Asset 14

De complexiteit van excuses voor het verleden

Kijken naar het verleden en de toekomst

Vorige maand maakte koning Willem-Alexander excuses voor het optreden van de Nederlanders tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Ik vind dit een goede eerste stap. Tegelijkertijd laten de excuses zien hoe moeilijk het is om het leed van de een te erkennen zonder anderen te kwetsen. De geschiedenis van mijn eigen Indische familie illustreert dat pakkend.

19 juli 1991 had een vreugdevolle dag moeten zijn voor mijn vader aangezien het de dag is waarop ik werd geboren. Vreugde was de emotie die hij voornamelijk voelde. Maar, zo is mij op een latere leeftijd verteld, die vreugde werd die dag overschaduwd door de kranslegging van de Japanse premier Toshiki Kaifu bij het Indisch monument in Den Haag.

Zo wilde hij geen enkel Japans product in huis, en werd er weggezapt zodra er ook maar iets over Japan op tv verscheen.

In een NRC-artikel dat op deze dag verscheen wordt aangehaald dat men met de kranslegging een gebaar wilde maken naar de ruim 26.000 Nederlandse doden in Japanse kampen, de overlevenden en de nabestaanden. Mijn vader, geboren in 1931, was een van die kampoverlevenden. Hoewel er jaren overheen waren gegaan, was het verleden voor mijn vader niet gemakkelijk af te sluiten. Een van de redenen hiervoor was het gebrek aan erkenning van het geleden leed. Het was voor hem moeilijk zijn gevoel jegens Japan achter zich te laten. Dit beïnvloedde zodoende zijn (en mijn) dagelijks leven. Zo wilde hij geen enkel Japans product in huis, en werd er weggezapt zodra er ook maar iets over Japan op tv verscheen.

Kijken naar het verleden en de toekomst 1

Voor mijn vader voelde het leggen van de krans als een leeg gebaar. Zo vond hij dat er wel sprake was van spijtbetuiging maar geen ‘volledig excuus’ omdat er geen herstelbetalingen door Japan werden gedaan. Daarnaast ervoer hij dat er vanuit de Nederlandse overheid te weinig aandacht was voor openstaande rekeningen en erkenning ten aanzien van de Indische oorlogsslachtoffers. Dat de Nederlandse overheid het de Japanse premier ‘toeliet’ om een krans te leggen bij het Indisch monument, voelde als een klap in zijn gezicht, zo diep zat zijn verdriet over zijn kampverleden nog. Oude wonden werden zodoende weer geopend.

De complexiteit van een spijtbetuiging is 28 jaar later wederom zichtbaar met het excuus van Koning Willem-Alexander, dat voor velen voelt als een leeg gebaar wegens het gebrek aan herstelbetalingen. Door anderen wordt het juist als een mooi gebaar gezien omdat het een gevoel van erkenning geeft.

Het betuigen van oprecht berouw moet samengaan met de erkenning van de ervaringen van de ander en alle gevoelens die daarbij horen. Maar, dit toont de complexiteit van het excuus van koning Willem-Alexander, wat doet een spijtbetuiging dan met de ervaringen en gevoelens van andere betrokkenen? In het geval van het koloniale verleden van Nederland en al zijn slachtoffers, is het vrijwel onmogelijk om met excuses niet te kwetsen en oude wonden te openen. Dit is bijvoorbeeld te zien in een fragment van Nieuwsuur waarin een oud Indië-veteraan aan het woord is.

Het probleem met erkenning is dat het een hiërarchie oplevert tussen diegenen die wel of niet zijn erkend.

Je kunt niet ergens een punt achter zetten en naar de toekomst te kijken, zoals minister Bot graag zou willen, indien er onvoldoende erkenning is voor wat er in het verleden is voorgevallen. Het probleem met erkenning is ook, zoals historicus Nicole Immler van de Universiteit voor Humanistiek het duidelijk beschreef in NRC, dat het een hiërarchie oplevert tussen diegenen die wel of niet zijn erkend. Volgens Immler kan het Koninklijke excuus echter wel een belangrijke stap zijn om voorbij het goed en fout denken te komen en zo de weg vrij te maken voor het bespreken van het koloniaal verleden als een gedeeld verleden.

Ik kan mij als tweede generatie goed in de woorden van Immler vinden. ‘Voorbij goed en fout denken' herinnert mij aan de gesprekken die ik met mijn vader heb gehad over het koloniaal verleden en zijn traumatische ervaringen in het Japanse interneringskamp. In die gesprekken heb ik altijd geprobeerd naar hem te luisteren, hem de erkenning voor zijn leed te geven en ruimte te bieden voor zijn persoonlijke herinneringen. Daarnaast wilde ik in die gesprekken tevens de perspectieven van andere betrokkenen en slachtoffers bespreken en erkennen, ook als dit in strijd was met de gevoelens van mijn vader.

Met elkaar naar het verleden blijven kijken was voor ons noodzakelijk om begrip voor elkaars standpunten op te brengen. Het herhaaldelijk in gesprek gaan was niet gemakkelijk maar wel de manier om het koloniale verleden met al haar verschillende kanten ‘bespreekbaarder’ te maken. Daaruit blijkt hoe belangrijk het erkennen van verdriet, verlies en pijn kan zijn voor iemand. Een excuus kan aan dat gevoel van erkenning bijdragen.

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Vivian Mac Gillavry

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

 1

Tijd voor een dekoloniale Indië-herdenking!

Benjamin Caton organiseert jaarlijks op 16 augustus een dekoloniale Indië/Indonesië-Nederland Herdenking, omdat een grote en groeiende groep mensen zich niet gezien voelt door de Nationale Indië-herdenking, een dag ervoor. Lees meer

Nieuws in beeld: Van Trump mag de FBI de pot op

Van Trump mag de FBI de pot op

Elf 'topgeheime' documenten nam de FBI mee van Donald Trumps landgoed. Hij wil ze terug. Lees meer

Nieuws in beeld: Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Bomen zijn klaar met de hitte en zetten de herfst in

Sommige loofbomen begonnen vorige maand al hun bladeren af te stoten - veel vroeger dan normaal. Lees meer

Nieuws in beeld: Iedereen voor? Hallo?

Iedereen voor? Hallo?

De weinige Tunesiërs die kwamen opdagen voor het referendum, stemden massaal voor meer macht voor de zittende president. Lees meer

Nieuws in beeld: We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

We moeten kopen, reizen, vliegen, drinken, eten, feesten, zo niet doorgaan

Hoelang kunnen we nog boven de zelfgegraven afgrond blijven bungelen? Lees meer

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Nee, Anna Sorokin is geen Robin Hood en dit is waarom

Netflix zet in Inventing Anna een oplichtster op een voetstuk. Emma Stomp zet daar vraagtekens bij. Lees meer

Nieuws in beeld: We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

We zitten krap bij gas (dus kolencentrales mogen weer)

Om de gasvoorraden te ontzien, mogen de (uiterst vervuilende) kolencentrales jarenlang op volle toeren draaien. Lees meer

Nieuws in beeld: Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Blokkeert de boer zijn eigen protest?

Driekwart van de Nederlanders vindt de acties tijdens boerenprotesten te ver gaan. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel