Asset 14

AI-angst

een persoon die naar hun eigen vervormde gezicht staart in de weerspiegeling van een telefoon

Het is een slome winterochtend en ik ontbijt in een nog bijna leeg bibliotheekcafé. Ik geniet van het rommelende personeel achter de bar, het gebrom en geknars van malende bonen en de geur van verse koffie. Een oudere vrouw slaat een pagina van de krant om. Tussen wat mijmeringen en een hap van mijn croissant door stapt er een man met een roodharige kleuter binnen. Ik schrik op van zijn grootse, hoekige bewegingen en harde stem. ‘Waar zullen we zitten!?’ roept hij door het cafe. Zijn halflange, donkere haar komt onder zijn zwarte muts uit, de voorste lokken gescheiden van de achterkant door zijn oren, plat en onbewogen zoals een bij een legopoppetje. Zijn spijkerbroek zit in hoge, beige uggs gepropt.

Het lijkt een eeuwigheid te duren voordat ze geïnstalleerd zijn, en al die tijd kan ik me ogen niet van ze afhouden. De man bestelt op luide toon een cappuccino en broodjes kaas terwijl het jongetje spullen verzamelt uit de kinderhoek. Uiteindelijk ligt de tafel bezaaid met bordspelletjes, actiefiguren en klei. Het jongetje lijkt in trance. De man staat passief over het tafereel heen te kijken als een idle animation - een videospelletjeskarakter in rust - en roept, alsof hij van een gekunsteld script voorleest: ‘Wat hebben we het gezellig he, schatje?’

Wat zou er gebeuren als ik ze aan zou raken? Zouden mijn handen door ze heen reiken, als door een hologram? Of zouden de pixels haperen, als een glitch in een computerscherm?

Er bekroop me een onbehaaglijk gevoel. Waar kwamen deze mensen vandaan? Waren dit wel mensen? Hun gedrag leek ingeprogrammeerd en houterig, alsof hun menselijke eigenschappen net iets verkeerd waren afgesteld. En ik kon zolang kijken als ik wilde, maar ik kon niet vaststellen hoe ze er nou eigenlijk echt uitzagen: hun gelaatstrekken kregen nooit vorm. Als een verzameling aan beelden gecombineerd tot een non-descript, algemeen mensengezicht. Wat zou er gebeuren als ik ze aan zou raken? Zouden mijn handen door ze heen reiken, als door een hologram? Of zouden de pixels haperen, als een glitch in een computerscherm?

Ik raakte tijdens mijn studietijd ooit gefascineerd door the Uncanny Valley, een term die Japans roboticist Masahiro Moro in 1970 bedacht om het kleine gebied tussen de bijna-menselijkheid van een robot, en een daadwerkelijk, levend mens te beschrijven, en de afkeer die daaruit ontstaat. Mensen houden van antropomorfisme - kennen graag menselijke eigenschappen toe aan mensen en wezens - maar tot een bepaald punt, daarna wordt het ongemakkelijk. Een menselijke animatie of machine kan nog zo echt lijken: niet-soepele bewegingen of een te lege blik levert echte mensen een soort oererror in de hersenen op. Iets niet kunnen herkennen is er bang voor zijn.

Ondanks mijn fascinatie voor dit concept was ik blij niet dagelijks met dit ongemak geconfronteerd te worden. Langzamerhand lijkt dat echter bijna niet meer mogelijk. De afgelopen maanden zag ik onder andere voorbijkomen: een deepfake filmpje met een levensechte Tom Cruise, een social media feed vol AI-gegenereerde beelden van kennissen die net niet leken, voorbeelden van platte en emotieloze essays door ChatGPT, en - nog het meest zorgwekkend - anonieme flitsbezorgers, zoemende fatbikes en eng elektronisch fietsbelgeklingel.

Nu ik door mijn ervaring in het bibliotheekcafé ook nog eens in real life met the Uncanny Valley wordt geconfronteerd, lijkt het toppunt van mijn industrialisatieverwarring voorlopig bereikt. Ik verlaat de bibliotheek, op zoek naar frisse lucht en realiteit. Godzijdank vind ik herkenbare tekenen van leven terug in een knus, bruin café op de hoek van de straat. Als ik beleefd vraag of ik hier met mijn laptop mag zitten antwoordt de serveerster grappend, en in plat-Amsterdams accent: ‘als je maar genoeg bestelt schat’. Een paar momenten later zet ze een dampende kop filterkoffie voor me neer. Achter me klinkt mompelend, repetitief ‘jackpot jackpot jackpot jackpot’. Een kleine man met leerachtige huid en een wollen leren jas bedient de ouderwetse flipperkast:

TUTUTUTUTUTUTUTU

tap tap tap

piew, piew, piew

rinkel rinkel rinkerinkelrinkelrinkelrinkel

Het gekletter van muntjes werkt gek genoeg kalmerend, maar neemt mijn zorgen niet helemaal weg. Ik heb altijd genoten van mijn eigen schemerwereld tussen werkelijkheid en fantasie, maar kon er dan zelf voor kiezen om terug te vallen op het dagelijks leven: de herkenbare veiligheid van lieve caissières met zachte gezichten en het roestige geluid van rammelende omafietsen.
In een futuristische wereld, waarin de begrippen mens en machine vervagen en in elkaar overlopen, zijn dat soort dagelijkse zekerheden steeds minder te vinden.

Zou mijn brein zich nog in mijn levensjaren aan kunnen passen aan een leven in the Uncanny Valley?
Ik weet het niet, maar aangezien ik mijn eerste echte human robot hybrid al gespot heb, kan ik er maar beter snel aan gaan wennen.

Mail

Aisha Mansaray (zij/haar, 1988) studeerde Engelse taalwetenschappen en interculturele communicatie. Nieuwsgierigheid naar mensen en de wereld is haar stuwende kracht. Houdt van een Socratisch gesprek (soms ook met zichzelf) en onderzoekt door middel van schrijven hoe de werkelijkheid gevormd wordt door taal, gedachten en ideeën.

Anna June (1994) is een illustrator uit Leiden en werkt voor verschillende opdrachtgevers. Haar tekeningen gaan vaak over ‘hoe mensen doen’, dieren, identiteit en ongemak. Ze is oprichter van het Leidse makerscollectief ROEM, een stichting die jonge makers ondersteunt en samenbrengt.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Automatische concepten 55

Mijn vader en ik, mijlenver uiteen

Hoe blijf je strijdvaardig als misstanden generatie na generatie niet worden opgelost? Marthe van Bronkhorst reflecteert op de relatie met haar vader en hoe ze verschillend met onrecht omgaan. Lees meer

'Ik dacht dat je met je vriend ging'

'Ik dacht dat je met je vriend ging'

Een koetjes-en-kalfjesgesprek tussen Eva en een collega in de trein wordt ongemakkelijk wanneer hij ongefundeerde aannames doet over haar privéleven. Lees meer

Baas in eigen brein

Baas in eigen brein

Marthe van Bronkhorst loopt in haar werk als psycholoog tegen een dilemma aan - is medicatie wel echt altijd de oplossing voor psychische problemen? Lees meer

Een versie van mezelf die ik liever niet wil leren kennen

Een versie van mezelf die ik liever niet wil leren kennen

Eva slaapt de laatste tijd slecht. De nachtelijke hersenspinsels die ze compulsief noteert 'rieken een beetje naar waanzin'. Lees meer

Verliefde klimaatvluchtelingen

Verliefde klimaatvluchtelingen

Het is midden november en 17 graden. Twee geliefden kuieren het strand af en aanschouwen de vreemde schoonheid van het industriële landschap. Waar zullen ze gaan wonen als het water komt? Lees meer

Welkom in het circus van de dood

Het circus met één wild dier

Marthe van Bronkhorst verbaast zich tijdens een circusact die verkeerd afloopt over hoe laconiek het publiek reageert: "We hadden met zijn allen bij de galg kunnen staan, een standrechtelijke executie, een heksenverbranding – de popcorn was rondgegaan." Lees meer

Onthouden dat ik het even moet vergeten 1

Onthouden dat ik het even moet vergeten

Heeft iedereen zo'n fabelachtig goed geheugen voor schijnbaar onbenullige details, of ligt het aan Eva? Lees meer

Vriendschapsverdriet

Vriendschapsverdriet

Marthe van Bronkhorst worstelt met de abrupte beëindiging van een vriendschap. Lees meer

Automatische concepten 86

De lelijke waarheid van het wachten

Wachten is niet Eva's sterkste kant, zeker wanneer er hartstocht in het spel is. Lees meer

22 dingen om te onthouden uit 2022

22 dingen om te onthouden uit 2022

Marthe van Bronkhorst combineert plaktivisten, het WK en boze boeren in haar muzikale terugblik op 2022. Lees meer

Automatische concepten 84

Het probleem van degenen met een baarmoeder

Eva denkt terug aan alle keren dat haar bedpartners ervan uitgingen dat zij wel maatregelen zou treffen ter voorkoming van een zwangerschap. Lees meer

Automatische concepten 83

Je bent onironisch goed

Een muzikaal jaaroverzicht drukt Marthe van Bronkhorst met haar neus op het feit dat ze een onironische wansmaakhebber is. Lees meer

Mensen uit een ander leven

Mensen uit een ander leven

Tijdens een schrijfretraite op het Noord-Franse platteland ontmoet Eva van den Boogaard twee mensen met wie het meteen klikt. Maar zo snel het contact was gelegd, zo snel is het weer verbroken bij het afscheid. Of ziet ze ze nog terug? Lees meer

Column Marthe

De liefde tegen het systeem

Kan de liefde alle verschillen tussen mensen overwinnen? Marthe van Bronkhorst betwijfelt het na een vurig debat tijdens een date. Lees meer

Monddood

Schrijven is eigenlijk monddood maken

Je kan altijd over de rug van de ander schrijven, toch? Marthe van Bronkhorst raakt hierover in discussie op een literaire avond die steeds absurdistischer wordt. Lees meer

Een docent met een lichaam

Een docent met een lichaam

Ook wanneer Eva voor de klas staat is ze in de eerste plaats een mens met een lichaam dat behoeftes kent. Maar dat blijkt minder vanzelfsprekend dan het lijkt in het onderwijs. Lees meer

Stadsmens (v, jong, cynisch) zoekt boer

Stadsmens (v, jong, cynisch) zoekt boer

Marthe van Bronkhorst wordt in een sprookjesachtig eilanddorp geconfronteerd met haar cynisme. Lees meer

Een mens zoals alle anderen

Een mens zoals alle anderen

Eva probeert zich in de metro te gedragen op een manier die voor normaal moet doorgaan, maar dat valt nog niet mee. Lees meer

Dé vluchteling bestaat niet

Dé vluchteling bestaat niet

Marthe van Bronkhorst hoort bij de huisartsenpraktijk verhalen van vluchtelingen. Ze raakt gefrustreerd, omdat de politiek niet ziet 'dat een individu meer is dan twee vierkante meter ruimte en een lichaam dat gevoed moet worden'. Lees meer

Column: Objectief gelukkiger met onszelf

Objectief gelukkiger met onszelf

Ook op vakantie blijkt de tijd niet stil te staan, merken Eva en haar vrienden in Zuid-Frankrijk. Gelukkig gaan ze er qua uiterlijk alleen maar op vooruit, vindt één van hen. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel