Asset 14

AI-angst

een persoon die naar hun eigen vervormde gezicht staart in de weerspiegeling van een telefoon

Het is een slome winterochtend en ik ontbijt in een nog bijna leeg bibliotheekcafé. Ik geniet van het rommelende personeel achter de bar, het gebrom en geknars van malende bonen en de geur van verse koffie. Een oudere vrouw slaat een pagina van de krant om. Tussen wat mijmeringen en een hap van mijn croissant door stapt er een man met een roodharige kleuter binnen. Ik schrik op van zijn grootse, hoekige bewegingen en harde stem. ‘Waar zullen we zitten!?’ roept hij door het cafe. Zijn halflange, donkere haar komt onder zijn zwarte muts uit, de voorste lokken gescheiden van de achterkant door zijn oren, plat en onbewogen zoals een bij een legopoppetje. Zijn spijkerbroek zit in hoge, beige uggs gepropt.

Het lijkt een eeuwigheid te duren voordat ze geïnstalleerd zijn, en al die tijd kan ik me ogen niet van ze afhouden. De man bestelt op luide toon een cappuccino en broodjes kaas terwijl het jongetje spullen verzamelt uit de kinderhoek. Uiteindelijk ligt de tafel bezaaid met bordspelletjes, actiefiguren en klei. Het jongetje lijkt in trance. De man staat passief over het tafereel heen te kijken als een idle animation - een videospelletjeskarakter in rust - en roept, alsof hij van een gekunsteld script voorleest: ‘Wat hebben we het gezellig he, schatje?’

Wat zou er gebeuren als ik ze aan zou raken? Zouden mijn handen door ze heen reiken, als door een hologram? Of zouden de pixels haperen, als een glitch in een computerscherm?

Er bekroop me een onbehaaglijk gevoel. Waar kwamen deze mensen vandaan? Waren dit wel mensen? Hun gedrag leek ingeprogrammeerd en houterig, alsof hun menselijke eigenschappen net iets verkeerd waren afgesteld. En ik kon zolang kijken als ik wilde, maar ik kon niet vaststellen hoe ze er nou eigenlijk echt uitzagen: hun gelaatstrekken kregen nooit vorm. Als een verzameling aan beelden gecombineerd tot een non-descript, algemeen mensengezicht. Wat zou er gebeuren als ik ze aan zou raken? Zouden mijn handen door ze heen reiken, als door een hologram? Of zouden de pixels haperen, als een glitch in een computerscherm?

Ik raakte tijdens mijn studietijd ooit gefascineerd door the Uncanny Valley, een term die Japans roboticist Masahiro Moro in 1970 bedacht om het kleine gebied tussen de bijna-menselijkheid van een robot, en een daadwerkelijk, levend mens te beschrijven, en de afkeer die daaruit ontstaat. Mensen houden van antropomorfisme - kennen graag menselijke eigenschappen toe aan mensen en wezens - maar tot een bepaald punt, daarna wordt het ongemakkelijk. Een menselijke animatie of machine kan nog zo echt lijken: niet-soepele bewegingen of een te lege blik levert echte mensen een soort oererror in de hersenen op. Iets niet kunnen herkennen is er bang voor zijn.

Ondanks mijn fascinatie voor dit concept was ik blij niet dagelijks met dit ongemak geconfronteerd te worden. Langzamerhand lijkt dat echter bijna niet meer mogelijk. De afgelopen maanden zag ik onder andere voorbijkomen: een deepfake filmpje met een levensechte Tom Cruise, een social media feed vol AI-gegenereerde beelden van kennissen die net niet leken, voorbeelden van platte en emotieloze essays door ChatGPT, en - nog het meest zorgwekkend - anonieme flitsbezorgers, zoemende fatbikes en eng elektronisch fietsbelgeklingel.

Nu ik door mijn ervaring in het bibliotheekcafé ook nog eens in real life met the Uncanny Valley wordt geconfronteerd, lijkt het toppunt van mijn industrialisatieverwarring voorlopig bereikt. Ik verlaat de bibliotheek, op zoek naar frisse lucht en realiteit. Godzijdank vind ik herkenbare tekenen van leven terug in een knus, bruin café op de hoek van de straat. Als ik beleefd vraag of ik hier met mijn laptop mag zitten antwoordt de serveerster grappend, en in plat-Amsterdams accent: ‘als je maar genoeg bestelt schat’. Een paar momenten later zet ze een dampende kop filterkoffie voor me neer. Achter me klinkt mompelend, repetitief ‘jackpot jackpot jackpot jackpot’. Een kleine man met leerachtige huid en een wollen leren jas bedient de ouderwetse flipperkast:

TUTUTUTUTUTUTUTU

tap tap tap

piew, piew, piew

rinkel rinkel rinkerinkelrinkelrinkelrinkel

Het gekletter van muntjes werkt gek genoeg kalmerend, maar neemt mijn zorgen niet helemaal weg. Ik heb altijd genoten van mijn eigen schemerwereld tussen werkelijkheid en fantasie, maar kon er dan zelf voor kiezen om terug te vallen op het dagelijks leven: de herkenbare veiligheid van lieve caissières met zachte gezichten en het roestige geluid van rammelende omafietsen.
In een futuristische wereld, waarin de begrippen mens en machine vervagen en in elkaar overlopen, zijn dat soort dagelijkse zekerheden steeds minder te vinden.

Zou mijn brein zich nog in mijn levensjaren aan kunnen passen aan een leven in the Uncanny Valley?
Ik weet het niet, maar aangezien ik mijn eerste echte human robot hybrid al gespot heb, kan ik er maar beter snel aan gaan wennen.

Mail

Aisha Mansaray (zij/haar, 1988) studeerde Engelse taalwetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Is o.a. columnist van Hard//hoofd en OneWorld, en hoopt ooit zo goed te worden als Amerikaans schrijfster Vivian Gornick.

Anna June (1994) is een illustrator uit Leiden en werkt voor verschillende opdrachtgevers. Haar tekeningen gaan vaak over ‘hoe mensen doen’, dieren, identiteit en ongemak. Ze is oprichter van het Leidse makerscollectief ROEM, een stichting die jonge makers ondersteunt en samenbrengt.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Column: Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Dat heet ‘een gesprek voeren met elkaar’

Als een vriendin van Eva op date gaat met een man waarmee Eva zelf al eerder afsprak, is ze erg benieuwd naar haar bevindingen. Lees meer

Column: Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Het glas wijn waar ik zin in heb bestaat niet

Twee jaar geleden vroeg Eva nog aan een collega waarom ze niet dronk. Inmiddels laat ook zij de alcohol links liggen en is ze zelf degene die wordt bevraagd. Lees meer

(Ont)hechting

(Ont)hechting

Als Aisha op proef intrekt bij haar geliefde en haar eigen gekoesterde plek achterlaat, is het net het alsof ze een onvaste vorm aanneemt. Lees meer

Hypnose

Op een dag breng ik alle wereldleiders onder hypnose

Een betere wereld begint bij een andere gedachte en daarom besluit Marthe van Bronkhorst hypnotiseur te worden. Lees meer

Column 1

Je opnemen in mijn testament

Een lugubere ontdekking tijdens een boswandeling doet Eva nadenken over wat we achterlaten voor onze nabestaanden als we overlijden. Lees meer

Automatische concepten 71

We hebben een probleem met de derde helft

Een voetbalwedstrijd stopt officieel misschien op het veld, maar Marthe van Bronkhorst merkt in de trein dat het slinkse spel doorgaat. Lees meer

Zeker weten dat hij een super goede vader wordt

Zeker weten dat hij een supergoede vader wordt

Eva wil blij zijn voor haar vriend, die na een halfjaar weer van zich liet horen, maar merkt dat het haar moeite kost. Lees meer

Ondraaglijk gewicht

Ondraaglijk gewicht

Een opmerking van een kennis activeert bij Aisha een stroom van onzekere gedachten. Waarom wordt ons zelfbeeld zo beïnvloed door externe standaarden? Lees meer

Wegwerpliefde

Wegwerpliefde

Liefde overwint niet alles, en zeker niet het kapitalisme, merkt Marthe van Bronkhorst. Lees meer

Zomercolumn: Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen 7

Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen

In een zinderende zomerhitte deelt Stefanie Gordin, in een reeks van vier columns, haar persoonlijke gedachten en ervaringen over liefde, identiteit en kwetsbaarheid. Dit is deel vier. Lees meer

Une Belle Histoire

Une Belle Histoire

Als Aisha haar moeder vertelt over haar vakantieplannen in Bretagne reageert ze nuchter. ‘Dan kun je gelijk wel tante Ans uitstrooien’. Lees meer

Zomercolumn: Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen 6

Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen

In een zinderende zomerhitte deelt Stefanie Gordin, in een reeks van vier columns, haar persoonlijke gedachten en ervaringen over liefde, identiteit en kwetsbaarheid. Dit is deel drie. Lees meer

Zomercolumn: Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen 3

Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen

In een zinderende zomerhitte deelt Stefanie Gordin, in een reeks van vier columns, haar persoonlijke gedachten en ervaringen over liefde, identiteit en kwetsbaarheid. Dit is deel twee. Lees meer

Zomercolumn: Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen

Tussen swipes en onverwachte ontmoetingen

In een zinderende zomerhitte deelt Stefanie Gordin, in een reeks van vier columns, haar persoonlijke gedachten en ervaringen over liefde, identiteit en kwetsbaarheid. Dit is deel een. Lees meer

Zeggen dat ik schrijver ben

Zeggen dat ik schrijver ben

Voorafgaand aan een netwerkevenement besluit Eva dat het maar eens afgelopen moet zijn met haar heimelijke schrijverschap. Lees meer

Geesten uit mijn datingverleden

Geesten uit mijn datingverleden

In de digitale wereld komt Aisha haar ex-dates nog regelmatig tegen. Ze posten sportschoolselfies, krijgen een puppy, of een baby. Hoe zou het zijn als ze met hen samen was gebleven? Lees meer

‘Sexy, dat beenhaar’

‘Sexy, dat beenhaar’

Ongeschoren vrouwenbenen zijn voor sommige mannen 'een dingetje'. Maar Eva is wel klaar met al dat gedoe, en in het café waar ze zit blijkt ze daarin niet de enige. Lees meer

Mijn roodbewangde gezicht 2

Mijn roodbewangde gezicht

Het bekijken van jeugdfoto's dwingt Eva te reflecteren op één van haar onbewuste mechanismen: blozen. Lees meer

:De on//smakelijke week: De smakelijke aarde

De on//smakelijke week: De smakelijke aarde

Sinds vorig jaar voelt Aisha soms de behoefte om zand te eten. Ze gaat op zoek naar waar dit vandaan komt en hoe cultureel bepaald is wat we eetbaar vinden. ‘Is mijn zandbegeerte niet gewoon een hunkering naar verbinding naar iets dat ik ergens ben kwijtgeraakt?’ Lees meer

Mannen die over zichzelf praten

Mannen die over zichzelf praten

Na een aantal dates met een op zich interessante man twijfelt Eva of ze nog wel een keer met hem moet afspreken. Het probleem: hij praat te veel over zichzelf. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer