian beschrijft ze hoe ze na wéér een vermoeiende werkdag, op het randje van een burn-out, zichzelf de vraag stelde: ‘[W]ho cares? One day I’ll be dead and no one will remember me anyway.’ Een treffende gedachte, die wel allemaal wel herkennen. Het feit dat hedendaagse banen geen vaste contracten en toereikend salaris bieden, doet ons snakken naar ‘betekenisvol’ werk, waar we ellenlange dagen voor willen maken en over kunnen opscheppen bij onze leeftijdsgenoten. Maar wees eerlijk: niemand die zich jouw hippe functietitel over honderd jaar nog zal herinneren.

En toch: hebben we het niet nodig om betekenis te geven aan het leven, om door te kunnen gaan en niet op te geven? Hoe zit dat dan met gevoelens? En liefde? Vallen we niet in existentiële leegte als we dat alles afdoen als zinloos?

Ook betekenisloze dingen kunnen waarde hebben.

Niet per se, want ook betekenisloze dingen kunnen waarde hebben. Na mijn burn-out besefte ik dat de ideale droombaan wat mij betreft niet bestaat. Wat wel van waarde is: mijn leuke collega’s en het feit dat ik mijn huur kan betalen. Misschien is dat genoeg. Net als de eerste kop koffie die ik ‘s ochtends drink, een mooi kunstwerk, of een knuffel van vrienden. Het is de opgave om van de mensen en dingen om je heen te genieten, zonder ze te zien als bezit of je identiteit eraan te verlenen.

Radicale vrijheid

Misschien klinkt het somber, maar er zit juist een zeker geluk en zelfs humor in het nihilisme. De notie van radicale vrijheid van Jean-Paul Sartre - we zijn in een zinloze wereld geworpen, het is aan ons het leven te ontwerpen - lijkt ruimte te bieden voor een Taoïstisch, maar ook hedonistisch ‘leven in het nu’. Zo zegt Amerikaanse auteur Jia Tolentino in haar boek Trick Mirror (2019): ‘If we’re here for just a blink of the eye, and in general if nothing matters, it feels like [it’s] carte blanche to wild the fuck out.’

‘If we’re here for just a blink of the eye, and in general if nothing matters, it feels like [it’s] carte blanche to wild the fuck out.’

Een positief nihilisme dus, of een door Wendy Syfret omgevormd ‘sunny nihilism’, vandaag de dag vooral omarmd door bovengenoemde millennials, maar misschien nog meer door Generation Z. Jonge mensen die aan den lijve ondervinden dat betekenis en een ‘groter’ doel overtrokken begrippen zijn. Die gouden bergen die ons ooit beloofd werden zijn er niet, en we zijn evenmin zo speciaal als ons voorgehouden werd.

Een moderne visie op het werk van Nietzsche, want waar nihilisme in de 19e eeuw een donker randje had, zoeken we het tegenwoordig meer in het vrolijke en absurdistische. Dat betekent niet dat we nergens meer in ‘geloven’. Want wat wel een groot goed lijkt te zijn, is het actieve nihilisme, dat ik eerder beschreef. Het bevestigen van huidige waarden, om ze daarna de grond in te boren. De moderne nihilist komt erachter hoe de neoliberale samenleving zowel de aarde als de mens uitput en spreekt zich uit tegen de gevestigde, witte orde. Neem bijvoorbeeld het streven naar gelijkheid voor marginale groepen zoals Black Lives Matter doet, of het noemen van voornaamwoorden in onze Instagram profielen in solidariteit met onze genderqueer medemens. Actieve nihilisten lijken alles te willen verwoesten dat volgens de massa betekenis heeft. Een radicale, absurdistische vrijheid dat binaire structuren afbreekt.

Actieve nihilisten lijken alles te willen verwoesten dat volgens de massa betekenis heeft.

De huidige omstandigheden lijken een heel leger aan neo-nihilisten en deconstrivisten voort te brengen, waaronder ikzelf. Je zou het een coping mechanism kunnen noemen. Geen keuze, maar een onvermijdelijk gevolg van een overschot aan complexiteit die het moeilijk maakt om betekenis aan de wereld te geven. Mocht je dus verward raken in een web van woorden, meningen en betekenissen: ik vraag je om het los te laten of te vernietigen. Want (in de geest van Derrida): ‘Een mes is alleen een mes, omdat je met een vork niet kunt snijden.’

Mail

Aisha Mansaray (zij/haar, 1988) studeerde Engelse taalwetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Is o.a. columnist van Hard//hoofd en OneWorld, en hoopt ooit zo goed te worden als Amerikaans schrijfster Vivian Gornick.

Simcha van der Veen

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Zomers zwijgen

Volim nas: hoe de taal van de liefde mijn lichaam tot stilte maande

Wat als je vertrouwen in jezelf en je lichaam plotsklaps wordt aangetast door epileptische aanvallen? En tegelijkertijd je vertrouwen in de onvoorwaardelijke liefde van je oma ook op losse schroeven komt te staan? In een persoonlijk essay neemt Dorea Laan je in beeldende taal mee in deze zoektocht. Lees meer

:Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst 3

Meer dan Maria: het moederschap in de beeldende kunst

Wat betekent het om moeder te zijn? En wanneer ben je dan een ‘goede moeder’? Moederschap, en alle nuances daarrond, blijft onderbelicht. Anne Louïse van den Dool onderzoekt via de representatie van moeders in de beeldende kunst de vele kanten die horen bij moeder zijn. Lees meer

Als je écht kinderen wilt redden

Als je écht kinderen wilt redden

Shashitu Rahima Tarirga kwam 33 jaar geleden via interlandelijke adoptie naar Nederland vanuit Ethiopië. Na een reis naar Ethiopië maakt ze nu een afweging tussen haar leven hier en het gemiste leven daar. 'Weegt een westers paspoort op tegen het moeten omgaan met de trauma’s van scheiding en achterlating? Weegt een leven hier op tegen onbekendheid met je leven daar?' Lees meer

nuclear family

Queerkroost

In een briefwisseling over queer ouderschap zoeken Eke Krijnen en Lisanne Brouwer naar steun, herkenning en een houding om de maatschappelijke discriminatie buiten het gezinsleven te houden. Lees meer

Informatiehonger

Informatiehonger

We verslikken ons in data, maar blijven gulzig drinken. In dit essay onderzoekt Paola Verhaert hoe onze honger naar informatie — ooit gevoed door boeken, nu door eindeloze datastromen — ons hoofd én onze wereld begint te verzwelgen. Waar ligt de grens? En merken we het als we die overschrijden? Lees meer

:Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

Naar een taal die consent fucking overbodig maakt: brieven over consent

In haar laatste brief aan Alara buigt Yousra zich over taal: hoe taal seksueel geweld normaliseert en hoe taal inwerkt op onze erotische verbeelding. Geweldloze verhoudingen scheppen via taal is voor haar zowel een kwestie van nieuwe talen schrijven als oude of bestaande talen herinneren. Lees meer

Kind van lelijke huizen

Kind van lelijke huizen

Om haar heen ziet Anne Schepers dat de kinderen uit ‘mooie huizen’ die wél een financieel vangnet hebben eerder de stap naar freelancewerk kunnen maken. Ze staat voor de keuze: lijden voor de kunst of doen wat de maatschappij verantwoordelijk acht? Lees meer

:Een reeks foto’s: brieven over consent

Een reeks foto’s: brieven over consent

Voor Alara Adilow voelt het alsof er altijd hiaten overblijven na het schrijven van een antwoord op een brief, en ze vraagt zich af of ze daarom steeds midden in de nacht wakker wordt. Ze denkt na over hoe de zachte aanrakingen niet alleen voor haar lichaam helend kunnen zijn, maar ook voor onze gewelddadige maatschappij, waar pestgedrag en leedvermaak machtsgrepen zijn. Lees meer

:Hoe te dromen:  Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Hoe te dromen: Over slaap, verlangen en dromen over een betere wereld

Als Stella Kummer ’s ochtends wakker wordt, bespreekt ze in bed haar dromen met haar vriend. Terwijl ze aan hem vertelt wat er die nacht in haar droomwereld is omgegaan, denkt ze na over dromen over de wereld. Begint het veranderen van de wereld niet eigenlijk gewoon in bed? Lees meer

Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie 2

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie

Insecten hebben een slecht imago. We houden ze het liefst ver uit de buurt, maar dat is onterecht, vindt Jitte. Met dit artikel bewijst hij je graag van het tegendeel en vertelt hij hoe sluipwespen lieveheersbeestjes inschakelen als lijfwacht voor haar larven, over de indrukwekkende hersenen van de Darwinwesp, en hoe je een mierenkolonie opzet met één koningin. Lees meer

Composthoop

Een symfonie van het kleine leven

Jesse Van den Eynden neemt je mee in de symfonie van het kleine leven dat zich afspeelt in de duisternis van de composthoop. In dit liefdevolle essay beschrijft hij hoe zijn leven steeds meer overgenomen wordt door de rottende en levende massa in zijn tuin, en hoe het slurpen, klikken en kraken van de aarde en haar bewoners een meditatieve ervaring worden. Lees meer

Eiland zonder eilandjes

Eiland zonder eilandjes

Bram de Ridder is vervangend psychiater op Bonaire. Maar hoe moet hij zich als witte zorgprofessional verhouden tot de mensen van het eiland? Lees meer

Huizen, omhulsels

Huizen, omhulsels

Anne Schepers had nooit gedacht dat ze een huis kon kopen. Tijdens de verbouwing denkt ze na over huizen als politiek middel, hoe het is om als sociale klimmer ruimte in te nemen en waarom dromen over een fantasiehuis een privilege is. Lees meer

:Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent is complex in een wereld gevormd door koloniaal geweld. Yousra Benfquih vraagt zich in haar eerste brief aan Alara Adilow af hoe consent een instrument kan worden van verzet. Lees meer

Iemand die in je gelooft

Iemand die in je gelooft

Jam van der Aa ontdekte pas laat dat ze autisme heeft. Toen ze jong was herkende jeugdzorg bovendien niet de rol van autisme in de onveilige situatie bij haar thuis. Ze was gedreven en nieuwsgierig, maar lange tijd op zichzelf aangewezen. Dit essay is een pleidooi voor betere jeugdzorg en gaat over veerkracht en jezelf leren begrijpen en vertrouwen. Lees meer

Automatische concepten 87

Van mijn spreekkamer tot aan Afghanistan

In haar behandelkamer zit Jihane Chaara als forensisch psycholoog niet alleen tegenover slachtoffers, maar ook tegenover daders van dwingende controle, een vorm van huiselijk geweld. Wat is het verband tussen deze psychologische, onderdrukkende machtstructuur van een individidu als meneer X in haar spreekkamer, en het regime van de Taliban in Afghanistan? Een essay over de verbinding tussen daderschap, ontkenning, grotere structuren van vrouwenonderdrukking en verzet. Lees meer

Einde Schooldag

Einde Schooldag

Leerlingen zijn als tijdelijke passanten van wie je een hoop weet, maar nooit hoe het met ze af zal lopen. 'Ze zijn open eindes', zo schrijft Engels docente Charlotte Knoors in dit persoonlijke essay over de raadselachtige verhouding tussen docent en student. Lees meer

Hard//hoofd zoekt vóór 28 juli 2.500 trouwe lezers!

Hard//hoofd verschijnt weer op papier, nu met extra bijlage! In Honger lees je over de pijn, het verlangen en de schoonheid van datgene waar we naar smachten. Schrijf je vóór 28 juli in voor slechts 3 euro per maand en ontvang Honger in september in de brievenbus, mét bijlage Ik wil, wil jij ook? over seksueel consent. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer