Asset 14

Academische vrijheid m’n reet

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo.

“En wat is het andere uiterste van dat spectrum van klimaatverzet?” Ik word geïnterviewd voor een podcast, in aanloop naar een ‘moreel beraad’ in een debatcentrum in Amsterdam. Het gesprek gaat over mijn onderzoek naar klimaatrechtvaardigheid en sociale verandering: ik promoveer in de filosofie over klimaatontwrichting, politieke emoties, privilege en activisme. Niet zo lang geleden leerde ik dat het ‘moreel goedkeuren van strafbare feiten’ officieel als opruiing geldt. En aangezien er recent nog klimaatactivisten uit hun bed werden gelicht door het oproepen om – strikt geweldloos, zo benadrukken ze steeds – op en rond een snelweg te hangen, leek het me niet zo handig de logische consequenties van mijn onderzoek zelf uit te spellen. De avond, die had moeten gaan over de noodzaak en morele rechtvaardiging van potentieel gewelddadig klimaatactivisme, werd een paar dagen na het interview afgelast.

Academische vrijheid wordt over het algemeen als belangrijk gezien, maar ik voel die vrijheid niet. Met tegenzin durf ik antwoord te geven op de vraag van de podcast-interviewer. Enkele weken later hoor ik dat expert sociale veiligheid en universitair hoofddocent Susanne Täuber haar baan aan de RUG verloor in de nasleep van de publicatie van een artikel (2019) waarin ze kritiek uitte op een loopbaantraject haar eigen universiteit: dat zou vrouwen moeten emanciperen, maar werkt hen in de praktijk juist tegen, stelde Täuber. Kort daarvoor had Täuber nog een prijs gewonnen, die in het teken stond van academische vrijheid.

Susanne Täuber weigerde te buigen voor academische repressie

Täuber is overigens niet alleen expert sociale veiligheid en associate professor bij de Rijksuniversiteit Groningen – dankzij de RUG is ze ook ervaringsdeskundige. Voor haar eerste kritische artikel putte ze onder meer uit haar eigen ervaringen. Ze had uit eerste hand meegemaakt hoe het loopbaanprogramma tegen haar kon worden gebruikt: had ze haar eigen functie nou gekregen vanwege haar kunde, of alleen omdat ze vrouw was, klonk het. Täuber schreef ook mee aan het rapport ‘Harassment at the University of Groningen’. De universiteit scheen haar te kritisch te vinden en wilde overgaan tot ontslag, tenzij Täuber zou beloven nooit meer iets over haar eigen ervaringen te publiceren. Täuber weigerde te buigen voor academische repressie. Nota bene op internationale vrouwendag kreeg ze te horen dat ze haar baan kwijt was – dat mocht, oordeelde een rechter later.

Nauwelijks steun

Een deel van de academische gemeenschap sprak zich verbijsterd uit tegen Täubers behandeling en ontslag. Er kwam een hashtag (#AmINext) en een petitie tegen haar ontslag, die ruim 3500 keer werd ondertekend. Op woensdag 22 maart bezetten studenten uit protest de trappen van het academiegebouw van de RUG. Van één kant blijft het echter oorverdovend stil rond het ontslag van Täuber: terwijl ‘rechts’ normaliter het vrije woord verdedigt – alles moet bespreekbaar zijn, van het zogenaamde ‘Marokkanenprobleem’ tot het ‘wegsnoeien’ van ‘dor hout’ – heb ik geen enkele steunbetuiging van hun kant zien komen.

De gevestigde macht maakt zich alleen zorgen om academische vrijheid wanneer dat haar belangen ten goede komt

De discussie rond academische vrijheid werd dit jaar juist vooral gevoerd door een docent die de zogenaamde ‘woke-cultuur’ bestrijdt. Hij zegt zich zorgen te maken om academische vrijheid en cancel culture. Dat laatste begrip wordt van stal gehaald om de emancipatoire progressieve strijd belachelijk te maken. Diezelfde hoeders van het vrije woord schuiven academische vrijheid weer aan de kant wanneer het gaat om sociale veiligheid of een leefbare planeet. Dat is geen paradox: de gevestigde macht maakt zich alleen zorgen om academische vrijheid en cancel culture wanneer dat haar belangen ten goede komt.


Selectieve verontwaardiging is niet raar voor mensen die het goed hebben en pas piepen als hun eigenbelang in gevaar komt. Het verbaast me dus niet dat het vanaf rechts relatief stil is omtrent de zaak-Täuber. Dat geeft me geen vertrouwen dat er veel ondersteuning zal zijn vanuit de academie wanneer mijn onderzoeksresultaten de gevestigde macht onwelgevallig zijn of tegenspreken. ‘Door een probleem te benoemen, word je het probleem’, aldus feministisch icoon en killjoy Sara Ahmed.

Als geweldloos verzet faalt

Sociale verandering is niet het resultaat van ideeënstrijd, maar van machtsstrijd. Die strijd wordt niet gevoerd omwille van de feiten, maar omwille van het beschermen van eigenbelang. Daarom moeten problemen niet alleen benoemd, maar soms ook gecreëerd worden. Voor sociale verandering is het niet genoeg om aandacht te vragen en informatie te delen. Ook als je weet dat iets slecht is, is verandering niet aannemelijk als het moeite of offers vraagt om te veranderen. De kracht van een goed argument weegt niet per definitie zwaarder dan de kracht van militaire politie of een miljoenenlobby.

Zo ook in de klimaatstrijd. Om binnen de grenzen van 1,5 graad opwarming te blijven die bij het Klimaatakkoord van Parijs in 2015 als streefgetal werd vastgesteld, dient er geen nieuwe fossiele infrastructuur meer bij te komen. Dit klinkklare feit uitspellen in rapporten heeft tot nu toe niet geleid tot noemenswaardige beleidsverandering. In How to Blow Up a Pipeline (2021, vertaald als Eco-sabotage) schrijft ecoloog en politiek activist Andreas Malm daarom dat als overheden en het bedrijfsleven niet zelf een moratorium op verdere uitbereiding van de fossiele industrie leggen, de mensen die klimaatontwrichting serieus nemen het dan maar zelf af zullen moeten dwingen.

Wie verdedigt mijn academische vrijheid als ik me kritisch uitlaat over de status quo?

Dat is wat klimaatactivisten proberen, vooralsnog geweldloos, geïnspireerd door historische geweldloze verzetsbewegingen. Het ANC, de partij van Nelson Mandela, die jarenlang als terrorist werd weggezet, besloot pas na vijftig jaar strikte geweldloosheid om te escaleren. Ook Martin Luther King noemde geweldloosheid overigens een middel, geen doel op zich. Klimaatontwrichting heeft dankzij gevaarlijke feedbackloops niet de tijd om nog vijftig jaar een tot nu toe falende tactiek in te zetten. Klimaatactivisten moeten misschien ook niet alleen maar oproepen tot het ‘vertellen van de waarheid,’ en het uitroepen van de noodtoestand, maar het moeilijker maken voor de fossiele industrie/gevestigde macht om door te gaan op dit destructieve pad.

Bovenstaande korte analyse is voor mij gevaarlijk om uit te schrijven en uit te spreken, zelfs al ben ik net als Malm expliciet tegen geweld tegen personen. Wie verdedigt mijn academische vrijheid tegen een conservatieve backlash, als ik in hun ogen te kritisch ben op de status quo? Als de interviewer mij vraagt naar het andere uiterste van klimaatverzet, aarzel ik even. “Let’s blow up some pipelines!” lacht zij. Ik antwoord: “Dat zijn jouw woorden.”

Headerbeeld: Justitia (Gerechtigheid), Meissener Porzellan Manufaktur, ca. 1779 - ca. 1800, via Rijksstudio.

Mail

Harriet Bergman (zij/haar, 1992) doet verslag van acties, papers en vergaderingen. Ze onderzoekt sociale bewegingen en negatieve emoties over klimaatverandering, en brengt zowel het kill-joyen als de burgerlijke ongehoorzaamheid ook zelf in de praktijk.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
:The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

The chosen family: Beelden van queer vruchtbaarheid

Marit Pilage onderzoekt beelden van queer vruchtbaarheid in de kunst om zo de definitie van vruchtbaarheid, zwangerschap en ouderschap te herdefiniëren. Lees meer

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Een woud vol dichtgetimmerde hokjes

Zazie Duinker baant zich een weg door het oerwoud van de (hergedefinieerde) woorden. Lees meer

In de afwezigheid van 1

In de afwezigheid van

Marit Pilage onderzoekt de rol en betekenis van kunst bij zwangerschap en vruchtbaarheid, maar vooral ook bij het uitblijven daarvan. Lees meer

Liever een monster

Liever een monster

Het is moeilijk te accepteren dat mensen kunnen doden, maar waarom maken we van moordenaars karikaturen? Een voorpublicatie uit Lotje Steins Bisschop en Roselien Herderschee Dodelijke gekte. Lees meer

Hoe in Duitsland het Zionistische establishment wint

Hoe in Duitsland elke vorm van empathie met inwoners van Palestina wordt verboden

De situatie in Duitsland is de laatste dagen geëscaleerd. Het politieapparaat en de politiek gebruiken harde repressiemiddelen om vooral Duitse mensen van kleur of met een migratieachtergrond de kop in te drukken. Zij verliezen op dit moment hun vrijheid van meningsuiting. Lees meer

Een villa voor het onbekende

Een villa voor het onbekende

Floris Tesink bezocht het FOMU, waar Grace Ndiritu door associatieve combinatie een expositie invulde. "Dit conflict tussen de fotografie en de ruimte brengt je op een plek die niet te begrijpen is, maar toch verslavend voelt voor degene die zich hieraan overgeeft." Lees meer

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echt subsidies zijn’?

Wat dondert het of fossiele subsidies ‘echte subsidies’ zijn?

‘De grootste catastrofe in de geschiedenis van de mensheid is niet het moment voor afleidingsmanoeuvres.’ Lees meer

:De aankondiging: De kunst van vertrekken (deel 1)

De kunst van vertrekken: de aankondiging

Voor kunstenaars is het essentieel om zichtbaar te zijn voor publiek. Maar wat gebeurt er als een kunstenaar zich terugtrekt of zelfs helemaal stopt met het maken van kunst? In deel 1 van de serie ‘De kunst van het vertrekken’ kijkt Lara den Hartog Jager naar de kunst waarmee sommige kunstenaars afscheid nemen uit de kunstwereld. Lees meer

Een gestolde eeuwigheid

Futiliteit op een gestolde eeuwigheid

De bergen laten Nick Sens al even niet meer met rust. Waar komt de drang vandaan ze, ondanks de mogelijke gevaren, te willen beklimmen? Lees meer

:Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag 1

Koloniale pijn: Papoeavlag niet gewenst tijdens defilé Veteranendag

24 juni was het Veteranendag, acht jaar geleden was het de oud-militairen voor het eerst verboden tijdens het veteranendefilé te lopen met de Morgenster, de vlag van de Papoea’s. Waarom gebeurde dat? Lees meer

 1

Alleen het gehele verhaal kan voor heling zorgen

Bijna 80 jaar na dato erkent de Nederlandse staat 17 augustus 1945 pas als officiële Indonesische onafhankelijkheidsdatum. Benjamin Caton vraagt zich af waarom sommige partijen deze ontwikkelingen tegenwerken en waar hun denkfouten zitten. 'Het is niet nodig is om de ene pijn te ontkennen om erkenning te krijgen voor de andere.' Lees meer

:De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt 1

De roman als tapijt van verweven geschiedenissen: hoe een collectieve schrijversblik houvast biedt

Wat willen we vertellen, wat hebben we te vertellen en hoe willen we dat vertellen? Amber Netten, Marleen Doré en Zuma Knegjes vinden houvast in collectiviteit. Lees meer

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier! 

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in maart je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer