Asset 14

Academische vrijheid m’n reet

Porseleinen beeldje van Vrouwe Justitia: vrouw met een roze gedrapeerde jurk en een witte blinddoek rond haar ogen

Promovenda Harriët Bergman voelt niet de vrijheid om zich écht kritisch uit te laten over machthebbers. De oorverdovende stilte op rechts na het ontslag van universitair hoofddocent Susanne Täuber bewijst voor haar eens te meer: veel hoeders van het vrije woord geven alleen om de status quo.

“En wat is het andere uiterste van dat spectrum van klimaatverzet?” Ik word geïnterviewd voor een podcast, in aanloop naar een ‘moreel beraad’ in een debatcentrum in Amsterdam. Het gesprek gaat over mijn onderzoek naar klimaatrechtvaardigheid en sociale verandering: ik promoveer in de filosofie over klimaatontwrichting, politieke emoties, privilege en activisme. Niet zo lang geleden leerde ik dat het ‘moreel goedkeuren van strafbare feiten’ officieel als opruiing geldt. En aangezien er recent nog klimaatactivisten uit hun bed werden gelicht door het oproepen om – strikt geweldloos, zo benadrukken ze steeds – op en rond een snelweg te hangen, leek het me niet zo handig de logische consequenties van mijn onderzoek zelf uit te spellen. De avond, die had moeten gaan over de noodzaak en morele rechtvaardiging van potentieel gewelddadig klimaatactivisme, werd een paar dagen na het interview afgelast.

Academische vrijheid wordt over het algemeen als belangrijk gezien, maar ik voel die vrijheid niet. Met tegenzin durf ik antwoord te geven op de vraag van de podcast-interviewer. Enkele weken later hoor ik dat expert sociale veiligheid en universitair hoofddocent Susanne Täuber haar baan aan de RUG verloor in de nasleep van de publicatie van een artikel (2019) waarin ze kritiek uitte op een loopbaantraject haar eigen universiteit: dat zou vrouwen moeten emanciperen, maar werkt hen in de praktijk juist tegen, stelde Täuber. Kort daarvoor had Täuber nog een prijs gewonnen, die in het teken stond van academische vrijheid.

Susanne Täuber weigerde te buigen voor academische repressie

Täuber is overigens niet alleen expert sociale veiligheid en associate professor bij de Rijksuniversiteit Groningen – dankzij de RUG is ze ook ervaringsdeskundige. Voor haar eerste kritische artikel putte ze onder meer uit haar eigen ervaringen. Ze had uit eerste hand meegemaakt hoe het loopbaanprogramma tegen haar kon worden gebruikt: had ze haar eigen functie nou gekregen vanwege haar kunde, of alleen omdat ze vrouw was, klonk het. Täuber schreef ook mee aan het rapport ‘Harassment at the University of Groningen’. De universiteit scheen haar te kritisch te vinden en wilde overgaan tot ontslag, tenzij Täuber zou beloven nooit meer iets over haar eigen ervaringen te publiceren. Täuber weigerde te buigen voor academische repressie. Nota bene op internationale vrouwendag kreeg ze te horen dat ze haar baan kwijt was – dat mocht, oordeelde een rechter later.

Nauwelijks steun

Een deel van de academische gemeenschap sprak zich verbijsterd uit tegen Täubers behandeling en ontslag. Er kwam een hashtag (#AmINext) en een petitie tegen haar ontslag, die ruim 3500 keer werd ondertekend. Op woensdag 22 maart bezetten studenten uit protest de trappen van het academiegebouw van de RUG. Van één kant blijft het echter oorverdovend stil rond het ontslag van Täuber: terwijl ‘rechts’ normaliter het vrije woord verdedigt – alles moet bespreekbaar zijn, van het zogenaamde ‘Marokkanenprobleem’ tot het ‘wegsnoeien’ van ‘dor hout’ – heb ik geen enkele steunbetuiging van hun kant zien komen.

De gevestigde macht maakt zich alleen zorgen om academische vrijheid wanneer dat haar belangen ten goede komt

De discussie rond academische vrijheid werd dit jaar juist vooral gevoerd door een docent die de zogenaamde ‘woke-cultuur’ bestrijdt. Hij zegt zich zorgen te maken om academische vrijheid en cancel culture. Dat laatste begrip wordt van stal gehaald om de emancipatoire progressieve strijd belachelijk te maken. Diezelfde hoeders van het vrije woord schuiven academische vrijheid weer aan de kant wanneer het gaat om sociale veiligheid of een leefbare planeet. Dat is geen paradox: de gevestigde macht maakt zich alleen zorgen om academische vrijheid en cancel culture wanneer dat haar belangen ten goede komt.


Selectieve verontwaardiging is niet raar voor mensen die het goed hebben en pas piepen als hun eigenbelang in gevaar komt. Het verbaast me dus niet dat het vanaf rechts relatief stil is omtrent de zaak-Täuber. Dat geeft me geen vertrouwen dat er veel ondersteuning zal zijn vanuit de academie wanneer mijn onderzoeksresultaten de gevestigde macht onwelgevallig zijn of tegenspreken. ‘Door een probleem te benoemen, word je het probleem’, aldus feministisch icoon en killjoy Sara Ahmed.

Als geweldloos verzet faalt

Sociale verandering is niet het resultaat van ideeënstrijd, maar van machtsstrijd. Die strijd wordt niet gevoerd omwille van de feiten, maar omwille van het beschermen van eigenbelang. Daarom moeten problemen niet alleen benoemd, maar soms ook gecreëerd worden. Voor sociale verandering is het niet genoeg om aandacht te vragen en informatie te delen. Ook als je weet dat iets slecht is, is verandering niet aannemelijk als het moeite of offers vraagt om te veranderen. De kracht van een goed argument weegt niet per definitie zwaarder dan de kracht van militaire politie of een miljoenenlobby.

Zo ook in de klimaatstrijd. Om binnen de grenzen van 1,5 graad opwarming te blijven die bij het Klimaatakkoord van Parijs in 2015 als streefgetal werd vastgesteld, dient er geen nieuwe fossiele infrastructuur meer bij te komen. Dit klinkklare feit uitspellen in rapporten heeft tot nu toe niet geleid tot noemenswaardige beleidsverandering. In How to Blow Up a Pipeline (2021, vertaald als Eco-sabotage) schrijft ecoloog en politiek activist Andreas Malm daarom dat als overheden en het bedrijfsleven niet zelf een moratorium op verdere uitbereiding van de fossiele industrie leggen, de mensen die klimaatontwrichting serieus nemen het dan maar zelf af zullen moeten dwingen.

Wie verdedigt mijn academische vrijheid als ik me kritisch uitlaat over de status quo?

Dat is wat klimaatactivisten proberen, vooralsnog geweldloos, geïnspireerd door historische geweldloze verzetsbewegingen. Het ANC, de partij van Nelson Mandela, die jarenlang als terrorist werd weggezet, besloot pas na vijftig jaar strikte geweldloosheid om te escaleren. Ook Martin Luther King noemde geweldloosheid overigens een middel, geen doel op zich. Klimaatontwrichting heeft dankzij gevaarlijke feedbackloops niet de tijd om nog vijftig jaar een tot nu toe falende tactiek in te zetten. Klimaatactivisten moeten misschien ook niet alleen maar oproepen tot het ‘vertellen van de waarheid,’ en het uitroepen van de noodtoestand, maar het moeilijker maken voor de fossiele industrie/gevestigde macht om door te gaan op dit destructieve pad.

Bovenstaande korte analyse is voor mij gevaarlijk om uit te schrijven en uit te spreken, zelfs al ben ik net als Malm expliciet tegen geweld tegen personen. Wie verdedigt mijn academische vrijheid tegen een conservatieve backlash, als ik in hun ogen te kritisch ben op de status quo? Als de interviewer mij vraagt naar het andere uiterste van klimaatverzet, aarzel ik even. “Let’s blow up some pipelines!” lacht zij. Ik antwoord: “Dat zijn jouw woorden.”

Headerbeeld: Justitia (Gerechtigheid), Meissener Porzellan Manufaktur, ca. 1779 - ca. 1800, via Rijksstudio.

Mail

Harriet Bergman (zij/haar, 1992) doet verslag van acties, papers en vergaderingen. Ze onderzoekt sociale bewegingen en negatieve emoties over klimaatverandering, en brengt zowel het kill-joyen als de burgerlijke ongehoorzaamheid ook zelf in de praktijk.

Hard//hoofd is gratis en
heeft geen advertenties

Steun Hard//hoofd

Ontvang persoonlijke brieven
van redacteuren

Inschrijven

Steun de makers van de toekomst

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe makers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. We zijn bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Wij geloven dat nieuwe makers vooral een scherpe en eigenzinnige stem kunnen ontwikkelen als zij niet worden verleid tot clickbait en sensatie: die vrijheid vormt de basis voor originele verbeelding en nieuwe verhalen.

Steun ons

  • Jochum VeenstraHoofdredacteur
  • Mark de BoorderUitgever
het laatste
Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Zelfs een kapotte klok wijst tweemaal per dag de juiste tijd aan

Als klein meisje had Roosje van der Kamp een ritueel waarmee ze hoopte haar ouders te kunnen beschermen tegen de dood. Kan magisch denken in plaats van een poging tot controle, ook een vorm van loslaten zijn? Kan het ook een daad van liefde zijn? Lees meer

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia) 4

De on//smakelijke week: Wondermeisjes (of: de aantrekkingskracht van anorexia)

Toen in juni 2014 een week in het teken van eten stond was Emy Koopman not amused. Ze schreef een nog altijd actueel essay over de vraag of een eetstoornis een modeverschijnsel is. Eten door de ogen van een ex-magerzuchtige. Lees meer

Zeikwijf

De on//smakelijke week: Pisnijd

Van hoge prijzen tot pottenkijkers: een bezoek aan een openbaar toilet is voor vrouwen vaak niet vanzelfsprekend. Sofie Hees verdiept zich in de ins en outs van dit decennia-oude probleem. Lees meer

Ik heb schijt

Ik heb schijt

Maatschappelijke ongelijkheid begint in de buurt waarin je opgroeit laat Milio van de Kamp zien in zijn debuut ‘Misschien moet je iets lager mikken’, dat op 16 mei verschijnt. Een voorpublicatie. Lees meer

Toxic Friendships

Toxic Friendships

Het verbreken van toxic friendships geldt op TikTok als een vorm van self-care, maar is dat wel zo? Rijk Kistemaker buigt zich erover. Lees meer

Factdroppen

Factdroppen

Is het herhalen van feiten een manier om grip te krijgen op een wereld die steeds onzekerder is? Max Beijneveld gaat op zoek naar een alternatief voor ongebreideld factdroppen. Lees meer

Een <em>mountain home</em> in een wereld waar de tijd verdwijnt

Een mountain home in een wereld waar de tijd verdwijnt

Na het luisteren van de podcast Dolly Parton’s America besluit Anna van der Kruis haar eigen fascinatie voor Dolly Parton te onderzoeken. Waarom slikt ze alles wat Dolly haar verkoopt? Hoe kan het dat Dolly zoveel verschillende mensen samenbrengt? Tijdens de zoektocht komt ze erachter dat haar verhouding tot Dolly Parton persoonlijker is dan ze... Lees meer

Komiek schreeuwt tegen wolk

Komiek schreeuwt tegen wolk

Of je vertelt de waarheid, bent grappig en wordt vervolgens gecanceld, óf je bent ‘politiek correct’ en daarmee helemaal niet meer grappig. Daar wil Jihane Chaara het even over hebben. Lees meer

Illustratie van twee bomen. De bomen zijn wit en kaal, en je ziet hun wortels en takken voor een achtergrond van een groene en paarse gradiënt.

Van bladeren tot wortels: liefhebben zonder te verliezen

Hoeveel van jezelf lever je, dan wel niet onbewust, in om samen te kunnen zijn met een geliefde? Stefanie Gordin onderzocht wat Rainer Maria Rilke, Herman Hesse en bell hooks hebben geschreven over deze dynamiek. Ze probeert een antwoord te vinden op de vraag: Wat ging er mis in haar vorige relatie, waar ze juist zo duidelijk hadden afgesproken elkaar niet te verstikken? Lees meer

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

De slag om Lützerath: beeldvorming over solidariteit en geweld

Er is jarenlang gestreden, maar onlangs werd bruinkooldorp Lützerath hardhandig door de Duitse politie ontruimd. Een gesprek over representatie, politiegeweld en de kernboodschap van ‘Lützi Lebt'. Lees meer

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Over racistisch politiegeweld zing je geen aria’s – of wel?

Het publiek bij de allerlaatste voorstelling van Blue, over racistisch politiegeweld, hoefde niet verteld te worden hoe hyperactueel de voorstelling was die ze zagen. Lees meer

Afscheidsrede: ‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, niet een vrije markt’

‘Hard//hoofd is een vrije ruimte, geen vrije markt’

Marte Hoogenboom blikt terug op haar tijd als hoofdredacteur van Hard//hoofd. Na tweeënhalf jaar dienst vraagt ze zich nog steeds af wat Hard//hoofd eigenlijk is. Lees meer

Van 0-en en 1-en of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Van 0'en naar 1'en, of: waarom ik me eindelijk programmeur durf te noemen

Als schrijver die 'iets' met computers doet, krijgt Marten Hoekstra vaak de vraag wat dat werk precies inhoudt. In dit essay onderbouwt hij de kracht achter dit ambacht. Lees meer

Nieuws in beeld: De macht van het volk

De macht van het volk

De beelden die uit Iran naar buiten komen zijn schaars. Dat raakt illustrator Pirmin Rengers, die een wereld gewend is waarin media volledig worden gedomineerd door beeld. Lees meer

Hard//talk: Evita 3.0 1

Evita 3.0

De voormalige Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner overleeft een aanslag op haar leven, maar een twaalfjarige gevangenisstraf vanwege corruptie hangt boven haar hoofd. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 3/3: Métro

In ieder geval bleven we stuurloos - Métro

Zelfs de sterkste vriendschappen leden aan betonrot. Vrienden verjaren hier als sprinkhanen, hele groepen ontstonden en verdwenen in enkele seizoenen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 2/3: Á pied

In ieder geval bleven we stuurloos - À pied

 Voor eenzaamheid heb je geen kostschool nodig. Niemand keek op wanneer ik ‘DRRRAAAAK’ schreeuwde zonder mijn pas te vertragen. Lees meer

In ieder geval bleven we stuurloos 1/3: Vélo

In ieder geval bleven we stuurloos - Vélo

Tijdens een afdaling vol kinderkoppen ging mijn hangslot uit zichzelf op slot, waarna mijn sleutelbos in een nabijgelegen afvoerputje verdween. Lees meer

Nieuws in beeld: Het kind in het badwater terugvinden

Het kind in het badwater terugvinden

Amerikaanse onderzoekers wisten het geheugen van 150 ouderen te verbeteren middels een schokkend badmutsje. Lees meer

Automatische concepten 78

De natuur huilt droge tranen

Europa maakt waarschijnlijk het ergste droogteseizoen mee in ruim 500 jaar. Lees meer

Steun de makers van de toekomst. Sluit je aan bij Hard//hoofd!

Hard//hoofd is een vrije ruimte voor nieuwe kunstenaars en schrijvers. Een niet-commercieel platform waar talent online en offline de ruimte krijgt om te experimenteren en zich te ontwikkelen. Wij zijn al meer dan twaalf jaar bewust gratis toegankelijk en advertentievrij. Onze kunstverzamelaars maken dit mogelijk. Sluit je nu aan en ontvang jaarlijks gesigneerde kunstwerken van veelbelovende kunstenaars én je eigen Hard//hoofd-tasje. Veel verzamelplezier!

Steun en verzamel