Twee individuen die samen een sterke eenheid vormen: Julia en Robinson Jouwe. Julia (22) heeft een krachtige oogopslag en in de overtuiging waarmee ze spreekt klinkt een activist door. Dat ze in 2019 The Young Papua Collective opricht, een jongerenorganisatie voor Papoea’s in Nederland, is dan ook niet verwonderlijk. Haar oudere broer Robinson (25) heeft een fijn gevoel voor humor en kan goed relativeren.
Dit gesprek is het tweede uit een reeks interviews die schrijvers Jason Keizer en Sarah van Binsbergen samen met fotograaf Amber Toorop afnamen tussen 2018 en 2020, met Nederlanders met Indische roots. De interviews kwamen tot stand met financiering van Stichting Democratie en Media en verschijnen in mei en juni 2021 op Hard//hoofd.
In hun karakters én in de gesprekken vullen Julia en Robinson elkaar aan. Met het hart op de tong praten broer en zus over hun opa, aan wie ze hun Papua-identiteit, waarin ze zich steeds meer zijn gaan verdiepen, te danken hebben.
Wat kunnen jullie vertellen over jullie afkomst?
Julia: 'Ik vertel vaak het verhaal van avo, zo noemen we onze opa, als iemand me naar mijn afkomst vraagt. Hij streed een groot deel van zijn leven voor een onafhankelijk Papua, dat tot 1963 een Hollandse kolonie was en Nederlands Nieuw-Guinea heette. In 1961 werd hij bij door Nederland georganiseerde verkiezingen verkozen tot lid van het nieuw opgerichte parlement, waarvan hij vicevoorzitter werd. De voorzitter was ‘natuurlijk’ een Nederlander. Met het parlement werd afgesproken dat Nederland het gebied zou ontwikkelen en de Papua’s zou begeleiden naar onafhankelijkheid. West-Papua werd gekozen als naam voor de nieuw te vormen natie. Maar zover kwam het niet. Indonesië wilde de voormalige kolonisator Nederland koste wat kost verdrijven en wist de supermachten achter zich te krijgen. Onder grote internationale druk verliet Nederland eind 1962 haar laatste kolonie in de Oost en zo werden de Papua’s overgeleverd aan een nieuwe kolonisator: Indonesië. De Indonesische regering heeft het gebied twintig jaar geleden de naam Papua gegeven. Maar wij spreken van West-Papua, dat drukt het onafhankelijkheidsideaal uit.
'Avo kwam in 1962 als balling naar Nederland en vestigde zich met vrouw en kinderen in Delft. Onze ouders wonen er nog altijd. In Nederland streed hij onvermoeibaar door voor de onafhankelijkheid van West-Papua, maar de Nederlandse regering vergat de Papua’s en haalde zo snel mogelijk de economische banden met Indonesië aan. In Indonesië werd mijn opa tot persona non grata verklaard. Uiteindelijk vroeg de Indonesische regering hem in 2010, na 47 jaar in Nederland te hebben gewoond, terug te komen, om mee te helpen de puinhoop die Indonesië van West-Papua had veroorzaakt op te ruimen. Hij heeft lang getwijfeld, maar meende door de vele beloftes die de Indonesische regering hem deed, toch iets voor de Papua’s te kunnen betekenen en ging op het voorstel in. Niet alle Papua’s waren het met die keuze eens, maar dat nam hij voor lief. Het was een impopulair, maar moedig besluit. Uiteindelijk kwam van alle Indonesische beloftes weinig terecht.
Vroeger schaamde ik me een beetje voor mijn afkomst, hoewel ik ook nieuwsgierig was. We woonden altijd in een witte buurt en zaten op witte scholen. Ik zat op ballet en ging op hockey, een leuke, maar ook heel witte sport. Daardoor zijn we op een bepaalde manier gevormd en verdwenen onze Papua-roots een beetje naar de achtergrond. We werden, denk ik, ook wel beïnvloed door de stereotiepe beelden die er bij onze witte schoolvriendjes van Papua’s bestonden. Als ik nu aan West-Papua denk, denk ik aan de hartelijke bevolking, mijn lieve familie daar en aan lekker eten, gezelligheid en een andere levensopvatting dan we hier kennen. Als kind zagen we dat niet en konden we het ook niet zelf bedenken. Het omslagpunt kwam toen ik in mei 2017 voor het eerst in Papua was. Na mijn reis heb ik een stukje Papua meegenomen en voel ik me niet meer puur Hollands. Er zit wat meer ruimte tussen mezelf en andere Nederlanders dan voorheen.'
Robinson: 'Ik moest vroeger huilen als mijn vader zei dat ik uit Papua kom. Ik wilde niet zo worden gezien. Mijn haar schoor ik het liefste zo kort mogelijk, zodat mijn krullen niet zichtbaar waren. Hier hadden we het laatst over met onze ouders; we vertelden hen dat het vroeger misschien anders was, maar dat we onze achtergrond nu hebben omarmd. We zijn er nu juist erg trots op. Terugkijkend vind ik het een gemis dat ik dat inzicht eerder niet had. Mijn reis naar Papua was in dat opzicht erg healing.'
Julia: 'Voor mij ook! Toen ik in 2017 een tussenjaar had en wilde reizen, móest ik er gewoon heen.'
Robinson: 'De eerste keer dat ik naar Indonesië ging, in 2013, ben ik niet naar Papua geweest. Ik voelde de drang niet, eerlijk gezegd. Na het overlijden van avo, in september 2017, ben ik met familie voor het eerst gegaan.'
Hoe hebben de reizen naar Papua jullie veranderd?
Robinson: ‘Toen ik daar voor het eerst kwam, voelde ik vanaf de eerste minuut onvoorwaardelijke liefde en overgave. De ontmoeting met familie was zo overrompelend. Als je in Nederland een familielid zou ontmoeten dat je nog nooit bent tegengekomen, dan groet je elkaar misschien wel hartelijk, maar toch ook met beleefde afstand. Toen ik voor het eerst voet zette op Papuagrond sloot de familie me meteen onvoorwaardelijk in de armen. Letterlijk en figuurlijk. Ieder gevoel van afstand viel direct weg. Ineens snapte ik waar avo het altijd over had als hij sprak over het paradijs. Alles viel er op zijn plek. Ik wil graag terug, want ik mis het. Ik voel me nu ook Papua en duw het mensen bijna door de strot. Ik ben er gewoon trots op. Dat was ik eerst niet. Het begon al wel te borrelen, maar ik moest er eerst zijn geweest; het met mijn eigen ogen zien. Dat heeft iets toegevoegd dat nooit meer weggaat.'
Julia: 'Bij aankomst in Papua voelde ik me direct een van hen. Ik werd met open armen ontvangen en ze maakten meteen duidelijk: We are family. Ik had daar met een tante afgesproken, zij was een paar jaar eerder ook in Nederland. Ze heeft me daar ontvangen en meegenomen naar andere familie. We hebben er zoveel neven en nichten! Zij hadden natuurlijk gehoord over hun Nederlandse neefje en nichtje, dus toen ik er was wilde iedereen mij zien. Dat maakte mijn verblijf heel intens.
De kampong (huizenblok, red.) van onze familie is een magische plek. Het is een verzameling huizen die op palen boven het water uitsteken, omringd door heuvels waar ’s nachts altijd lichtjes schijnen. Je ziet de sterren er heel goed. Op de laatste avond daar viel de elektriciteit uit, terwijl we een soort bonte avond hielden. Stonden we daar bij kaarslicht te trommelen en in een kring te dansen. Nadat we in Papua waren geweest, stelde ik me voor dat ik ook op de kampong geboren had kunnen worden. Een vreemd idee. Ik zou een heel ander leven gehad hebben.
Verder gaat alles er heel relaxed aan toe. Je spreekt om negen uur met iemand af en die komt om twaalf uur aanzetten. Als ze er dan eenmaal zijn, wordt daar verder niet bij stilgestaan. Ze maken meteen een feest van het bezoek. Ook met het geloof gaan ze losjes om. De mensen zijn wel gelovig, maar niet dogmatisch. Hun levenswijze wilde ik meenemen naar Nederland. Ik besloot dat ik het in de toekomst vooral leuk wil hebben met elkaar. Niet te veel op de klok kijken en op je prestaties richten. Sinds ik daar ben geweest sta ik vrolijker in het leven. Ik neem het leven nu meer met een korreltje zout. Bij terugkomst gingen ook dingen hier opvallen: in Nederland houdt familie van je, maar er bestaat meer afstand tussen de gezinnen binnen een familie. Ieder gezin gaat zijn eigen weg en je ziet elkaar op verjaardagen. Je doet veel minder met de hele familie samen. Dat is daar echt anders, ik voelde daar zo veel positive energy. Gelukkig hebben wij een liefdevolle band met onze grootouders van moederskant die, toen wij klein waren, na schooltijd altijd op ons pasten. Onze Nederlandse grootouders zijn inmiddels over de tachtig. Daar overlijden mensen op jongere leeftijd dan in Nederland, maar accepteren dat. Want het is zoals het gaat. Het hoort bij hun leven.'
Hoe is het jullie opa vergaan na zijn terugkeer naar Indonesië?
Robinson: 'Iedereen hier was blij voor avo dat hij terug zou gaan naar zijn geboorteplek. Ze gunden het hem om weer bij zijn familie te zijn, ook mensen die vonden dat hij eigenlijk niet in gesprek moest met de Indonesische regering. In Jakarta, waar hij tijdelijk zou verblijven, voelde hij zich prettig. Hij vond het fijn om terug in de Tropen te zijn. Ook al liet hij zijn inmiddels ex-vrouw, maar van wie hij tot zijn dood gehouden heeft, die al in een verpleeghuis woonde, evenals zijn kinderen in Nederland achter. Het was moeilijk voor de achterblijvers natuurlijk. Maar zijn kinderen uit Nederland bezochten hem regelmatig in Jakarta. Ik heb er weleens over nagedacht: of ik daar zou kunnen wonen. Maar ik ben te westers om me daar te kunnen vestigen. Ook andersom zal het mensen van daar niet lukken om hier te wonen.
'Wat heel moeilijk moet zijn geweest voor avo, is dat de Indonesische regering hem uiteindelijk tegenhield om zich weer in Papua te vestigen.’
Julia: 'Het is niet uitgepakt zoals hij voor ogen had en hem was voorgehouden. Hij moest in Jakarta blijven wonen. De regering bleek bang dat zijn terugkeer te veel onrust zou veroorzaken. Van de plannen voor de verbetering van de positie van Papua’s waar hij bij betrokken zou worden, kwam weinig terecht. Hij had graag terug willen keren naar de kampong. Helaas is dat er nooit meer van gekomen.'
Robinson: 'Bij het overlijden van avo in 2017 zijn wij met onze tante Nancy en haar man naar Papua gevlogen. Dat was fijn, want zij spreekt Indonesisch. Onze vader kon door een kwaal waarmee hij niet mocht vliegen, niet bij de begrafenis zijn. Er kwamen veel andere stammen naar onze kampong, waar avo was geboren, om hun respect te tonen. Een week lang werd er dag en nacht gedanst en gezongen. Mensen droegen traditionele outfits en speelden op trommels. Precies een week na zijn overlijden werd avo begraven. Wij brachten de kist in een boot naar de kampong. Vlak voor aankomst, met zijn geboortedorp in zicht, sprongen alle vrouwen ineens in het water, ook onze tante. Pas nadat avo op het land was, kwamen zij weer uit het water. De kist werd boven op een berg begraven. Er stonden ontzettend veel mensen omheen, iedereen in het wit gekleed. We voelden enorm veel solidariteit. Het maakte ons heel trots, we waren nog nooit zo Papua als op dat moment. Wij voelden dat we er deel van uitmaken.'
Julia: 'Gelukkig is hij uiteindelijk in Papua begraven. Avo overleed in Jakarta, waar de meeste mensen moslim zijn. Volgens islamitische gebruiken word je een dag na overlijden al begraven. De Indonesische regering wilde hem op een Indonesische begraafplaats in Jakarta begraven, maar dat heeft de familie gelukkig weten tegen te houden. De begrafenis werd uiteindelijk een ceremonie die typisch is voor de stam waartoe avo behoorde, hoewel het ook een one of a kind-ceremonie was. Hij had natuurlijk veel betekend voor Papua en de mensen hadden veel respect voor hem. We hadden wel verhalen gehoorde over hoe hij als een soort koning werd gezien, maar konden ons daar nooit veel bij voorstellen. Pas bij de begrafenis begrepen we wat er met die verhalen bedoeld werd: wauw, dachten we, dit is onze opa die hier als koning wordt behandeld.'
Robinson: 'Voor onze vader is die week alles gefilmd, ook de begrafenis. Dat was niet altijd makkelijk: je moet je voorstellen dat we een camera in ons gezicht kregen terwijl we huilend de kist droegen.'
Julia: 'Filmen met je telefoon is daar heel normaal. Toen we net hoorden dat avo was overleden, werd er meteen gefacetimed en kregen we hem vol in beeld te zien. Er was een live-verbinding via Facebook bij de kist en iedereen nam voortdurend foto’s. Je moet ermee dealen, niets wordt weggestopt. Dat heeft er ook mee te maken dat mensen op een niet-westerse manier omgaan met emoties, zo zagen we op de begrafenis. Ze laten het echt gaan. Bij het graf van onze opa zaten een paar oude dames te wenen, met lange, krachtige en verdrietige kreten. Dat maak je in Nederland niet mee. Je krijgt een half uurtje om afscheid te nemen, daarna koffie en gebak en hup, weer naar huis. Maar hier was de dag van de begrafenis een en al drama. Dat emotionele op Papua werkte voor ons goed om zijn dood te verwerken. Het intens verdrietige gevoel konden we daardoor ook weer loslaten. Na de begrafenis gingen we met zijn allen eten en was het, na een week, echt klaar. Dat hadden we vooraf ook zo afgesproken - we moesten daarna meteen terug in verband met school.'
En wat kunnen jullie vertellen over je oma?
Julia: 'Eigenlijk weten we van onze oma veel minder; het ging altijd over avo, die ook altijd het hoogste woord had. Oma was veel ingetogener. Haar vader was assistent-resident geweest in Nederlands Indië, onder andere in Solo, waar zij is geboren. Ze gingen in de jaren dertig al naar Nederland. Ze ontmoette avo in 1949 in Den Haag, toen hij daar was voor de rondetafelconferentie. Ze trouwden in 1952 en gingen naar Nieuw-Guinea waar ze twee zonen kregen: onder wie onze vader. In Nederland kregen ze nog een dochter. Toen alle kinderen uit huis waren, besloot ze van avo te scheiden. Ze vond dat ze rust verdiend had. We vinden het heel knap dat oma zo lang met avo kon omgaan. Hij kon heel intens zijn, streng en wantrouwend, soms echt onmogelijk. Dat had natuurlijk te maken met zijn frustraties en verdriet omdat zijn land hem was afgepakt.
Na de scheiding zijn ze echt vrienden geworden. Oma was zacht, een heel geduldige en intelligente vrouw. Ze had vlak voor de Tweede Wereldoorlog het gymnasium afgerond. Ze was wars van iedere vorm van borstklopperij en noemde zichzelf, bij wijze van zelfspot, het liefst een sukkel. Dat was ze natuurlijk allerminst en dat wist ze wel, maar zou ze nooit zeggen. In 2011 is ze overleden.'
Robinson: 'Toen ze in een verpleeghuis kwam te wonen, had ik leuke gesprekken met haar over muziek. Ze speelde heel goed piano, vaak speelde ze Chopin. Ze had zogenaamd bij Nina Simone in de klas gezeten.'
Julia: 'Papa vertelde op haar begrafenis een mooi verhaal: als kind ging het een keer vlak voor het einde van de schooldag keihard regenen. Omdat hij zonder jas naar school was gegaan, trok hij vanaf school een sprintje - ze woonden op vijftig meter. Al snel rende hij zo in haar armen die een regenjas om hem heen sloegen. Dat was zijn moeder, hij had haar niet zien staan. Ze was vaak onzichtbaar, maar toch zorgde ze voor je. Ze paste vaak op ons en zoals onze vader haar beschreef herinner ik me haar ook. Ze stond altijd voor je klaar. Bij haar overlijden was avo al in Indonesië; hij kon voor haar begrafenis niet naar Nederland komen. Dat was erg moeilijk voor hem.'
Hoe was jullie opvoeding?
Julia: ‘Onze ouders vonden het belangrijk dat we onze school serieus namen en ik vond mijn vader daarin wel streng. Maar we konden op sportief en cultureel gebied doen wat we leuk vonden. Toen ik als kind van ballet af wilde om te gaan hockeyen vonden ze dat jammer, maar geen probleem. Mijn vader is zelfs jarenlang coach van mijn hockeyteam geweest.'
Robinson: 'Ik vond mijn vader vroeger heel streng, terwijl het nu de zachtste persoon is die ik ken. Zo was hij zelf ook opgevoed door avo, die op zijn beurt ook weer een strenge opvoeding heeft gehad. Nu begrijp ik veel beter dat zijn strengheid voortkwam uit liefde. Uiteindelijk zijn we blij met hoe we zijn opgevoed.'
En hoe kijken jullie naar de discussies over racisme en het koloniale verleden in Nederland?
Robinson: 'Dat ik me vroeger schaamde voor mijn achtergrond, komt doordat tv-programma’s en speelgoed en alles wat kinderen in Nederland consumeren, niet aansluit bij de diversiteit aan mensen. Er heerst een eenzijdige wit-culturele indoctrinatie en dat is problematisch. Onze familie is gelukkig heel geëngageerd. Als homoseksuele man voelt ons gezin dan ook als een voorrecht. Wij zijn heel open, alles is bespreekbaar. Iedereen zegt altijd: ‘Wees gewoon jezelf’, maar ik zie om me heen dat dat niet voor iedereen even makkelijk is.'
Julia: 'In jouw muziek hoor ik dat engagement ook.'
Robinson: 'Ik studeer zang - jazz en pop - aan het conservatorium in Utrecht en schrijf eigen nummers. Met mijn muziek wil ik mensen bewust maken van politieke en maatschappelijke problemen. Op wereldvrouwendag 2018 had ik een optreden en in de aanloop daarnaartoe heb ik op social media plaatjes verspreid van krachtige vrouwen. De positie van vrouwen vind ik een belangrijk onderwerp dat zowel vrouwen als mannen aangaat. Ik kan niet schrijven over hoe ik gisteren naar de Blokker ben geweest; er moet engagement in zitten. Mijn shows eindig ik altijd met een eigen nummer dat ‘Bird of Paradise’ heet. Het gaat over het opeisen van bestaansrecht als lhbti-persoon van kleur. Ik voel een verantwoordelijkheid om deze onderwerpen te bespreken. In de kunst die ik mooi vind, voel ik me niet altijd gezien. Mijn doel is dat mensen zich in mijn kunst wel kunnen herkennen.'
Julia: 'In onze familie is veel aandacht voor het koloniale verleden van Nederland en de huidige situatie in Papua. In mijn ogen zijn Papua’s heel andere mensen dan Indonesiërs. Qua uiterlijk, maar ook in doen en laten. Hun culturele en historische achtergrond en identiteit is heel anders. Ze worden in Indonesië gediscrimineerd en de onderlinge problemen zijn nog steeds niet opgelost. Wat mij betreft zou Papua ook niet bij Indonesië moeten horen – wat het nu wel doet. In Indonesië beseffen veel mensen niet dat Papua wordt onderdrukt. Tijdens de vakanties daar hebben we het hier met mensen over gehad, maar op school wordt er niets over verteld. Ik zie daarin gelijkenissen met de manier waarop we in Nederland met het slavernijverleden omgaan. Ook hier ben ik trouwens nooit iets tegengekomen over het verleden in Papua.'
Wat is er nu Papua aan jullie?
Julia: 'Avo heeft ons bij onze geboorte een tweede naam gegeven. Die van Robinson is Tiache, dat betekent ‘paradijsvogel’ en de mijne is Féje, dat betekent ‘zorgzame’. Die namen blijken echt te kloppen. Opvallend dat hij dat kon zien en ons dat heeft meegegeven. Dat komt doordat men in Papua openstaat voor intuïtie. Dat is daar belangrijk en wordt gezien als iets moois. In Nederland moet voor alles keihard bewijs zijn.'
Robinson: 'Dat intuïtieve heb ik ook altijd gehad, dat is mijn Papua-kant. De dingen die ik doe en de keuzes die ik maak zijn niet op basis van verzameld bewijs, maar moeten vooral goed voelen. Zoals mijn keuze om muziek te gaan studeren: dat was een ingeving en nu zit ik op het conservatorium en schrijf ik mijn eigen nummers. Piano heb ik ook intuïtief leren spelen. Ik ben met akkoorden begonnen in plaats van eerst noten te gaan lezen. Ik zocht naar de juiste toon door er gewoon naar te luisteren.
Vroeger erkende ik die Papua-kant niet. Voor mij als kind had avo iets geks. Het ging bij hem altijd over Papua en als kind vond ik dat niet bepaald cool. Papua klonk als iets buitenlands, iets zwarts, waar ik me niet mee kon identificeren. Het is nog steeds moeilijk te definiëren. Ik ben niet helemaal wit en hoe fijn het ook is om in Papua te zijn, we lijken toch ook niet helemaal op de mensen daar. Daar voelde ik bevestigd dat ik superwesters ben. Sinds ik me bewuster ben van mijn achtergrond, zie ik ook beter hoe racisme en machtsongelijkheid in onze westerse cultuur zitten ingebakken en hoe onzichtbaar ze vaak zijn. Dat mensen ‘blank’ zeggen in plaats van ‘wit’ is voor mij eigenlijk onbegrijpelijk. Een vriend zei eens dat ik een moeilijkere gesprekspartner was geworden. Maar aan de andere kant vond hij het ook mooi dat ik ergens voor ben gaan staan. Dat vond ik fijn om te horen.'
Julia: 'Ergens voor willen staan, die innerlijke drang die ik voel, dat is mijn link met Papua. Onze familie bestaat uit allemaal mensen die op de voorgrond treden, niet bang zijn om zichzelf te laten zien. Dat is echt een Jouwes-familiekwaal.'
Jason Keizer is op zoek naar de sporen van het koloniale verleden in de moderne maatschappij en het dagelijks leven. Zijn zoektocht is persoonlijk gemotiveerd door zijn Indische achtergrond.
Amber Toorop is documentairefotografe. In haar werk onderzoekt ze op wat voor manieren mensen zich verbonden voelen met een thuis, een plek en een land.
