Asset 14

De complexiteit van excuses voor het verleden

Kijken naar het verleden en de toekomst

Vorige maand maakte koning Willem-Alexander excuses voor het optreden van de Nederlanders tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Ik vind dit een goede eerste stap. Tegelijkertijd laten de excuses zien hoe moeilijk het is om het leed van de een te erkennen zonder anderen te kwetsen. De geschiedenis van mijn eigen Indische familie illustreert dat pakkend.

19 juli 1991 had een vreugdevolle dag moeten zijn voor mijn vader aangezien het de dag is waarop ik werd geboren. Vreugde was de emotie die hij voornamelijk voelde. Maar, zo is mij op een latere leeftijd verteld, die vreugde werd die dag overschaduwd door de kranslegging van de Japanse premier Toshiki Kaifu bij het Indisch monument in Den Haag.

Zo wilde hij geen enkel Japans product in huis, en werd er weggezapt zodra er ook maar iets over Japan op tv verscheen.

In een NRC-artikel dat op deze dag verscheen wordt aangehaald dat men met de kranslegging een gebaar wilde maken naar de ruim 26.000 Nederlandse doden in Japanse kampen, de overlevenden en de nabestaanden. Mijn vader, geboren in 1931, was een van die kampoverlevenden. Hoewel er jaren overheen waren gegaan, was het verleden voor mijn vader niet gemakkelijk af te sluiten. Een van de redenen hiervoor was het gebrek aan erkenning van het geleden leed. Het was voor hem moeilijk zijn gevoel jegens Japan achter zich te laten. Dit beïnvloedde zodoende zijn (en mijn) dagelijks leven. Zo wilde hij geen enkel Japans product in huis, en werd er weggezapt zodra er ook maar iets over Japan op tv verscheen.

Kijken naar het verleden en de toekomst 1

Voor mijn vader voelde het leggen van de krans als een leeg gebaar. Zo vond hij dat er wel sprake was van spijtbetuiging maar geen ‘volledig excuus’ omdat er geen herstelbetalingen door Japan werden gedaan. Daarnaast ervoer hij dat er vanuit de Nederlandse overheid te weinig aandacht was voor openstaande rekeningen en erkenning ten aanzien van de Indische oorlogsslachtoffers. Dat de Nederlandse overheid het de Japanse premier ‘toeliet’ om een krans te leggen bij het Indisch monument, voelde als een klap in zijn gezicht, zo diep zat zijn verdriet over zijn kampverleden nog. Oude wonden werden zodoende weer geopend.

De complexiteit van een spijtbetuiging is 28 jaar later wederom zichtbaar met het excuus van Koning Willem-Alexander, dat voor velen voelt als een leeg gebaar wegens het gebrek aan herstelbetalingen. Door anderen wordt het juist als een mooi gebaar gezien omdat het een gevoel van erkenning geeft.

Het betuigen van oprecht berouw moet samengaan met de erkenning van de ervaringen van de ander en alle gevoelens die daarbij horen. Maar, dit toont de complexiteit van het excuus van koning Willem-Alexander, wat doet een spijtbetuiging dan met de ervaringen en gevoelens van andere betrokkenen? In het geval van het koloniale verleden van Nederland en al zijn slachtoffers, is het vrijwel onmogelijk om met excuses niet te kwetsen en oude wonden te openen. Dit is bijvoorbeeld te zien in een fragment van Nieuwsuur waarin een oud Indië-veteraan aan het woord is.

Het probleem met erkenning is dat het een hiërarchie oplevert tussen diegenen die wel of niet zijn erkend.

Je kunt niet ergens een punt achter zetten en naar de toekomst te kijken, zoals minister Bot graag zou willen, indien er onvoldoende erkenning is voor wat er in het verleden is voorgevallen. Het probleem met erkenning is ook, zoals historicus Nicole Immler van de Universiteit voor Humanistiek het duidelijk beschreef in NRC, dat het een hiërarchie oplevert tussen diegenen die wel of niet zijn erkend. Volgens Immler kan het Koninklijke excuus echter wel een belangrijke stap zijn om voorbij het goed en fout denken te komen en zo de weg vrij te maken voor het bespreken van het koloniaal verleden als een gedeeld verleden.

Ik kan mij als tweede generatie goed in de woorden van Immler vinden. ‘Voorbij goed en fout denken' herinnert mij aan de gesprekken die ik met mijn vader heb gehad over het koloniaal verleden en zijn traumatische ervaringen in het Japanse interneringskamp. In die gesprekken heb ik altijd geprobeerd naar hem te luisteren, hem de erkenning voor zijn leed te geven en ruimte te bieden voor zijn persoonlijke herinneringen. Daarnaast wilde ik in die gesprekken tevens de perspectieven van andere betrokkenen en slachtoffers bespreken en erkennen, ook als dit in strijd was met de gevoelens van mijn vader.

Met elkaar naar het verleden blijven kijken was voor ons noodzakelijk om begrip voor elkaars standpunten op te brengen. Het herhaaldelijk in gesprek gaan was niet gemakkelijk maar wel de manier om het koloniale verleden met al haar verschillende kanten ‘bespreekbaarder’ te maken. Daaruit blijkt hoe belangrijk het erkennen van verdriet, verlies en pijn kan zijn voor iemand. Een excuus kan aan dat gevoel van erkenning bijdragen.

Mail

Vivian Mac Gillavry (zij/haar) is antropoloog, beeldend kunstenaar en dyslect. Ze verwondert zich graag over de mens en sociale constructen. Die verwondering uit zich in tekst, beeldend werk en beeld-taalcombinaties.

Vivian Mac Gillavry

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Academische vrijheid m’n reet

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer