Asset 14

De kunst van vertrekken: de aankondiging

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In de nieuwe reeks ‘De kunst van het vertrekken’ onderzoekt Lara den Hartog Jager kunstenaars die besluiten hun rug toe te keren aan de kunstwereld en de kunstwerken die daar soms uit voortvloeien.

Zien en gezien worden, de kunstwereld draait in vele opzichten om constante zichtbaarheid. Naast het maken en presenteren van nieuw werk is het voor kunstenaars essentieel om interviews te geven, in podcasts aan te schuiven en actief een social media persona te onderhouden. Idealiter ben je ook aanwezig bij tal van openingen, beurzen en feestjes. De hedendaagse kunstwereld vereist actie, en veel ook. Het archetypische beeld van een kunstenaar die zich uit de wereld terugtrekt en alle tijd doorbrengt met verf en doek op een stoffige zolderkamer, wordt soms nog wel geromantiseerd, maar is allang verleden tijd.

In de novelle Bartleby, the Scrivener, beschrijft Herman Melville een jonge man, Bartleby, die werkt bij een advocatenkantoor op Wall Street. Waar hij eerst gewoon zijn werk uitvoert, het overschrijven van documenten, zegt hij op een dag als zijn baas hem een opdracht geeft simpelweg: ‘I prefer not to’. Langzamerhand doet hij steeds minder werk, totdat hij compleet stopt. Bartleby blijft aanwezig op kantoor, maar hij weigert simpelweg iets te doen.

Wat als een kunstenaar zich aan het publieke oog onttrekt? Of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst, ondanks een veelbelovende carrière? In de afgelopen decennia zijn er meerdere kunstenaars geweest die de kunstwereld de rug toe hebben gekeerd. Ze verdwijnen vrijwel nooit volledig, maar wel besluiten ze allemaal om zich op een bepaalde manier te onttrekken aan de kunstwereld. Wat beweegt kunstenaars om te zeggen, ‘I prefer not to’?

De hedendaagse kunstwereld vereist actie, en veel ook

Waar sommige kunstenaars zich stilletjes terugtrokken, hebben anderen het stoppen juist nauwgezet gedocumenteerd. Hun vertrek is soms zelfs een werk op zichzelf geworden. Een van hen is Tehching Hsieh (1950). De Taiwanees-Amerikaanse kunstenaar staat bekend om de ingrijpende en langdurige performances die hij uitvoerde tussen 1980 en 1990 in New York. Voor een van zijn werken, One Year Performance 1980-1981, besloot Hsieh een jaar lang in zijn studio elk uur een prikklok in te drukken en een foto van zichzelf te maken. Elk uur moest hij weer aanwezig zijn om de kaart te stempelen, dag en nacht. De honderden foto’s en stempelkaarten geven een beklemmend beeld van een constante aanwezigheid. Een heel jaar, opgebroken in allemaal stukjes tijd.

Dit werk lijkt in eerste instantie sterk in contrast te staan met zijn twee laatste performances. One Year Performance 1985-1986 bevat enkel een statement waarop Hsieh verklaart dat hij een jaar lang op geen enkele manier met kunst in aanraking zal komen. Hij zal geen kunst maken en zien, maar er ook niet over praten of lezen. ‘I just go in life’ schrijft hij. In zijn laatste performance, Tehching Hsieh 1986-1999, verklaart Hsieh dat hij tussen 31 december 1986 en 31 december 1999 wel werk zal maken, maar dit niet meer zal exposeren. Op de laatste dag publiceert hij een statement: ‘I kept myself alive’. Vanaf 2009, als zijn werk onderdeel is van een tentoonstelling in het New Yorkse Guggenheim, krijgen zijn performances, zo’n dertig jaar na dato, veel waardering. Meerdere tentoonstellingen, boeken en interviews volgen. Toch heeft Hsieh na de performances nooit meer iets nieuws gemaakt. Waarom stopte Hsieh? Had hij geen ideeën meer, was hij klaar met kunst of zocht hij een lucratievere baan? Het is makkelijk om te speculeren over de verschillende redenen waarom een kunstenaar, ondanks genoeg vraag, niets meer zou maken. Maar dit gaat voorbij aan het feit dat het ‘niet zijn’ op een perfecte manier past in Hsiehs oeuvre, dat op meerdere manieren raakt aan concepten als tijd, afwezigheid en isolatie.

Hetzelfde geldt voor de Amerikaanse kunstenaar Lee Lozano (1930 -1999), die onder andere bekend staat om haar schilderijen van schroeven en hamers die ze zo gedetailleerd en uitvergroot in beeld bracht dat het gereedschap een bijna pornografische lading kreeg. In 1970 verklaarde ze in het werk General Strike Piece dat ze zich langzaam zou terugtrekken uit de kunstwereld. Ze schreef het simpelweg op een papiertje: ‘Gradually but determinedly avoid being present at official or public “uptown” gatherings related to the “art world” in order to pursue investigation of total personal & public revolution.’ In 1970 volgde Dropout Piece, een werk dat gevormd wordt door de aantekeningen die ze in haar notitieboekjes maakte over het stoppen met het maken van kunst. De notitieboekjes werden gepubliceerd, en daar bleef het bij.

Wat beweegt kunstenaars om te zeggen, ‘I prefer not to’?

General Strike Piece en Drop Out Piece zijn onderdeel van een bredere conceptuele omslag in haar oeuvre. Veel academici beschouwen deze omslag als een breuk met haar eerdere werk. Lozano’s vertrek wordt vaak zelfs in verband gebracht met een ‘zenuwinzinking’. Maar dit gaat compleet voorbij aan de intentionele en artistieke lading van haar vertrek. Lozano zelf zag haar dropping out wel degelijk als een concreet werk: ‘Dropout Piece is the hardest work I’ve ever done’, verklaarde ze. Zoals kunsthistoricus Jo Applin in 2016 in October Magazine beargumenteert, moet Lozano’s oeuvre ten dele gezien worden als een onderzoek naar de omstandigheden en het concept van werk: ‘[S]he was from the outset committed to an ongoing formal, physical, and political investigation into the changing conditions of work as a material and intellectual practice to be engaged, figured and refused.’

Voor zowel Hsieh als Lozano stond hun vertrek dus compleet in relatie tot hun oeuvre. Het was geen stoppen uit onmacht, geldproblemen of desinteresse, maar een inherente voortzetting van thema’s die ze al hun hele carrière onderzochten. Het verschil is enkel dat dit onderzoek niet meer tot uiting werd gebracht in de publieke ruimte. We kunnen het niet meer bekijken in musea, het kan niet meer worden verkocht op een veiling en het is onmogelijk om er een Instagramfoto van te delen. Hoe paradoxaal het ook klinkt, voor deze kunstenaars was stoppen een voortzetting van hun werk.

Lara den Hartog Jager schrijft aan een reeks over kunstenaars die de kunstwereld de rug toekeerden. Dit is het eerste deel.

Mail

Lara den Hartog Jager (1999) is kunsthistoricus. Ze studeerde aan het Courtauld Institute of Art, Londen en onderzoekt graag de wisselwerkingen tussen hedendaagse kunst, musea en de samenleving. Als ze niet bezig is met pogingen tot schrijven, deelt ze het liefst al haar kennis over Saint-Nectaire en zomermelk.

Dewi van der Zijden is beeldend kunstenaar. Ze zoekt naar de balans tussen perfectionisme en onbevangenheid. Een belangrijk aspect in haar maakproces is het omarmen van mislukkingen. Ze rebellereert tegen haar oude omgeving van hoge eisen over esthetiek en thematiek door de grenzen op te zoeken, maar probeert tegelijkertijd het verfijnde er in te verweven en te zoeken naar een balans.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 8

Een transformatie van verlangen: brieven over consent

Wat als we consent en verlangen zélf als de voorwaarden van bevrijding en sociale rechtvaardigheid zien? Yousra Benfquih licht toe hoe genot-activisme ons niet alleen toelaat om ons tegen de dingen te verzetten, maar ook om te onderzoeken waar we naar verlangen. Lees meer

Mijn naam roept 1

Mijn naam roept

Hodo Abdullah beschrijft hoe de geschiedenis van Somaliland haar ook veel over haarzelf leerde. Hoe komt het dat het geloof in henzelf, de veerkracht en de trots van de Somalilanders zo verankerd zit in hun DNA? Wat geeft hun de kracht om door te gaan? Lees meer

:Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Armoede, de bedpartner die je verlangen indringt: brieven over consent

Alara Adilow blikt terug op haar jongere zelf en ziet hoe onwetendheid en zelfdestructie haar afsneden van zorg en liefde, tot feministische en postkoloniale denkers haar aanraakten en haar openstelde om naar zichzelf en de wereld te kunnen kijken. Lees meer

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie 2

Mooi vanbuiten en vanbinnen: pleidooi voor dagdagelijkse entomologie

Insecten hebben een slecht imago. We houden ze het liefst ver uit de buurt, maar dat is onterecht, vindt Jitte. Met dit artikel bewijst hij je graag van het tegendeel en vertelt hij hoe sluipwespen lieveheersbeestjes inschakelen als lijfwacht voor haar larven, over de indrukwekkende hersenen van de Darwinwesp, en hoe je een mierenkolonie opzet met één koningin. Lees meer

Composthoop

Een symfonie van het kleine leven

Jesse Van den Eynden neemt je mee in de symfonie van het kleine leven dat zich afspeelt in de duisternis van de composthoop. In dit liefdevolle essay beschrijft hij hoe zijn leven steeds meer overgenomen wordt door de rottende en levende massa in zijn tuin, en hoe het slurpen, klikken en kraken van de aarde en haar bewoners een meditatieve ervaring worden. Lees meer

Eiland zonder eilandjes

Eiland zonder eilandjes

Bram de Ridder is vervangend psychiater op Bonaire. Maar hoe moet hij zich als witte zorgprofessional verhouden tot de mensen van het eiland? Lees meer

Huizen, omhulsels

Huizen, omhulsels

Anne Schepers had nooit gedacht dat ze een huis kon kopen. Tijdens de verbouwing denkt ze na over huizen als politiek middel, hoe het is om als sociale klimmer ruimte in te nemen en waarom dromen over een fantasiehuis een privilege is. Lees meer

:Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent als verzet: brieven over consent in een koloniale wereld

Consent is complex in een wereld gevormd door koloniaal geweld. Yousra Benfquih vraagt zich in haar eerste brief aan Alara Adilow af hoe consent een instrument kan worden van verzet. Lees meer

Iemand die in je gelooft

Iemand die in je gelooft

Jam van der Aa ontdekte pas laat dat ze autisme heeft. Toen ze jong was herkende jeugdzorg bovendien niet de rol van autisme in de onveilige situatie bij haar thuis. Ze was gedreven en nieuwsgierig, maar lange tijd op zichzelf aangewezen. Dit essay is een pleidooi voor betere jeugdzorg en gaat over veerkracht en jezelf leren begrijpen en vertrouwen. Lees meer

Automatische concepten 87

Van mijn spreekkamer tot aan Afghanistan

In haar behandelkamer zit Jihane Chaara als forensisch psycholoog niet alleen tegenover slachtoffers, maar ook tegenover daders van dwingende controle, een vorm van huiselijk geweld. Wat is het verband tussen deze psychologische, onderdrukkende machtstructuur van een individidu als meneer X in haar spreekkamer, en het regime van de Taliban in Afghanistan? Een essay over de verbinding tussen daderschap, ontkenning, grotere structuren van vrouwenonderdrukking en verzet. Lees meer

Einde Schooldag

Einde Schooldag

Leerlingen zijn als tijdelijke passanten van wie je een hoop weet, maar nooit hoe het met ze af zal lopen. 'Ze zijn open eindes', zo schrijft Engels docente Charlotte Knoors in dit persoonlijke essay over de raadselachtige verhouding tussen docent en student. Lees meer

Zo rood als een kreeft

Zo rood als een kreeft

Wanneer twee Spaanse vrienden Ferenz Jacobs uitnodigen voor een protestmars tegen toerisme in Barcelona, voelt hij zich voor het eerst weer een 'outsider'. In dit essay richt hij zich op de gevolgen van massatoerisme op de permanente bewoners. Is er een ander soort toerisme mogelijk, buiten de logica van onderdanigheid, kolonialisme en uitbuiting om? Lees meer

Auto Draft 4

Tijd buiten de uren om

Micha Zaat sliep binnen een jaar in bijna 60 verschillende hotelkamers. In dit essay licht hij het fenomeen van de hotelkamer als liminaal object toe, en legt uit wat zo'n kortdurend verblijf voor gasten én kamers betekent en waarom het onmogelijk is om ouder te worden in een hotelkamer. 'In het bed waar ik gisteren droomde over sterven in een auto-ongeluk ligt nu iemand te masturberen.' Lees meer

Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer