Asset 14

De 'pure gaze' van de witte wetenschapper

Diversiteit in het academisch curriculum

De vraag hoe we onze universiteiten dekoloniseren is niet nieuw, maar wordt wel steeds vaker gesteld. Grâce Ndjako onderzoekt wat schrijvers en denkers uit alle tijdperken hierover schreven en wat we van hen kunnen leren voor de toekomst.

Er is steeds meer aandacht voor de koloniale geschiedenis en de doorwerking ervan op de dag van vandaag. In Nederland zie je bijvoorbeeld de discussie rondom Zwarte Piet, en in de VS begonnen de Black Lives Matter-protesten, die de afgelopen zomer wereldwijd hebben plaatsgevonden. Het laatste zorgde ervoor dat mensen kritischer begonnen te kijken naar de verschillende manieren waarop kolonisten, slavenhandelaars en slaveneigenaren nog altijd worden geëerd met straatnamen of standbeelden die er van ze staan. De roep voor meer diversiteit en voor het dekoloniseren van belangrijke instituten zoals het onderwijs werd hierdoor ook steeds luider.

Deze geluiden zijn echter niet nieuw. Verschillende schrijvers, dichters en denkers uit de 20e eeuw pleitten in hun werken al voor een breuk met het koloniale verleden. De Afro-Amerikaanse schrijver en dichter Langston Hughes maakte deel uit van de Harlem Renaissance, een Afro- Amerikaanse culturele beweging uit de jaren 20 van de vorige eeuw. Hij schreef:

History
The Past has been a mint
Of blood and sorrow
That must not be
True of tomorrow

(Langston Hughes)

Diversiteit in het universitaire curriculum is een onderwerp waar we binnen de academische wereld nu al een paar jaar bij stilstaan. In 2016 kaartte het ‘Let’s do diversity report’ van de Diversity Commision van de Universiteit van Amsterdam het belang hiervan aan. De commissie stond onder leiding van onder andere Professor dr. Gloria Wekker en dr. Rosalba Icaza.

In dit rapport stelden de onderzoekers dat het belangrijk is om een diversiteit aan kennis aan te bieden om daarmee de academische tradities te verbreden. Die zijn namelijk nog altijd te zeer gericht op Europa en Noord-Amerika. Men zou zich binnen de universiteit bewust moeten worden van de manier waarop academische kennis wordt beïnvloed door historische omstandigheden, en de sociale impact daarvan.

De Westerse academie is intrinsiek met de koloniale geschiedenis verbonden

Deze omstandigheden zijn onder andere het slavernijverleden en het kolonialisme. Wanneer we terugkijken op deze periodes in de geschiedenis is het belangrijk dat we het systematische aspect ervan inzien. In het rapport zegt de Diversity Commison hierover het volgende: 'Coloniality was implemented through a system of social classification that assigned a superior position to Western European peoples and an inferior position to peoples of the South, peoples of color'. Slavernij en kolonialisme waren systemen van politieke en economische uitbuiting, die filosofisch en wetenschappelijk werden gerechtvaardigd.

Filosofische rechtvaardigingen van kolonialisme en slavernij vinden we terug in werken van denkers als John Locke, die via de Royal Africa Company belangen had in de slavenhandel. In zijn filosofische werk verdedigde hij zowel slavernij als de verovering van het land van de inheemse volkeren van Amerika. We kunnen ook denken aan denkers als Immanuel Kant en David Hume, beiden grondleggers van het wetenschappelijk racisme. We zien in Hegel’s boek Lezingen over de Filosofie van de Geschiedenis immers al het idee van de ‘mission civilisatrice’ waar het kolonialisme later door zal worden gekenmerkt. Het zijn koloniale denkers, en tegelijkertijd ook dé denkers die je bij een studie als Filosofie zult bestuderen.

De Westerse academie staat dus niet los van deze koloniale geschiedenis, maar is er intrinsiek mee verbonden. Vandaar ook dat de Botswaanse postkoloniale wetenschapper Dr. Bagele Chilisa zegt: 'An understanding of the values and assumptions about imperialism, colonization and globalization that inform Euro-Western research paradigms will enable you to appreciate and understand how Euro-Western methodologies carry with them an imperial power and how they are colonizing'.

Dit kolonialisme in de wetenschap zie je met name in ‘othering’ een term die de Indiase postkoloniale wetenschapper Gayatri Spivak omschrijft als een proces waarbij Westerse kennis verschillen creëert tussen het ‘zelf’ als norm en andere kennissystemen die inferieur zouden zijn. Tijdens het kolonialisme werden niet alleen bestaande politieke, sociale en economische systemen van inheemse volkeren vernietigd, het kolonialisme ging voor hen ook gepaard met het verlies van hun kennissystemen. 'This was a violent way of dismissing the indigenous people’s knowledge as irrelevant and a way of disconnecting them from what they knew and how they knew it.'

De schrijvers verzetten zich tegen Eurocentrische waarden en de gedwongen assimilatie

Vandaar dat het belangrijk is om deze koloniale waarden in het onderwijs te verwerpen, de deur ervoor te sluiten en open te staan voor andere kennissystemen en vormen van kennis.

In het volgende gedicht van Léon Damas, een van de dichters uit de Négritude-beweging, zien we een verwerping van het kolonialisme. De Négritude was een intellectuele en literaire stroming uit de jaren ‘30 en ‘40 van de 20e eeuw, die bestond uit zwarte schrijvers en dichters uit de Franse koloniën in Afrika en het Caribisch gebied. Zij waren ook beïnvloed door de Harlem Renaissance. De Négritude is een verwerping van het culturele kolonialisme. De schrijvers verzetten zich tegen Eurocentrische waarden en de gedwongen assimilatie tot deze waarden. Verder stonden ze vijandig tegenover de wetenschappelijke systematiek van Westerse denkers als Hegel en Descartes.

Pour sûr
Pour sûr j’en aurai
Marre
Sans même attendre qu’elles prennent
Les choses l’allure
D’un camembert bien fait
Alors je vous mettrai les pieds dans
Le plat
Ou bien tout simplement la main au collet
De tout ce qui m’emmerde
En gros caractères
Colonisation
Civilisation
Assimilation et la suite
En attendant vous m’entendrez
Souvent
Claquer la porte

(Léon Damas)

Kolonialisme, zogenaamde beschaving en assimilatie is hij beu. Hij smijt er de deur voor dicht. Dan een gedicht van de Afro-Cubaanse dichter Nicolás Guillén. Hij maakte deel uit van de Negrismo beweging, dit was een literaire beweging afkomstig uit de Spaanstalige Caribische landen. Ook deze beweging werd beïnvloed door de Harlem Renaissance. Guillén werd met name beïnvloed door het werk van Langston Hughes en had een nauwe vriendschap met hem.

What color?
Such a white soul, they say
That noble pastor had
His skin so black, they say
His skin so black in color
Was on the inside snow
A white lily
Fresh milk
Cotton
Such innocence
There wasn’t one stain
On his impeccable interior
In short, a handsome find:
“The Black whose soul was white”
That curiosity.
Still it might be said another way:
What a powerful black soul
That gentles of pastors had
What proud black passion
Burned in his open heart
What pure black thoughts
Were nourished in his fertile brain
What black love,
So colorlessly
Given
And why not,
Why couldn’t that heroic pastor
Have a soul that’s black?
A soul as black as coal

(Nicolás Guillén)

Het gedicht is een eerbetoon aan Martin Luther King jr. In het gedicht spoort Guillén ons aan om op een nieuwe manier naar concepten als zuiverheid, onschuld en liefde te kijken. Hij pleit voor een nieuw wereldbeeld waarin zwart niet geassocieerd wordt met het negatieve.

Het is belangrijk om, wanneer we meer aandacht besteden aan kennissystemen uit andere delen van de wereld, niet dezelfde koloniale mechanismen te reproduceren. Wetenschappelijk kolonialisme houdt namelijk ook in dat mensen tot onderzoeksobjecten worden gemaakt door Westerse wetenschappers. Chilisa formuleert het als volgt: 'The ideology of scientific colonization carried with it the belief that the researchers had unlimited rights of acces to any data source and information belonging to the population and the right to export data from the colonies for purposes of processing into books and articles'.

In ‘Peau noire, masques blancs’ schreef de Martinikaanse filosoof en psychiater Frantz Fanon: 'Déjà les regards blancs, les seuls vrais, me dissèquent. Je suis fixé'. Fanon typeert hier het effect van de witte blik, die de enige ware blik zou zijn, als een blik die fixeert. Bij het dekoloniseren van kennis is het daarom ook van cruciaal belang dat gekoloniseerden deze blik van zich afwerpen en met hun eigen ogen gaan zien. Dat zij zelf actief betrokken zijn bij het analyseren van de eigen situatie.

We moeten voorkomen dat de gekoloniseerde opnieuw wordt gefixeerd

De Franse filosoof Jean-Paul Sartre stelde dat het tijd is dat witte mensen beseffen dat zij niet alleen degenen zijn die zien, maar dat zij ook worden gezien. Dat hun blik er een is die bestaat naast andere blikken. Dit betekent verder dat de kennis die eruit voortkomt naast andere vormen van kennis bestaat. 'For, the white man has, for three thousand years, enjoyed the privilege of seeing without being seen. He was pure gaze; the light of his eyes drew everything out of its native shade; the whiteness of his skin was another gaze, was condensed light. The white man, white because he was a man, white as day, white as truth, white as virtue, lit up creation like a torch, revealed the secret, white essence of other creatures. These black men look at us today and our gaze is driven back into our eyes; black torches light the world in their turn, and our white faces are now just little Chinese lanterns swaying in the wind'.

We moeten voorkomen dat de nieuwe blik die gekoloniseerden op de wereld werpen, het antwoord dat zij geven op hun koloniale situatie en de zin die zij aan hun leven geven ondanks die situatie, opnieuw worden vastgehouden door Westerse wetenschappers en de Westerse academie. We moeten voorkomen dat de gekoloniseerde opnieuw wordt gefixeerd en dat de witte wetenschapper opnieuw een pure gaze wordt. Kennis wordt altijd door mensen voortgebracht, mensen die zich altijd in een politieke en historische context bevinden. De Westerse wetenschapper dient dan ook zijn/haar positionaliteit, en die van de kennis die hij/zij voortbrengt, kritisch te blijven bevragen.

Terugdenkend aan het gedicht History van Langston Hughes;

The Past has been a mint
Of blood and sorrow
That must not be
True of tomorrow

Om ervoor te zorgen dat we de sorrow van het verleden niet meenemen naar morgen, moeten we ervoor zorgen dat we de systemen en structuren uit het verleden, die hier de oorzaak van waren, vandaag herzien.

Beeld: Catcafe27 via Flickr

Mail

Grace Ndjako studeerde Filosofie en Politicologie in Amsterdam en Parijs. Tijdens haar studie heeft zij zich vooral bezig gehouden met postkoloniale kwesties. Ze is momenteel onderwijsassistent niet-Westerse filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Ze schrijft onder andere voor Dipsaus Exclusives en de Nederlandse Boekengids. Onlangs verscheen haar bijdrage in AfroLit: Moderne literatuur uit de Afrikaanse Diaspora samengesteld door Dalilla Hermans & Ebissé Rouw, een publicatie van Dipsaus Podcast en Uitgeverij Pluim.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
Lees meer
het laatste
Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel