Asset 14

Academische vrijheid m’n reet

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo.

“En wat is het andere uiterste van dat spectrum van klimaatverzet?” Ik word geïnterviewd voor een podcast, in aanloop naar een ‘moreel beraad’ in een debatcentrum in Amsterdam. Het gesprek gaat over mijn onderzoek naar klimaatrechtvaardigheid en sociale verandering: ik promoveer in de filosofie over klimaatontwrichting, politieke emoties, privilege en activisme. Niet zo lang geleden leerde ik dat het ‘moreel goedkeuren van strafbare feiten’ officieel als opruiing geldt. En aangezien er recent nog klimaatactivisten uit hun bed werden gelicht door het oproepen om – strikt geweldloos, zo benadrukken ze steeds – op en rond een snelweg te hangen, leek het me niet zo handig de logische consequenties van mijn onderzoek zelf uit te spellen. De avond, die had moeten gaan over de noodzaak en morele rechtvaardiging van potentieel gewelddadig klimaatactivisme, werd een paar dagen na het interview afgelast.

Academische vrijheid wordt over het algemeen als belangrijk gezien, maar ik voel die vrijheid niet. Met tegenzin durf ik antwoord te geven op de vraag van de podcast-interviewer. Enkele weken later hoor ik dat expert sociale veiligheid en universitair hoofddocent Susanne Täuber haar baan aan de RUG verloor in de nasleep van de publicatie van een artikel (2019) waarin ze kritiek uitte op een loopbaantraject haar eigen universiteit: dat zou vrouwen moeten emanciperen, maar werkt hen in de praktijk juist tegen, stelde Täuber. Kort daarvoor had Täuber nog een prijs gewonnen, die in het teken stond van academische vrijheid.

Susanne Täuber weigerde te buigen voor academische repressie

Täuber is overigens niet alleen expert sociale veiligheid en associate professor bij de Rijksuniversiteit Groningen – dankzij de RUG is ze ook ervaringsdeskundige. Voor haar eerste kritische artikel putte ze onder meer uit haar eigen ervaringen. Ze had uit eerste hand meegemaakt hoe het loopbaanprogramma tegen haar kon worden gebruikt: had ze haar eigen functie nou gekregen vanwege haar kunde, of alleen omdat ze vrouw was, klonk het. Täuber schreef ook mee aan het rapport ‘Harassment at the University of Groningen’. De universiteit scheen haar te kritisch te vinden en wilde overgaan tot ontslag, tenzij Täuber zou beloven nooit meer iets over haar eigen ervaringen te publiceren. Täuber weigerde te buigen voor academische repressie. Nota bene op internationale vrouwendag kreeg ze te horen dat ze haar baan kwijt was – dat mocht, oordeelde een rechter later.

Nauwelijks steun

Een deel van de academische gemeenschap sprak zich verbijsterd uit tegen Täubers behandeling en ontslag. Er kwam een hashtag (#AmINext) en een petitie tegen haar ontslag, die ruim 3500 keer werd ondertekend. Op woensdag 22 maart bezetten studenten uit protest de trappen van het academiegebouw van de RUG. Van één kant blijft het echter oorverdovend stil rond het ontslag van Täuber: terwijl ‘rechts’ normaliter het vrije woord verdedigt – alles moet bespreekbaar zijn, van het zogenaamde ‘Marokkanenprobleem’ tot het ‘wegsnoeien’ van ‘dor hout’ – heb ik geen enkele steunbetuiging van hun kant zien komen.

De gevestigde macht maakt zich alleen zorgen om academische vrijheid wanneer dat haar belangen ten goede komt

De discussie rond academische vrijheid werd dit jaar juist vooral gevoerd door een docent die de zogenaamde ‘woke-cultuur’ bestrijdt. Hij zegt zich zorgen te maken om academische vrijheid en cancel culture. Dat laatste begrip wordt van stal gehaald om de emancipatoire progressieve strijd belachelijk te maken. Diezelfde hoeders van het vrije woord schuiven academische vrijheid weer aan de kant wanneer het gaat om sociale veiligheid of een leefbare planeet. Dat is geen paradox: de gevestigde macht maakt zich alleen zorgen om academische vrijheid en cancel culture wanneer dat haar belangen ten goede komt.


Selectieve verontwaardiging is niet raar voor mensen die het goed hebben en pas piepen als hun eigenbelang in gevaar komt. Het verbaast me dus niet dat het vanaf rechts relatief stil is omtrent de zaak-Täuber. Dat geeft me geen vertrouwen dat er veel ondersteuning zal zijn vanuit de academie wanneer mijn onderzoeksresultaten de gevestigde macht onwelgevallig zijn of tegenspreken. ‘Door een probleem te benoemen, word je het probleem’, aldus feministisch icoon en killjoy Sara Ahmed.

Als geweldloos verzet faalt

Sociale verandering is niet het resultaat van ideeënstrijd, maar van machtsstrijd. Die strijd wordt niet gevoerd omwille van de feiten, maar omwille van het beschermen van eigenbelang. Daarom moeten problemen niet alleen benoemd, maar soms ook gecreëerd worden. Voor sociale verandering is het niet genoeg om aandacht te vragen en informatie te delen. Ook als je weet dat iets slecht is, is verandering niet aannemelijk als het moeite of offers vraagt om te veranderen. De kracht van een goed argument weegt niet per definitie zwaarder dan de kracht van militaire politie of een miljoenenlobby.

Zo ook in de klimaatstrijd. Om binnen de grenzen van 1,5 graad opwarming te blijven die bij het Klimaatakkoord van Parijs in 2015 als streefgetal werd vastgesteld, dient er geen nieuwe fossiele infrastructuur meer bij te komen. Dit klinkklare feit uitspellen in rapporten heeft tot nu toe niet geleid tot noemenswaardige beleidsverandering. In How to Blow Up a Pipeline (2021, vertaald als Eco-sabotage) schrijft ecoloog en politiek activist Andreas Malm daarom dat als overheden en het bedrijfsleven niet zelf een moratorium op verdere uitbereiding van de fossiele industrie leggen, de mensen die klimaatontwrichting serieus nemen het dan maar zelf af zullen moeten dwingen.

Wie verdedigt mijn academische vrijheid als ik me kritisch uitlaat over de status quo?

Dat is wat klimaatactivisten proberen, vooralsnog geweldloos, geïnspireerd door historische geweldloze verzetsbewegingen. Het ANC, de partij van Nelson Mandela, die jarenlang als terrorist werd weggezet, besloot pas na vijftig jaar strikte geweldloosheid om te escaleren. Ook Martin Luther King noemde geweldloosheid overigens een middel, geen doel op zich. Klimaatontwrichting heeft dankzij gevaarlijke feedbackloops niet de tijd om nog vijftig jaar een tot nu toe falende tactiek in te zetten. Klimaatactivisten moeten misschien ook niet alleen maar oproepen tot het ‘vertellen van de waarheid,’ en het uitroepen van de noodtoestand, maar het moeilijker maken voor de fossiele industrie/gevestigde macht om door te gaan op dit destructieve pad.

Bovenstaande korte analyse is voor mij gevaarlijk om uit te schrijven en uit te spreken, zelfs al ben ik net als Malm expliciet tegen geweld tegen personen. Wie verdedigt mijn academische vrijheid tegen een conservatieve backlash, als ik in hun ogen te kritisch ben op de status quo? Als de interviewer mij vraagt naar het andere uiterste van klimaatverzet, aarzel ik even. “Let’s blow up some pipelines!” lacht zij. Ik antwoord: “Dat zijn jouw woorden.”

Headerbeeld: Justitia (Gerechtigheid), Meissener Porzellan Manufaktur, ca. 1779 - ca. 1800, via Rijksstudio.

Mail

Harriet Bergman (zij/haar, 1992) doet verslag van acties, papers en vergaderingen. Ze onderzoekt sociale bewegingen en negatieve emoties over klimaatverandering, en brengt zowel het kill-joyen als de burgerlijke ongehoorzaamheid ook zelf in de praktijk.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven
test
het laatste
Auto Draft 2

'Kunnen we vrienden zijn?': over een noodzakelijk veranderende mens-natuur relatie

Wanneer Jop Koopman afreist naar Lombok om de Indonesische visie op mens-natuurrelatie beter te begrijpen, gaat hij op pad met een lokale mysticus. In dit essay onderzoekt hij hoe we de verhouding mens-natuur opnieuw kunnen vormgeven; wat de agency is van onze omgeving, en waarom we vrienden moeten worden met alles rondom ons. Lees meer

Stil protest

Stil protest

Nadeche Remst laat zien hoe slaap, verdriet en dissociatie meer zijn dan persoonlijke reacties: ze worden een vorm van stil verzet tegen een wereld die kwetsbaarheid buitensluit. Lees meer

Hoe lang blijf je een vluchteling?

Hoe lang blijf je een vluchteling?

'Wat' ben je als je ergens niet thuishoort, maar ook niet terug kan naar je geboorteland? Ivana Kalaš onderzoekt het label 'vluchteling'. Lees meer

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus in een zompig moeras

Een cactus kan toch niet groeien in een zompig moeras? In dit essay schetst Jam een realistisch beeld van de autistische ervaring in een kapitalistisch systeem dat productiviteit als het hoogste goed beschouwt. Lees meer

Lieve buren

Lieve buren

Ze hebben dezelfde brievenbus en dezelfde supermarkt, maar Nienke Blanc vraagt zich in deze nooit verzonden brief af of dat het enige is dat ze met haar buren deelt. Lees meer

Best Friend (For The Forseeable Future)

Best Friend (For The Forseeable Future)

Lotte Krakers’ vriendschap met Karlien eindigde mét blauwe vinkjes, maar zonder antwoorden. Het laat Lotte reflecteren op het afdwingen van gelijkenissen in een vriendschap, en het plaatsen van vrienden op voetstukken: ‘Karlien hield me een spiegel voor, waarin ik vooral zag wat ik niet was.’ Lees meer

Je hebt mij getekend voor het leven

Je hebt mij getekend voor het leven

Hoe sluit je een hoofdstuk af? Jop Koopman schreef een brief aan zijn oude baas, in wiens tulpenbedrijf hij als invalkracht een bedrijfsongeval meemaakte. Lees meer

De dooddoener van het kwaad

De dooddoener van het kwaad

Bas Keemink bespreekt de film 'The Zone of Interest', waarin Jonathan Glazer 'Big Brother' naar de Holocaust brengt. Lovende kritieken schrijven dat hij Hannah Arendts theorie, de banaliteit van het kwaad, goed in beeld brengt, maar is dat wel zo? Lees meer

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Exteriors, Annie Ernaux and Photography

Jorne Vriens bezocht een tentoonstelling in Parijs en dit leidde tot een prachtige uiteenzetting over tekst, smartphones, connectie en fotografie. Lees meer

De eerste leugen

De eerste leugen

De eerste keer dat Job van Ballegoijen de Jong loog, was het bijna onschuldig. Een leugentje om bestwil, dacht hij toen, om zijn moeder gerust te stellen. Maar die eerste leugen groeide uit tot een web waarin hij langzaam verstrikte. In zijn debuut 'Morgen vertel ik alles' vertelt hij waarom iedereen een tweede (of derde) kans verdient. Lees meer

Leven in laagjes

Leven in laagjes

In dit essay geeft Dani Bouwman een intieme reflectie op identiteit, familie en het verlangen naar een plek waar hij volledig zichzelf kan zijn. Lees meer

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

De overkokende theatraliteit van Pierre Bokma maakt van Zomergasten weer een feestje

Reinout Bongers schreef een nabeschouwing van de Zomergasten-aflevering met Pierre Bokma als gast of, moeten we zeggen, hoofdrol? "Therapie heeft hij wel geprobeerd, maar dat leverde hem - naar eigen zeggen - vooral een lege bankrekening op." Lees meer

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Eerherstel voor mijn stiefmoeder

Toen zijn stiefmoeder Pieta stierf, voelde het voor Jelle Havermans alsof hij werd bevrijd van een van zijn grootste onderdrukkers. Voor ons Sorry-magazine schreef hij dit essay waarin hij jaren later toegeeft dat de vrouw die hem en zijn zusje het leven zuur maakte, ook slachtoffer was van haar eigen tijdsgeest en omgeving. Lees meer

:Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

Aan een dun touwtje: Over onbegrip, offers en intergenerationele solidariteit

In dit persoonlijke essay ontrafelt Laura Korvinus de draden die haar met haar oma verbinden. Langs welke verhalen of assen kan verbondenheid tussen verschillende generaties ontstaan en worden vastgehouden? Deel 1. 
 Onderweg naar mijn grootouders glipt een herinnering mijn gedachten binnen. Op een oude video ben ik aan het spelen aan de rand van... Lees meer

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Op studiobezoek bij Koen van den Broek

Aucke Paulusma ging op studiobezoek bij kunstschilder Koen van den Broek. In de hoop inspiratie op te doen voor zijn eigen kunstenaarscarrière, bespreken ze de kunst. Lees meer

:Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje? 7

Sōsaku hanga: Modernistische kippenvelkunst volgens het boekje?

Waarom blijft prachtige kunst soms onbekend? Janke Boskma kreeg kippenvel van Sōsaku hanga en dook in de Japanse kunstgeschiedenis. Lees meer

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ook boze mensen kunnen kwetsbaar zijn

Ettie reageert voor een laatste keer op een brief van Jochum, door te schrijven over verdriet, kwetsbaarheid, woede en het belang van actief luisteren. Lees meer

:'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

'Hoop is het laatste dat sterft, maar op dit moment is de situatie tamelijk hopeloos': Sana Valiulina te gast in Zomergasten

Juul Kruse bekijkt de Zomergasten-aflevering van Sana Valiulina, waarin zij bovenal probeert hoop te houden en overeind te blijven tegen de achtergrond van immer grimmig Rusland. Lees meer

Een excuus in een klein restaurant

Een excuus in een klein restaurant

Ettie schreef een brief aan Jochum, die hem ontroerde. Hij besloot een brief terug te sturen over excuses, ouders en wat het betekent om zowel een cis-man én queer te zijn. Lees meer

Een goed passend hokje is nog steeds een hokje

Een goed passend hokje is nog steeds een hokje

Vorige week schreef Jochum een brief aan Ettie over zijn ervaring met queer-zijn, biseksualiteit en identiteit tijdens zijn jeugd. In deze brief reageert Ettie met haar eigen ervaring en vraagt ze zich af of iedereen queer zou kunnen zijn. Lees meer

Lees Hard//hoofd op papier!

Hard//hoofd verschijnt vanaf nu twee keer per jaar op papier! Dankzij de hulp van onze lezers kunnen we nog vaker een podium bieden aan aanstormend talent. Schrijf je nu in voor slechts €2,50 per maand en ontvang in september je eerste papieren tijdschrift. Veel leesplezier!

Word trouwe lezer