Asset 14

De kunst van vertrekken: de aankondiging

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In de nieuwe reeks ‘De kunst van het vertrekken’ onderzoekt Lara den Hartog Jager kunstenaars die besluiten hun rug toe te keren aan de kunstwereld en de kunstwerken die daar soms uit voortvloeien.

Zien en gezien worden, de kunstwereld draait in vele opzichten om constante zichtbaarheid. Naast het maken en presenteren van nieuw werk is het voor kunstenaars essentieel om interviews te geven, in podcasts aan te schuiven en actief een social media persona te onderhouden. Idealiter ben je ook aanwezig bij tal van openingen, beurzen en feestjes. De hedendaagse kunstwereld vereist actie, en veel ook. Het archetypische beeld van een kunstenaar die zich uit de wereld terugtrekt en alle tijd doorbrengt met verf en doek op een stoffige zolderkamer, wordt soms nog wel geromantiseerd, maar is allang verleden tijd.

In de novelle Bartleby, the Scrivener, beschrijft Herman Melville een jonge man, Bartleby, die werkt bij een advocatenkantoor op Wall Street. Waar hij eerst gewoon zijn werk uitvoert, het overschrijven van documenten, zegt hij op een dag als zijn baas hem een opdracht geeft simpelweg: ‘I prefer not to’. Langzamerhand doet hij steeds minder werk, totdat hij compleet stopt. Bartleby blijft aanwezig op kantoor, maar hij weigert simpelweg iets te doen.

Wat als een kunstenaar zich aan het publieke oog onttrekt? Of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst, ondanks een veelbelovende carrière? In de afgelopen decennia zijn er meerdere kunstenaars geweest die de kunstwereld de rug toe hebben gekeerd. Ze verdwijnen vrijwel nooit volledig, maar wel besluiten ze allemaal om zich op een bepaalde manier te onttrekken aan de kunstwereld. Wat beweegt kunstenaars om te zeggen, ‘I prefer not to’?

De hedendaagse kunstwereld vereist actie, en veel ook

Waar sommige kunstenaars zich stilletjes terugtrokken, hebben anderen het stoppen juist nauwgezet gedocumenteerd. Hun vertrek is soms zelfs een werk op zichzelf geworden. Een van hen is Tehching Hsieh (1950). De Taiwanees-Amerikaanse kunstenaar staat bekend om de ingrijpende en langdurige performances die hij uitvoerde tussen 1980 en 1990 in New York. Voor een van zijn werken, One Year Performance 1980-1981, besloot Hsieh een jaar lang in zijn studio elk uur een prikklok in te drukken en een foto van zichzelf te maken. Elk uur moest hij weer aanwezig zijn om de kaart te stempelen, dag en nacht. De honderden foto’s en stempelkaarten geven een beklemmend beeld van een constante aanwezigheid. Een heel jaar, opgebroken in allemaal stukjes tijd.

Dit werk lijkt in eerste instantie sterk in contrast te staan met zijn twee laatste performances. One Year Performance 1985-1986 bevat enkel een statement waarop Hsieh verklaart dat hij een jaar lang op geen enkele manier met kunst in aanraking zal komen. Hij zal geen kunst maken en zien, maar er ook niet over praten of lezen. ‘I just go in life’ schrijft hij. In zijn laatste performance, Tehching Hsieh 1986-1999, verklaart Hsieh dat hij tussen 31 december 1986 en 31 december 1999 wel werk zal maken, maar dit niet meer zal exposeren. Op de laatste dag publiceert hij een statement: ‘I kept myself alive’. Vanaf 2009, als zijn werk onderdeel is van een tentoonstelling in het New Yorkse Guggenheim, krijgen zijn performances, zo’n dertig jaar na dato, veel waardering. Meerdere tentoonstellingen, boeken en interviews volgen. Toch heeft Hsieh na de performances nooit meer iets nieuws gemaakt. Waarom stopte Hsieh? Had hij geen ideeën meer, was hij klaar met kunst of zocht hij een lucratievere baan? Het is makkelijk om te speculeren over de verschillende redenen waarom een kunstenaar, ondanks genoeg vraag, niets meer zou maken. Maar dit gaat voorbij aan het feit dat het ‘niet zijn’ op een perfecte manier past in Hsiehs oeuvre, dat op meerdere manieren raakt aan concepten als tijd, afwezigheid en isolatie.

Hetzelfde geldt voor de Amerikaanse kunstenaar Lee Lozano (1930 -1999), die onder andere bekend staat om haar schilderijen van schroeven en hamers die ze zo gedetailleerd en uitvergroot in beeld bracht dat het gereedschap een bijna pornografische lading kreeg. In 1970 verklaarde ze in het werk General Strike Piece dat ze zich langzaam zou terugtrekken uit de kunstwereld. Ze schreef het simpelweg op een papiertje: ‘Gradually but determinedly avoid being present at official or public “uptown” gatherings related to the “art world” in order to pursue investigation of total personal & public revolution.’ In 1970 volgde Dropout Piece, een werk dat gevormd wordt door de aantekeningen die ze in haar notitieboekjes maakte over het stoppen met het maken van kunst. De notitieboekjes werden gepubliceerd, en daar bleef het bij.

Wat beweegt kunstenaars om te zeggen, ‘I prefer not to’?

General Strike Piece en Drop Out Piece zijn onderdeel van een bredere conceptuele omslag in haar oeuvre. Veel academici beschouwen deze omslag als een breuk met haar eerdere werk. Lozano’s vertrek wordt vaak zelfs in verband gebracht met een ‘zenuwinzinking’. Maar dit gaat compleet voorbij aan de intentionele en artistieke lading van haar vertrek. Lozano zelf zag haar dropping out wel degelijk als een concreet werk: ‘Dropout Piece is the hardest work I’ve ever done’, verklaarde ze. Zoals kunsthistoricus Jo Applin in 2016 in October Magazine beargumenteert, moet Lozano’s oeuvre ten dele gezien worden als een onderzoek naar de omstandigheden en het concept van werk: ‘[S]he was from the outset committed to an ongoing formal, physical, and political investigation into the changing conditions of work as a material and intellectual practice to be engaged, figured and refused.’

Voor zowel Hsieh als Lozano stond hun vertrek dus compleet in relatie tot hun oeuvre. Het was geen stoppen uit onmacht, geldproblemen of desinteresse, maar een inherente voortzetting van thema’s die ze al hun hele carrière onderzochten. Het verschil is enkel dat dit onderzoek niet meer tot uiting werd gebracht in de publieke ruimte. We kunnen het niet meer bekijken in musea, het kan niet meer worden verkocht op een veiling en het is onmogelijk om er een Instagramfoto van te delen. Hoe paradoxaal het ook klinkt, voor deze kunstenaars was stoppen een voortzetting van hun werk.

Lara den Hartog Jager schrijft aan een reeks over kunstenaars die de kunstwereld de rug toekeerden. Dit is het eerste deel.

Mail

Lara den Hartog Jager (1999) is kunsthistoricus. Ze studeerde aan het Courtauld Institute of Art, Londen en onderzoekt graag de wisselwerkingen tussen hedendaagse kunst, musea en de samenleving. Als ze niet bezig is met pogingen tot schrijven, deelt ze het liefst al haar kennis over Saint-Nectaire en zomermelk.

Dewi van der Zijden is beeldend kunstenaar. Ze zoekt naar de balans tussen perfectionisme en onbevangenheid. Een belangrijk aspect in haar maakproces is het omarmen van mislukkingen. Ze rebellereert tegen haar oude omgeving van hoge eisen over esthetiek en thematiek door de grenzen op te zoeken, maar probeert tegelijkertijd het verfijnde er in te verweven en te zoeken naar een balans.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Een goed passend hokje is nog steeds een hokje

Een goed passend hokje is nog steeds een hokje

Vorige week schreef Jochum een brief aan Ettie over zijn ervaring met queer-zijn, biseksualiteit en identiteit tijdens zijn jeugd. In deze brief reageert Ettie met haar eigen ervaring en vraagt ze zich af of iedereen queer zou kunnen zijn. Lees meer

De schipperende kameleon: zomergast Van der Burg is sociaal voor de mensen, maar liberaal in het beleid

De schipperende kameleon: Zomergast Van der Burg is sociaal voor de mensen, maar liberaal in het beleid

Eric van der Burg was op bezoek bij Zomergasten. Marthe van Bronkhorst geeft in dit artikel haar scherpe analyse op de aflevering. Lees meer

Briefwisseling Ettie en Jochum - Brief 2

Wie wil nou een slachtoffer zijn?

Jochum ontving een brief van Ettie over zijn nooit-verstuurde brief aan zijn jeugdliefde. Ettie vindt dat Jochum de vrijheid van de queeridenteit niet goed beschrijft. Hij besluit Ettie een brief terug te sturen en op haar kritiek in te gaan. Lees meer

Briefwisseling Ettie en Jochum - brief 1

Het privilege van lesbisch-zijn

Een nooit verstuurde brief die door Jochum Veenstra op Hard//Hoofd gepubliceerd werd, begon een eigen leven te krijgen in het hoofd van Ettie, die niet zo goed wist wat ze ervan moest vinden en er toen maar over besloot te schrijven. Het resultaat is een niet-verstuurde brief die ze toch besloot op te sturen. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer